Çırak, bir mesleğin gerekliliği olan iş süreçleri, beceri ve bilgileri öğrenmek ve daha sonra ustalaşmak için uygulamalı eğitim alan kişiye deniyor.

Çıraklık dendiğinde herhangi bir meslek veya zanaat dalının gerektirdiği bilgi ve beceriyi kazanmak için geçirilen eğitim döneminden söz ediyoruz. 

Çıraklığın geçmişi çok eskilere dayanıyor. Tabii Türkiye'de 20 yıl öncesinde çıraklık yaşında olanlarla şimdi çıraklık yaşında olanlar arasında büyük fark olduğunu unutmamak gerekiyor.

Şimdi tecrübe neredeyse çocukların çözdükleri test kitabı sayısıyla ölçülüyor.  

Zorunlu eğitimin 12 yıl olması çıraklık yaşının geçilmesine neden oluyor.

Uygulamalı eğitim meslek liselerinde var ancak çırak olmak için liseden sonrası geç olabiliyor.  

Türkiye ekonomik yapısının bu kadar beyaz yakalıya iş verecek imkânı yok 

Çıraklıkla alakalı sağlıksız ortam, zor ve emek gerektiren işler algısı var.

Aileler bu işlere yönelik algılarını değiştirmedikçe işimiz zor.

Sadece aileler de değil bir çocuğa, akranları üniversiteye giderken sanayi yolunu tutturacak bir motivasyon bulmak gerekiyor.

Gençler sosyal medyada rahat ve konforlu yaşamlara, kolay yoldan para kazanmaya, ünlü olmaya özendiriliyor.

Bu da statü ihtiyacını beslemeyi doğuruyor. Statü ihtiyacının karşılanması beklentisi bazı mesleklere ilgiyi düşürüyor.

Her yıl milyonlarca genç üniversite sınavına giriyor. Düşük puan alanlar da üniversiteye yazılıyor.

Mevcut üniversite öğrencileriyle milyonlarca öğrencimiz var.

Bundan sonra 4 yıl hiçbir öğrenci üniversitelere alınmasa dahi 4 yıl sonra en az 10 milyon yeni üniversite mezunumuz olacak.

Türkiye ekonomik yapısının bu kadar beyaz yakalıya iş verecek imkânı yok. 

Çıraklık, ara eleman ihtiyacının karşılanmasında vazgeçilemez bir öneme sahip 

Çıraklık ve kalfalığın desteklenmesi ve yönlendirilmesinin ülke ekonomisine sağlayacağı katkı açısından çok önemli olduğu açık.

Zira yoğun ve uzun çalışma saatlerin düşürülmesi, mesleklere karşı azalan ilginin arttırılması, girişimciliğin özendirilmesi ve desteklenmesi gibi tedbirler alınmadığı sürece çırak ve kalfa bulmak daha da zorlaşacak, sanayinin ara eleman açığı giderek artacaktır.

Çıraklık ve mesleki eğitim, bazı meslek kollarının devamını sağlama yanında günümüz sanayi toplumlarının ara eleman ihtiyacının karşılanmasında vazgeçilemez bir öneme sahip.

Çünkü gerek dünyada gerek Türkiye'de boyacıya, kaynakçıya, tesisatçıya, fırıncıya, kuaföre, terziye, inşaat işçisine olan talep artıyor.

Her işi masa başında çalışanlar halledemez. Böyle giderse yakında saçımızı kesmeye kuaför, pantolon paçası yaptırmaya terzi, ofiste çaycı, sanayi de çırak ve bunun gibi bilumum işlere dünyanın parasını versek adam bulamayacağız. 

Çırak demek ucuz işgücü, çocuk işçi çalıştırmak demek değildir

Bu sistemin devlet, çırak, işletme şeklinde üç ayağının olması nedeniyle bu paydaşların bağlantılı ve koordineli bir şekilde teşvik edilmediği ve desteklenmediği sürece başarılı olma imkânı yok.

Günümüzde gerekli adımların zamanında ve yeterli bir şekilde atılmaması nedeniyle esnaf ve sanatkarın çırak bulması neredeyse imkânsız hale geldi.

Bu nedenle de özellikle bazı meslekler kaybolmaya yüz tuttu.

Bu mesleklerle birlikte sanat ve bağlantılı olarak bir gelenek/kültür yok olmaya başladı.

Çıraklık Yasası ne diyor?

Ülkemizde çıraklık eğitimi, 3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu ile düzenlenmiştir.

Kanunun amacı, çırak, kalfa ve ustaların eğitimi ile okullarda, yükseköğretim kurumlarında ve işletmelerde yapılacak mesleki eğitime ilişkin esasları düzenlemektir.

Çıraklık sistemini düzenleyen 3308 sayılı yasa mesleki eğitimin detaylarını düzenleyen bir mesleki eğitim yasası olmaktan çok, çırakların çalışma koşullarının detaylarını düzenleyen bir iş yasasıdır. 

Çırakların iş yerlerinde geçirdikleri süreler uygulamalı eğitim olarak kabul ediliyor, bu eğitimin nasıl yapılması gerektiğine ilişkin ne bir müfredat ne bir ders programı ne de pedagojik bir yaklaşım yok.

Dolayısıyla, çıraklar bütünüyle işverenlere, ustalara teslim edilmiş durumda.  

Çıraklar, haftanın belli günlerinde iş yerinde (eğitim adı altında da olsa) çalışmalarına rağmen işçi tanımına girmiyor ve dolayısıyla İş Kanunu'ndan kaynaklı haklara sahip olamıyorlar.
 

Staj, çıraklıkta geçen sürelerin başlangıç tarihinin emeklilik işlemlerinde dikkate alınması ve bu süreler için borçlanma hakkı verilmesi talebi var 

İş yerinde fiilen çalışmalarına rağmen çırakların çalışmış oldukları süreler emeklilik süresine dahil edilmiyor.

Bu kapsamda Çıraklık Sözleşmesi (mesleki eğitim) ile çalışan çırakların çalışma sürelerinin en azından yarısı emeklilik süre hesabında değerlendirilmemesini eleştiriyor.

Sahada staj ve çıraklık başlangıç tarihlerinin SSK başlangıcı olarak düzenlenmesi talebi dile getiriliyor.

Bunu dile getiren siyasetçiler de var. Bu konuda teşvik edici adımlar atılmasını talep eden stajyer ve çıraklar emekli olabilme noktasında ciddi mağduriyet yaşadıklarını ifade ediyor.

Stajyer ve çıraklar, Staj ve Çıraklık Sigortası Mağdurları Konfederasyonu altında örgütlenerek haklarını arıyorlar.  

Sistemin güçlendirilmesine yönelik çözüm önerileri

Sahaya çıkıp çıraklık sisteminin uygulamasını yerinde görüp, gözlemleyip, incelediğimizde çırakların iş yerlerinde günlük 10 saatten fazla kaldıklarına, bu süre boyunca uygulamalı eğitim almaktan çok çalıştıklarına, çoğu kez teorik eğitim için okula gönderilmediklerine ve teorik eğitime gitmenin ise bütünüyle bir formaliteden ibaret olduğuna tanıklık etmekteyiz.

Çıraklığın günümüze uygun bir şekilde yeniden tasarlanması gerekiyor.

Yağın, kirin içinde, çırağı getir götürcü olarak görmekten ziyade gerçekten iş öğretmeye istekli usta çırak ilişkisinin kurulması, çıraklıkta bazı hakların sağlanması önem kazanıyor.  

Çıraklık ve mesleki eğitimin daha cazip hale getirilmesi için;

• Çıraklık eğitiminin ülke ekonomisi için önemi dikkate alınarak meslek odaları ve kamu iş birliği içinde gerekli tanıtımların yapılması,
• Çıraklık ve kalfalık dönemindeki çalışma yükünün ve yoğunluğunun azaltılarak gençlerin meslekten soğumasının önüne geçilmesi, 
• Çıraklık eğitimindeki kişilerin fiilen eğitimde geçen sürelerin emeklilik süresinin hesaplanmasında dikkate alınması,
• Meslek sahibi olmak isteyenlerin kalfalık dönemindeki sigorta primlerinin de devlet tarafından ödenmesi,
• Çıraklık ve kalfalık eğitimlerinin birleştirilerek çıraklık eğitimi süresinin kısaltılması,
• Belirlenecek meslek kollarında iki yıllık meslek yüksekokulları açıp bu okullardan diploma almayanların bu işi yapmasının engellenmesi, sertifikalı ya da diplomalı ustalığın özendirilmesi gibi önlemler alınması ve adımların atılması uygun olacaktır.

 

 

*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.