Batı Afrika ülkesi Mali tarihinde 4. kez darbeye sahne oldu.

Ülkede uzun süredir yükselme eğilimi gösteren gerilimin ardından salı günü askerlerin başkent Bamako’da görüldüğü haberleriyle birlikte sıcak saatler yaşanmaya başladı.

İlk olarak Meclis Başkanı Moussa Timbine, Ekonomi ve Finans Bakanı Abdoulaye Daffe ve Dışişleri Bakanı Tieble Drame’nin alıkonduğuna dair iddiaların konuşulmasından sonra Cumhurbaşkanı İbrahim Boubacar Keita’nın da askerler tarafından götürüldüğü belirtildi.

Mali liderinden ilerleyen saatlerde de “kan dökülmesini önleme” yönünde bir açıklama geldi.

Muhalif siyasi partiler ve çok sayıda sivil toplum örgütünün oluşturduğu M5 RFP platformunun mayıstan bu yana görevi bırakmasını istediği Keita, meclisi ve hükümeti feshederek istifa ettiğini duyurdu.
 

 

“Daha fazla kaos olmasın diye el koyduk, yeni seçimler yapılacak”

Keita’yı ve hükümetini deviren darbenin arkasındaki askerler, yeniden seçimlere gidilmesini organize etmek üzere sivil bir geçiş hükümeti kurulmasını planladıklarını duyurdu, “Mali sivil toplum müesseselerini ve siyasi hareketleri geçiş sürecini hazırlamada kendilerine katılmaya" davet etti.

Reuters’ın haberine göre kendilerine “Halkın Kurtuluşu Ulusal Komitesi” adını veren isyancı grubun sözcüsü Albay İsmail Wague devlet televizyonunda çarşamba günü yaptığı açıklamada, “Mali’yi daha fazla kaosa sürüklenmeden kurtarmak” için harekete geçme kararı aldıklarını savundu.
 

ECOWAS sınırlarını kapatıp ilişkileri askıya aldı

Öte yandan Cumhurbaşkanı Keita’yı tutuklayan askerlerin ayaklanması sonrası Mali yeni bir belirsizliğe sürüklenirken, Batı Afrika Ülkeleri Ekonomik Topluluğu (ECOWAS) üye devletlerin bu ülkeyle kara ve hava sınırlarını kapatma kararı aldığını bildirdi.

Benin, Burkina Faso, Fildişi Sahili, Gambiya, Gana, Gine, Gine Bissau, Liberya, Mali, Nijer, Nijerya, Senegal, Sierra Leone, Togo ve Yeşil Burun Adaları’nın (Cape Verde) üyesi olduğu ECOWAS, Mali’de iktidarın darbecilerin eline geçmesi karşısında büyük kaygı yaşadıklarını kaydetti.

Örgütün açıklamasında ayrıca, tüm üyelerin Mali’yle finansal faaliyetlerinin durdurulduğu ve bu ülkenin karar alma organlarındaki söz hakkının da askıya alındığı belirtildi.

Gelişmeleri kınayan Fransa da askerlerini uyardı

Fransa’nın Sahel bölgesindeki birlikleri için önemli bir üs olan Mali’de yaşananlar Paris yönetimini de endişelendirdi.

Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron darbeyle sonuçlanan gelişmeleri kınadığını bildirirken, Dışişleri Bakanı Jean Yves Le Drian da birliklerine derhal kışlaya dönmeleri talimatını verdi.
 

Bugüne gelinceye kadar neler yaşandı?

ECOWAS’ın yanı sıra Türkiye ve Avrupa Birliği’nin (AB) de tepkisini çeken müdahalenin yaşandığı Mali bu sürece nasıl geldi?

Nüfusunun yaklaşık yüzde 95’ini Müslümanların oluşturduğu Mali, 22 Eylül 1960’ta Fransa’dan bağımsızlığını ilan etti, ülkenin ilk Cumhurbaşkanı Modibo Keita oldu.

Denize kıyısı olmayan bu Batı Afrika ülkesi darbeyle ilk kez 19 Kasım 1968’de tanıştı.

Darbenin arkasındaki isim olan eski Fransız yabancı lejyoneri Teğmen Moussa Traore, Ulusal Kurtuluş Askeri Komitesi’nin (CMLN) genel başkanı olarak ülkeyi 1991’e kadar cunta idaresinde yönetti.

Göreve geldikten sonra tüm siyasi faaliyetleri yasaklayan Traore, 1979’da, ileride ülkenin tek siyasi partisi olacak Mali Halkının Demokratik Birliği’ni (UDPM) kurarak iktidarını pekiştirdi.

Aynı yıl yapılan seçimlerde Traore’nin cumhurbaşkanı seçilmesiyle birlikte CMLN de tasfiye edildi.

Uzun süre sonra çok partili döneme geçildi

Ülkeyi sarsan ikinci darbeyse 25 Mart 1991’de meydana geldi.

İşkence uygulamaları ve muhaliflere baskı iddialarıyla anılan Traore’nin otoriter iktidarını deviren darbe sonrası yönetimi, Amadou Toumani Toure’nin başkanlık ettiği, hem askeri bir heyetten hem de sivil muhalefet üyelerinden oluşan Halkın Kurtuluşu Geçiş Komitesi (CTSP) devraldı.

1992’de yapılan referandum sonrası kabul edilen yeni anayasayla ülkede çok partili döneme geçildi.

Meclisteki oyların çoğunu Mali’de Demokrasi İttifakı (ADEMA) kazanırken, bu oluşumun lideri Alpha Oumar Konare de cumhurbaşkanı seçildi. Konare bu göreve 1997 seçimlerinde ikinci kez getirildi.

2002 seçimlerindeyse liderlik koltuğuna, darbe sonrası geçiş sürecini yöneten General Toure oturdu ve 2007’de bir kez daha bu göreve seçildi.

Üçüncü darbe ve yıllardır bitmeyen sarsıntı

2012’de Mali’deki siyasi durum, ülkenin kuzeyinde Tuareg isyancıların ayaklanmasıyla birlikte yeni bir sarsıntıdan geçti.

Mali, Cumhurbaşkanı Toure’nin 22 Mart 2012’de devrilmesiyle sonuçlanan bir darbe daha yaşadı.

Uluslararası kamuoyundan yükselen tepkilerin ardından darbe lideri Amadou Haya Sanogo, iktidarın Dioncounda Traore’ye devredilmesi konusunda anlaşmaya vardı.

Geçici cumhurbaşkanı olarak yemin eden Traore geçiş hükümetini kurdu.

Yabancı müdahalesine kapı aralayan olaylar

Diğer taraftan ülkenin kuzey bölgesinin neredeyse tamamı Nisan 2012 itibarıyla Azavad Kurtuluş Hareketi’nin (MNLA) kontrolüne girdi.

Ancak Tuareg ayrılıkçılar eski müttefikleri olan ve burada şeriata bağlı bir devlet ilanında bulunan İslamcı radikal gruplar tarafından temmuz ayında püskürtüldü.

Bu grup, Ocak 2013’te başkent Bamako’ya doğru ilerleyişe başlayınca geçici Cumhurbaşkanı Traore, Afrika ülkelerinden ve Fransa’dan Mali ordusuna yardım etmeleri için asker göndermelerini istedi.

Dışarıdan gelen takviyenin ardından Mali’nin kuzey bölgeleri mart ayında yeniden hükümetin kontrolüne girdi.

11 Ağustos 2013’te yapılan seçimlerde İbrahim Boubacar Keita cumhurbaşkanı seçildi.

Hükümetle Tuareg liderler arasında yürütülen müzakerelerin ardından taraflar arasında 15 Mayıs 2015 ve 20 Haziran 2015 tarihlerinde anlaşmalar imzalandı.

Bu sürecin dışında bırakılan bazı İslamcı gruplarsa ülkenin merkezindeki kırsal alanlarda nüfuzlarını artırmaya başladı.

Gerek IŞİD gerekse El Kaide bağlantılı grupların etkisi artarken, Fulani, Dogon ve Bambara etnik grupları arasındaki gerilimin yükselmesiyle birlikte ülkenin merkezinde durum daha da kötüleşti.  

2019’da etnik gruplar arasında çatışmaların vurduğu bu bölgelerde güvenliğin artırılması talebiyle protestolar düzenlenirken, hükümetin istifası istendi. Soumeylou Boubeye Maiga hükümeti 18 Nisan’da istifa etti.

Mayıs ayında yeni Başbakan Boubou Cisse ile 15 siyasi grubun uzlaşmasıyla birlikte muhalefetin de dahil olduğu bir yönetim şekillendi ancak Cisse hükümeti de ülkeye beklenen istikrarı getiremedi.
 

Son çabalar da işe yaramadı

18 Ağustos 2020'ye varan olaylar serisine bakıldığındaysa; ekonomideki kötü gidişat ve hükümetin yolsuzluk iddialarının yanı sıra Mali’nin 8 yıldır sona erdiremediği çatışmaların getirdiği öfke patlama noktasına vardı.

Diğer taraftan Anayasa Mahkemesi'nin bu yıl mart ve nisanda düzenlenen iki turlu genel seçimin resmi sonuçlarını açıklarken, geçici sonuçlara göre seçilemeyen 31 vekilin kazandığını duyurması olayları tetikledi.

Eski Yüksek İslam Konseyi (HCIM) Başkanı İmam Dicko'nun başını çektiği, muhalif siyasi partiler ve çok sayıda sivil toplum örgütünün oluşturduğu M5 RFP platformu, 5 ve 19 Haziran'da yüz binlerce kişinin katılımıyla geniş çaplı protesto gösterileri düzenledi.

M5 RFP platformu Keita'nın istifa etmeyeceğini duyurması üzerine "gösteri ve sivil itaatsizlik" çağrısında bulundu.

Eylemciler 10 Temmuz'daki protestolarda ulusal radyo ve televizyon binasını işgal ederek ana yolları kapattı, çıkan olaylarda 14 kişi hayatı kaybetti, 154 kişi de yaralandı.

Cumhurbaşkanı Keita tansiyonu düşürmek için Anayasa Mahkemesi’ni feshetti.

Gerilimi azaltma çabalarında bulunan ECOWAS, 28 Temmuz’da video konferans toplantısı yaparak Mali’nin istikrar kazanmasına yönelik bir plan sundu.

Ülkede önde gelen tüm siyasi hareketlerin katılımıyla ulusal birlik hükümeti önerisinde bulunan ECOWAS, Mali’de meclis başkanı da dahil olmak üzere tartışmalı 31 milletvekilinin derhal istifa etmesi, Mali anayasasına uygun olarak Anayasa Mahkemesi’nin hızlı bir şekilde yeniden düzenlenmesi gerektiğini bildirdi.

Bu karar üzerine 8 Ağustos'ta Cumhurbaşkanı Keita'nın imzaladığı kararnameyle Anayasa Mahkemesi’ne 9 üye atandı, üyeler iki gün sonra yemin etti.

Ancak 18 Ağustos’ta başkent Bamako’nun dışında yer alan Kati üssünde Albay Sadio Camara liderliğinde hareket eden askerler yönetime el koyan süreci başlattı.

Camara’ya bağlı güçler, cumhurbaşkanı, başbakan ve meclis başkanının yanı sıra birçok bakanı da tutukladı.

Müdahalenin ardından Bamako’daki tüm hükümet binaları ve bankalar kapatıldı.

 

Independent Türkçe, France 24, Reuters, BBC, TASS, AA

Derleyen: Elvide Demirkol