Süt, beslenmede kilit rol oynasa da Sağlık Bakanlığı verilerine göre Türkiye'de yeterli miktarda tüketilmiyor.

İstinye Üniversitesi Beslenme ve Diyetetik Bölümü Öğretim Görevlisi Selahattin Dönmez'e göre süt, kemikler için mükemmel bir kalsiyum kaynağı. 

Sağlıklı ve yeterli beslenmenin en önemli besin gruplarının başında süt ve süt ürünlerinin geldiğini belirten Dönmez, diğer kaynaklardan alınan kalsiyumun vücutta kullanımının süte göre çok daha sınırlı olduğuna vurgu yaptı.

Dönmez, başta bir yaş üzerinde çocuklar, gençler, doğurganlık çağındaki kadınlar olmak üzere yaşam boyu yetişkin kadın ve erkeklerin süt ürünlerini yeterli miktarda tüketmeleri gerektiğini söyleri.

"Süt ve süt ürünleri dediğimiz zaman inek, koyun, keçi, mandadan elde edilen süt ve bu sütlerden yapılan yogurt, peynir ve kefiri anlamalıyız" diyen Dönmez, "Ayrıca yoğurttan yapılan ayran ve cacıkta süt ürünleri içinde değerli besinler olarak değerlendirmeliyiz. Süt ürünleri yüksek biyolojik değere sahip hayvansal protein, kemiğe yüksek biyolojik değerde geçebilen kalsiyum ve fosfor içerirken; çinko B1, B2, B6, B12 ve niasin vitaminleri açısından iyi kaynak olarak beslenme biliminde yer aldığını görmekteyiz" dedi. 

Sütün yağında bol miktarda A, D, E vitaminleri, az miktarda ise K vitamini bulunduğunu vurgulayan Dönmez, sütün, antikanserojenik ve yağ deposunun azalmasında etkili olan konjuge linoleic asitten de zengin bir fonksiyonel doğal içecek olduğunu belirtti.

Selahattin Dönmez / Fotoğraf: selahattindonmez.com

"Kolon kanserinden korunmada ve kilo alımını önlemede de etkili" 

Güvenilirliği yüksek bilimsel araştırmaların sonuçlarına göre, süt ürünlerinin kalsiyumdan zengin olmaları sebebiyle çocuk ve adölesanlarda kemik ve dişlerin gelişiminde, yetişkinlerde de kemik yoğunluğunun korunmasında en temel besin grubu olduğunu belirten Selahattin Dönmez, ayrıca yeterli süt ve süt ürünleri tüketiminin kalp-damar hastalıkları, inme, tansiyon, tip-2 diyabet, osteoporoz, kolon kanserinden korunmada ve kilo alımını önlemede de etkili olduğunu söyledi.

"Hem kemik hem kas sağlığı açısından önemli"

Geçtiğimiz ay Dünya Osteoporoz, Osteoartirit ve İskelet-Kas Sistemi Kongresi'nde yayınlanan bilgilere de değinen Dönmez, süt tüketimin önenimin bir kez daha net bilimsel bilgiler ışığında tüketicilere sunulduğunu belirterek, "Kongrede yer alan ve kemik sağlığı üzerine çalışan bilim insanları tarafından süt ve süt ürünlerinin hem kemik hem kas sağlığı açısından yüksek derecede yararlı bir besin olduğu açıklanmış, her gün beslenmede süt tüketiminin önemi vurgulanmıştır" şeklinde konuştu.

"Süt ürünleri, bitkisel kaynaklara kıyasla kemik dokusu, sağlığı ve gelişiminde çok daha etkin" 

University of Reading, School of Agriculture, Policy and Development Beslenme Bilimleri Profesörü Ian Givens'ın bitkisel kaynaklara kıyasla süt ürünlerinin, kemik dokusu, sağlığı ve gelişiminde çok daha etkin olduğuna ilişkin araştırma sonucuna da değinen Dönmez, şu ifadeleri kullandı:

Süt ve süt ürünlerinin çocuklarda, adölesenlarda sadece kalsiyuma ek olarak protein ve D vitamini değil sütte bulunan mükemmel besin kompozisyonunun da etkisiyle kemik dokusunun gelişimini sağladığı, yaşla birlikte kemik dokusu kaybı hatta kas dokusu kaybına nedenn olan Sarkopenia hastalığının önlenmesinde, ileri yaşlarda kemik kırıklarının oluşmamasında matriks etki sağlayarak yarar sağladığını belirtmiştir.

"Süt konusunda toplumda yaygınlaşan yanlış beslenme bilgisinin ivedilikle düzeltilmesi gerekiyor"

Dublin İyi Yaşam Kliniği'nden kongreye katılan Diyetisyen Sarah Keogh'un 300 bin kişilik Irish Osteoporosis Society Araştırmasına da vurgu yapan Dönmez, "Sütün içerisinde doğal formda bulunan kalsiyum ve proteinlerin diğer sütte olan fosfor dahil bir çok besin öğesiyle biyoyararlılık etkileşimi sonucuyla, süt kalsiyumunun kemik dokusunda bitkisel besinlere göre anlamlı bir fark ile birikebildiğini bildirmiştir" dedi.

Kongrede yer alan bilim insanlarının, 477 bin 122 kişinin değerlendirildiği EPIC Cancer Study çalışmasına değindiğini, burada günlük beslenmede süt, yoğurt ve peynir tüketiminin kolon kanserinin daha az görülmesi gibi olumlu etkileri sebebiyle süt konusunda toplumda yaygınlaşan yanlış beslenme bilgisinin ivedilikle düzeltilmesi gerektiğini vurguladığını ve “Dairy is a positive food (Süt faydalı bir besindir)" mesajının tüketiciye mutlaka ulaştırılması gerektiğinin de açıklandığını kaydetti. 

"16 kase brokoli yeseniz de sütteki kalsiyumun eşdeğerini sağlamak için yeterli olmaz!" 

Kongrede bitkisel kaynaklı iyi kalsiyum kaynağı içeren yiyeceklerin, günlük kalsiyum ihtiyacının karşılanmasında süt gibi uygun porsiyonlarda tüketilemeyeceğine de vurgu yapıldığına değinen Dönmez, örnek de verdi:

Mesela kalsiyumdan zengin brokoliyi günlük kalsiyum gereksinimini karşılamak için günde 16 kase kadar yemek gerektiğini hatırlatan bilim adamları, eğer bu porsiyonu tüketseler dahi bitkisel kaynaklı kalsiyumun kemik sağlığını süt ürünleri gibi koruyabilecek fonksiyonel bir besin öğesine sahip olamayacağını da belirtmişlerdir. Kongrede ayrıca, dengeli bir diyette süt ve süt ürünlerinin mutlaka fizyolojik ihtiyaca göre yer alması gerektiği sonucuna da ulaşılmıştır. 

"Türkiye'deki süt tüketimi yetersiz"

Türkiye’deki günlük ortalama süt tüketimini de sorduğumuz Selahattin Dönmez, 2017 yılı Türkiye Beslenme ve Araştırma sonuçlarına göre, günlük önerilen süt porsiyonunu toplumun sadece yüzde 2-5 kadarının düzenli olarak içebildiğini söylerken, toplumun yaklaşık yüzde 50’sinin her gün yoğurt yediğini belirtti. Dönmez, süte nazaran yoğurt ve peynir tüketimi göze çarpasa da günlük önerilen optimal porsiyona eş değer yoğurdu da toplumun büyük bir kısmının tüketemediğini sözlerine ekledi. 

Fotoğraf: Pixabay

Günlük süt ve süt ürünü tüketimi hangi miktarda olmalı?

Günlük süt ve süt ürünü tüketiminin hangi miktarda olması gerektiğini de sorduğumuz Uzman Diyetisyen Dönmez, "2015 yılında yayınlanan Türkiye Beslenme Rehberi’nde, her gün yetişkin bireylerin 3 porsiyon, çocukların, adölesan dönemi gençlerin, hamile ve emziren kadınlar ile menopoz sonrası kadınların günde 2-4 posiyon süt ve süt ürünleri tüketmeleri öneriliyor. 1 porsiyon süt ürünü yaklaşık 250-300 mg kadar kalsiyum içeriyor. Yetişkin hem kadın hem erkeğin iyi planlanmış beslenme ile günde yaklaşık 950-1000 mg kadar kalsiyum içeren besin tüketimi tavsiye ediliyor. Pratik olarak erişkiler her gün 1 bardak süt, 1 büyük kase yoğurt ve 2 dilim peynir tükettiklerinde, günlük kalsiyum ihtiyaçlarını da karşılayabilmektedir" dedi.

Dönmez'den öneriler

İstinye Üniversitesi Öğretim Görevlisi Selahattin Dönmez, süt ve süt ürünlerine ilişkin beslenme önerilerinde de bulundu: 

- Kaynağı bilinmeyen, denetimsiz sokak sütü, veteriner kontrolü olmayan hayvanların sütlerini açıkta almayınız. Evinizde kaynağı bilinen sütü doğru pastörüze edebilir veya günlük, pastörize ya da UHT süt satın almaya önem vermelisiniz.

- Süt ürünlerini dengeli beslenmede çeşitlendirerek gün içinde tüketmelisiniz. Süt, yoğurdu ve peynire yer vermek besin zenginliği açısından değerli olduğunu unutmamalısınız.

- Süt içemediğinizde onun yerine kefir, yoğurt ve peynir tüketiminizi artırmalısınız.

- Obezite, koroner kalp hastalığı ve diyabet olan kişilerin yarım yağlı süt ürünleri tüketmesi sağlıklıdır.

- Tuz miktarı düşük peynirler seçmelisiniz. Peynirlerinizi bir gece önceden suda bekleterek tuz miktarını azaltabilirsiniz.

- Süt proteinine alerjiniz varsa süt ürünlerini beslenmenizden çıkarmalı, doktor ve diyetisyen yardımı ile süt ürünlerinden sağlayamayacağınız mikro besin öğesi takvilerini hangi dozda, hangi uygun ek destekle ne kadar kullanabileceğinizi aydınlığa kavuştırmalısınız.

- İshal ve antibiyotik kullanımı sırasında ayran ve yoğurdu eksik etmemelisiniz.

- Kalsiyum ve d vitamini zenginleştirilmiş süt ve süt ürünlerini tercih ederseniz etiket bilgisi üzerinde yazan miktarları kontrol etmeli gerekirse Diyetisyen danışmanlığı alarak bu miktarların optimal düzeylerde tüketim için öneri almalısınız.

"Laktoz intolerasınız varsa..."

Son olarak Dönmez, "laktoz intoleransı" olarak bilinen l"aktozu sindirme zorluğu" yaşayan kişilerin, mutlaka diyetisyen danışmanlığı alıp laktoz içermeyen süt ürünlerini veya günlük kalsiyum ihtiyacını yeterli miktarda sağlayabilecek doğru alternatifleri öğrenmeye çalışması gerektiğini sözlerine ekledi.

Fotoğraf: AA 

TÜBER: Günlük süt tüketimi ortalama 34.5 mL

Dönmez'in de değindiği Sağlık Bakanlığı bünyesinde hazırlanan Türkiye Beslenme Rehberi'nde (TÜBER), her gün yetişkin bireylerin 3 porsiyon, çocukların, adolesan dönemi gençlerin, gebe ve emzikli kadınlarla menopoz sonrası kadınların 2-4 porsiyon süt ve ürünlerini tüketmeleri öneriliyor.

1 porsiyon süt (bir kupa büyüklüğü) 240 mL, 1 porsiyon yoğurt 200 mL, 1 porsiyon beyaz peynir ( iki kibrit kutusu büyüklüğü) ise 60 gram'a denk geliyor.

Araştırma, kişi başı süt tüketiminin günlük 34,5 mililitre (mL), yıllık 12,5 litre; kişi başı yoğurt tüketiminin ise günlük 112,7 gram, yıllık 41,1 kilogram olduğunu ortaya koyuyor. 

Kişi başı peynir tüketimi ise günlük 39 gram, yıllık ise 14,2 kilograma denk geliyor.

Ülkede 15 yaş üzeri kişilerde süt ve süt ürünleri (süt, peynir, yoğurt) grubunda ortalama günlük tüketim 188,2 gram olurken, bölgeler bazında en düşük tüketim Orta Anadolu'da, en yüksek ise Güneydoğu Anadolu'da gerçekleşiyor.