İsrail'in önce Hamas lideri İsmail Haniye'yi Tahran'da, sonra da Hizbullah Genel Sekreteri Hasan Nasrallah'ı Beyrut'ta öldürmesinin ardından İran aylardır beklenen misillemesini yaptı. 

Tüm dünyada manşet olan bu haber, Ortadoğu'daki savaşın büyümesi korkusunu da artırdı. 

İran niye saldırdı?

Tel Aviv'in İran'ın "ulusal güvenliğini" hedef aldığını vurgulayan Tahran, cuma günü Beyrut'ta düzenlenen ve Hizbullah lideri Hasan Nasrallah'la İranlı Tuğgeneral Abbas Nilfuruşan'ın öldürüldüğü saldırılara karşılık bu operasyonu gerçekleştirdiğini duyurdu. Aynı açıklamada 31 Temmuz'da öldürülen Haniye'den de bahsedildi. 

Tel Aviv'in resmen üstlenmediği Haniye suikastı sonrasında ağustos boyunca İran'ın İsrail'e düzenleyeceği intikam saldırısının detayları dünya basınında konuşulsa da Tahran'dan beklenen misilleme gelmemişti.

Bir de üstüne Lübnan'da Hizbullah'ın kullandığı çağrı cihazlarının hedef alınması ve örgütün komutasının büyük ölçüde öldürülmesi, İran'ı küçük düşürmüştü. 

Tahran'ın Batı'nın telkinleriyle tepkisini beklettiğini söyleyen uzmanlar, Nasrallah suikastının son damla etkisi yaptığını söylüyor. 

Reuters'a konuşan İranlı üst düzey bir yetkili, misilleme saldırısı kararının emrini bizzat İran Yüce Lideri Ayetullah Ali Hamaney'in verdiğini söyledi. 

Amerikan gazetesi New York Times (NYT) ise günler süren sert tartışmalardan sonra Devrim Muhafızları'nın Hamaney'i "İran güçlü görünmek istiyorsa başka bir şey yapamayız" diyerek ikna ettiğini, üç İranlı yetkiliye dayandırdığı haberinde bildirdi. 

Yetkililer, İran Dışişleri Bakanı Abbas Erakçi gibi liderlerin Haniye'nin öldürülmesi sonrası Batı'dan gelen "Karşılık vermeyin" çağrılarını dinleyerek hata yaptıklarını düşündüğünü, zira ne Gazze'de ateşkesin sağlandığını ne de İsrail'in Lübnan'a saldırmaktan vazgeçtiğini aktarıyor. 

Tahran'ın bu saldırıyla "Direniş Ekseni" diye nitelediği; Lübnan, Irak, Yemen ve Suriye'deki güçlerin güvenini tazelemeye çalıştığı da ifade ediliyor.

İsrail kendini koruyabildi mi?

İsrail'i hedef alan saldırılarda hemen akla Demir Kubbe sistemi gelse de bu hava savunma sistemi aslında Gazze ve Batı Şeria'dan gelebilecek kısa menzilli roketler gibi saldırılara karşı oluşturuldu. 

İran'dan gelen saldırılara karşı ABD'yle birlikte geliştirilen Davud Sapanı'nın yanı sıra Arrow-2 ve Arrow-3 sistemlerinin daha etkin olduğu tahmin ediliyor. 

Gazze ve Batı Şeria'dan gelebilecek roket ya da diğer hava saldırılarına karşı oluşturulan Demir Kubbe sistemi, İsrail'in en alt düzeydeki savunmasını sağlıyor. Davud Sapanı, seyir füzeleri ve alt düzeydeki balistik füzelere karşı işe yarıyor. Yine 2017'de sahaya sürülen Arrow-3 füzesine sahip sistemse 2 bin 400 kilometreyi bulduğu tahmin edilen menziliyle en üst düzeydeki savunmayı sağlıyor.

ABD'nin Doğu Akdeniz'deki gemilerininse Aegis balistik füze savunma sistemiyle donatıldığı biliniyor. 

İsrailli yetkililer, 19.30 sularında İran'dan fırlatılan 180 füzeden çoğunun ABD ve Ürdün'le işbirliği içinde etkisiz hale getirildiğini ve yalnızca Batı Şeria'daki bir Filistinlinin öldüğünü savunsa da bölgeden gelen videolar isabet sayısının da az olmadığını gösteriyor. 

İran devletine bağlı medya kuruluşları, çeşitli balistik füzeler fırlatıldığını ve bunlar arasında İmad, Kadir ve yeni Fettah füzelerinin olduğunu duyurdu. 

Devrim Muhafızları,  "Ya Resulallah" parolasıyla başlatılan "Gerçek Vaat 2" operasyonunda İsrail'in üç hava üssünün hedef alındığını ve atışların yüzde 90'ının başarıyla hedeflerini vurduğunu öne sürüyor. 

İran Genelkurmay Başkanı Tümgeneral Muhammed Bakıri, "Bu operasyonda Siyonist rejimin ve halkın ekonomik ve endüstriyel altyapısı hedef alınmadı, halbuki bu tamamen mümkündü" diyerek ekledi: 

Mossad'ın karargahı, Navatim hava üssü, F-35 savaş uçaklarının bakım noktası, Hatsarim hava üssü, Seyyid Hasan Nasrallah'a suikast operasyonunun üssü ve stratejik radarlar da dahil olmak üzere Siyonist rejimin üç ana askeri hava üssü Siyonist rejimin tanklarının, personel taşıyıcılarının ve personelinin Gazze çevresindeki toplama merkezleri hedef alındı.

Diğer yandan Muhammed Halef Receb ve Hasan Muhammet et-Temimi adlı 20'li yaşlardaki iki kişi, Tel Aviv yakınlarındaki Yafa kentinde silahlı saldırı düzenledi. En az 7 kişiyi öldürüp 16 kişiyi yaralayan saldırganların olay yerinde "etkisiz hale getirildiği" açıklandı. 

Husiler de bugün açıklama yaparak üç güdümlü füzelerinin İsrail'deki hedeflerini vurduğunu iddia etti. İsrail ordusundan CNN'e yapılan açıklamada Yemen'den saldırı düzenlendiğine dair bir bilgi bulunmadığı savunuldu. 

İsrail, Beyrut'la birlikte Lübnan'ın güney kesimlerini vurmayı sürdürüyor

Saldırı öncesinde ABD ve Rusya'ya bilgi verildi mi?

İsrail devlet televizyonunun haberinde ismi açıklanmayan bir ABD'li yetkilinin, "İran'ın yakın zamanda İsrail'e balistik füze saldırısı düzenlemeye hazırlandığına dair işaretler mevcut" dediği aktarıldıktan birkaç saat sonra operasyonun başlatılması, soru işaretleri doğurdu. 

Reuters, İranlı üst düzey bir yetkiliye dayandırdığı haberde, Tahran'ın saldırıdan önce Rusya ve ABD'yi bilgilendirdiğini duyurdu.

İran'ın Birleşmiş Milletler (BM) Temsilciliği, İsrail'e saldırı öncesinde ABD'ye hiçbir bilgi verilmediğini belirterek, "Ancak sonrasında ciddi bir uyarı yapıldı" dedi.

İran Dışişleri Bakanı Abbas Erakçi de bu iddiaları yalanlayarak Tahran'daki İsviçre Büyükelçiliği aracılığıyla saldırıdan sonra ABD'ye mesaj gönderdiklerini söyledi:

Amerikalılara verdiğimiz mesajın özü, BM Sözleşmesi çerçevesinde savunma aksiyonu aldığımızdı. ABD güçlerinin bu meseleye karışmaması gerektiğini, aksi takdirde onların da bizden sert bir yanıt alacağını belirterek uyarıda bulunduk.

Erakçi, İsrail'in saldırılarını devam ettirmemesi halinde operasyonu sürdürme gibi bir niyetlerinin olmadığını da sözlerine ekledi. 

İran'ın yayın organları Gazze, Batı Şeria ve Irak'taki kutlamaları gösteriyor

Dünya nasıl tepki verdi?

Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi acil zirve çağrısı yaptı. 

ABD Başkanı Joe Biden, aktif destekleriyle İran'ın İsrail'e yönelik füze saldırılarının "etkisiz" kılındığını belirtti ve "Şüphesiz ki ABD, İsrail'i tam olarak desteklemektedir" dedi.

Ortadoğu'daki ateş sıcakken tartışan  ABD başkan yardımcısı adayları da İsrail'i desteklediklerini vurguladı. Demokrat Tim Walz, İran ve vekil örgütlerine karşı İsrail'i savunduğunu söylerken Cumhuriyetçi JD Vance, verilecek yanıtı İsrail'in belirlemesi gerektiğini öne sürdü. 

Rusya adına ilk açıklamayı yapan Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Mariya Zaharova, Ortadoğu'daki durumun ABD'nin krizlerin çözümünde acizliğini ortaya koyduğunu savundu.

Kremlin Sözcüsü Dimitri Peskov, bugün yaptığı açıklamada tüm taraflara itidal çağrısına bulunurken şu ifadeleri kullandı:

Durum, en endişe verici senaryoya doğru ilerliyor.

Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, saldırıyı "en güçlü ifadelerle" kınadıklarını belirterek İsrail'in güvenliğine bağlılıklarını bildirdi ve "İran tehdidine karşı Ortadoğu'daki askeri kaynaklarını harekete geçirdiklerini" söyledi. Ancak nasıl önlemlerin alındığı açıklanmadı. 

Macron hem Hizbullah hem de İsrail'e çağrıda bulunarak İsrail'e saldırılmaması ve Lübnan'daki askeri operasyonların en kısa sürede bitirilmesi gerektiğini savundu. 

Almanya Başbakanı Olaf Scholz da İran ve Hizbullah'ın İsrail'e saldırmaması gerektiğini öne sürdü. 

Londra, İran'ın hava saldırılarına karşı İsrail'e yardım ettiğini bildirirken herhangi bir detay vermedi. Birleşik Krallık Başbakanı Keir Starmer, İsrail'in kendini savunma hakkına sahip olduğunu söyledi. 

Yemenlilerin kutlama yaptığı görüldü

Sırada ne var?

İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu saldırıların hemen ardından yaptığı açıklamada, "İran bu akşam büyük bir hata yaptı ve bedelini ödeyecek" mesajı verdi. 

İsrailli yetkililer de İran'a verecekleri yanıt da saldırıyla karşılanırsa bu sefer nükleer tesisleri hedef alacakları tehdidini savuruyor.

Ancak Axios'a konuşan İsrail yetkilileri, Netanyahu'nun düzenlediği güvenlik zirvesinden net bir kararın çıkmadığını aktarıyor. ABD Başkanı Biden'ın verilecek yanıtın belirlenmesinde etkili olacağı da savunuluyor.

İran Meclisi Milli Güvenlik ve Dış Politika Komisyonu Başkanı İbrahim Azizi, saldırı gerçekleştiğinde bunun "ilk dalga" olduğunu ve İsrail'in yeniden "hata yapması" halinde daha da yıkıcı yeni dalganın geleceğini söyledi.

Devrim Muhafızları da "Siyonist rejim İran'ın operasyonuna karşılık verirse daha sert saldırılarla yüzleşecek" diyerek İsrail ya da ABD'nin karşılık vermemesi mesajını verdi. 

NYT'ye konuşan Devrim Muhafızları kaynakları, İran'ın yüzlerce füzesinin fırlatılmaya hazır halde bekletildiğini belirtti. 

1 Nisan'da İsrail'in Şam'daki İran Büyükelçiliği'ni bombalaması sonrasında Devrim Muhafızları komutanları öldürülmüş, bu saldırı da İran'ın misillemesini beraberinde getirmişti. 

13 Nisan'ı 14 Nisan'a bağlayan gece İran topraklarından insansız hava araçları ve füzelerle benzer bir saldırı düzenlenmişti. Nisan'daki saldırıda İsrail'e 110 balistik füze ve 30 güdümlü füze fırlatıldığı tahmin ediliyor.

Tel Aviv, çoğu füzenin İsrail hava sahasına girmeden Ürdün, ABD ve Birleşik Krallık'ın yardımıyla imha edildiğini belirterek yalnızca bir kız çocuğunun düşen şarapnel nedeniyle yaralandığını savunmuştu. 

Sonrasında 19 Nisan'da İsrail'in İran topraklarına yönelik bir saldırı daha düzenlediği bildirilmişti. 

Nükleer tesise saldırı iddiasını yanıtlayan İranlı yetkililer, insansız hava araçlarının imha edildiğini ve ciddi bir hasar alınmadığını duyurmuştu.  Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA), İran'daki nükleer tesislerde herhangi bir hasarın meydana gelmediğini açıklamıştı.

Uzmanlar ne diyor?

Eski ABD Dışişleri Bakanı Mark Esper, Hizbullah ve Hamas'ın savaşta büyük darbe aldığını savunarak "İran'ın elinde cevap verecek ne kaldı bilmiyorum. Vekil örgütleri mahvedildi" dedi. 

İsrail'in ekonomik veya askeri hedefleri vurabilecek misillemesine İran'ın bir kez daha ciddi bir yanıt veremeyeceğini öne sürdü. 

Avustralya Stratejik Politika Enstitüsü'nden Malcolm Davis, ABD'nin tahminlerine göre İran'ın bir-iki hafta içinde nükleer silah fırlatma kapasitesine kavuşabileceğini hatırlatarak Tel Aviv'in nükleer tesislere saldırı düzenleyebileceğini söylüyor.

Chatham House düşünce kuruluşunun Orta Doğu ve Kuzey Afrika programı direktörü Sanam Vakil de İsrail'in Direniş Ekseni'ni yıpratmak için elinden geleni yaptığını vurguluyor:

İran, kırmızı çizgi çekmeye çalışsa da savunma pozisyonunda olduğunu, Hizbullah'ın sindirildiğini ve İsrail'le savaşacak geleneksel konvansiyonel kabiliyetlerinin olmadığını biliyor.

BBC Güvenlik Muhabiri Frank Gardner, İsrail'in son saldırıların gerçekleştirildiği üsleri ve komuta merkezlerini ve petrokimya tesislerini hedef alabileceğini belirtiyor. 

Saldırının emrini veren kişilerin de İran'daki İsrail ajanları tarafından öldürülmesinin muhtemel olduğunu söyleyen Gardner, İsrail'in nükleer tesisleri de hedef alabileceğini savunanlar arasında. 

 

Independent Türkçe, CNN, Axios, Washington Post, Wall Street Journal, New York Times, BBC, AP, AFP, Reuters, IRNA, Press TV, AA

Derleyen: Eren Umurbilir