Prof. Dr. Recai Coşkun'un içeriği ve kaynakçası tamamen uydurma olan bir makaleyi hakemli bir dergide yayımlatması tartışmanın fitilini yeniden ateşledi: Akademide sahte makaleler nasıl bu kadar yaygın?

Üniversitelerdeki liyakat sorununa dikkat çekmek isteyen Coşkun'un yankı uyandıran bu deneyi, akademik dergilerin ne kadar güvenilir olduğu, akademide yükselmek için gerekli şartların akademisyenleri sahteciliğe nasıl teşvik ettiği ve dünya genelinde giderek daha da büyüyen sahte makale krizine dair bir dizi soruyu gündeme getiriyor.

"Özgür bir toplumda bilim Nevada Çölü'nde olur"

İzmir Bakırçay Üniversitesitesi'nde işletme, yönetim ve organizasyon gibi alanlarda çalışan Coşkun'un bu uydurma makalesi hakemli ulusal bir dergide yayımlandı.
 

(ResearchGate)

Makale, "'Bilgelik Olarak Dijital İşletmecilik' Comte'un 'Religion of Humanity'sinden Sonra Sosyal Bilimler İçin Yeni Bir Felsefi Açılım Sunabilir mi?" başlığını taşıyor. içeriği ve özellikle de kaynakçası son derece şaşırtıcı. Zira kaynakçayı sadece okumak bile makalenin uydurma olduğunu ele verebilir.

Örneğin kaynaklardan biri, sözlü destan ve anlatıların önde gelen figürlerinden Oğuz Kağan'ın MÖ 3000'de yazdığı bir "kitap". Bu kitabın adı da "Demir dağları delerken: Ötüken yolu yokuştur" olarak belirtilmiş.

Ayrıca "Materialist Messiah Yayınları" gibi oksimoron kelimelerin özellikle yan yana dizildiği belli olan uydurma yayınevleri de kaynakçada göze çarpıyor.

Coşkun ayrıca, makalenin sahte olduğunun anlaşılması için hem içeriğe hem de kaynakçaya başka ipuçları da eklemiş. Kaynakçadaki "Özgür bir toplumda bilim Nevada Çölü'nde olur" adlı uydurma bir kitap ismi, bu açıdan epey anlamlı.

Nitekim 10Haber'e konuşan Coşkun, dergiden düzeltmeler aldığını, yani aslında hakemlerin makaleyi gerçekten okuduğunu ama bu muzipliğin her nasılsa farkına varmadığını söylüyor.

Akademisyenin giriştiği bu deney, Türkiye'de az sayıda ifşa girişimlerinden biri. Ancak aslında dünyada bu tür deneyler giderek yaygınlaşıyor. Bunlara İngilizce "academic hoax" adı veriliyor. Türkçeye "akademik muziplik" diye de çevrilebilir.

Çoğu akademisyene göre Coşkun bu girişimiyle "Sokal olayını" daha alt kademe bir dergide, Türkiye'den denemiş oldu.

Akademiyi sarsan Sokal olayı

Coşkun'un makalesini yayımlayan dergi, doçentlikte 4 puan getiren paralı bir yayın. Ancak dünyada çok daha saygın yayınların da akademik muzipliklerden nasibini aldığı biliniyor. Bunların en ünlüsü Sokal olayı diye biliniyor.

Fizikçi Alan Sokal, 1996'da New York Üniversitesi'nde profesörken, postmodern düşünceleri sorgulama amacıyla sahte bir makale kaleme almış ve bu düşüncenin önde gelen yayın organlarından biri olan Social Text'e göndermişti.

Sokal'ın yazdığı sahte makale, "Transgressing the Boundaries: Towards a Transformative Hermeneutics of Quantum Gravity" (Aşılan Sınırlar: Kuantum Kütleçekiminin Dönüşümsel Bir Betimlemesine Doğru) başlığını taşıyordu ve derginin 1996 İlkbahar/Yaz sayısında yayımlanmıştı.

Olayın büyük yankı uyandırması, yalnızca derginin hakemli olmasından kaynaklanmıyordu. Bu yayın aynı zamanda bir "SSCI dergisiydi".

Sokal 68 yaşında

SSCI, sosyal bilimlerdeki 58 disiplinde 3 bin 400'den fazla akademik dergiyi kapsayan Social Science Citation Index'in (sosyal bilimler atıf dizini) kısaltması. Bu dizin dünyanın en saygın dergilerinden bazılarını içeriyor. SSCI indeksinde taranan bir dergide yayın yapmak epey zor. Akademisyenler bu dergilerde makale yayımlatabilmek için yıllarını harcadığı gibi hakemler ve editörler tarafından çok kez de düzeltme alıyor.

Öte yandan Sokal kendi deneyi kapsamında derginin "zayıf anını" kollamıştı. Çünkü fizikçinin makalesinin yayımlandığı sayı, "Science Wars" (Bilim Savaşları) adlı özel bir sayıydı ve hakemler bu sayıyı incelememişti.

Bilimsel bütünlüğü ve güvenilirliği sağlamada önemli bir rol oynayan hakem değerlendirmesi, bilimsel bir makalenin aynı alanda uzman ve araştırmada yer almamış başka kişiler tarafından incelenmesi anlamına geliyor. Bu sürecin amacı, nitelikli ve özgün araştırmaların yayımlanmasını sağlamak.

Yine de Sokal'ın sahte makalesinin derginin yazı işlerinden geçebilmesi bile büyük skandal olarak yorumlanmıştı.

"Makale fabrikaları" var ve servet kazanıyorlar

Nature'la paylaşılan yakın zamanlı bir analize göre, dünyada son 20 yılda, "makale fabrikaları" tarafından üretilen 400 binden fazla niteliksiz veya sahte çalışma yayımlandı.

Bunların yaklaşık 70 bininin geçen yıl yayımlandığı belirtiliyor. Analiz, 2022'de yayımlanan tüm bilimsel makalelerin yüzde 1,5 ila 2'sinin "makale fabrikasından" çıkmış gibi göründüğünü ortaya koyuyor. Biyoloji ve tıp makaleleri arasında bu oran yüzde 3'e çıkıyor.

Akademik yayıncılıkta, gerçek bilimsel makalelere benzeyen sahte yazılar üreten ticari faaliyetlere "makale fabrikası" deniyor.

Bu faaliyetler arasında yazarlık için para ödeyen akademisyenlerin adlarını makalelerde geçirmek veya onlar için uydurma makale yazdırmak da var. Bu makaleler çoğu zaman sahte veriler ve büyük oranda da intihal içeriyor. Bir makale fabrikası, ayda 100'den fazla akademik yazı üretip, 300 kişiyi bünyesinde çalıştırabiliyor.

Oxford Üniversitesi'nden sahte yayıncılık uygulamalarını inceleyen psikolog Dorothy Bishop, "Makale fabrikaları, bu tür şeylerle nasıl başa çıkacağını bilmeyen sisteme saldırarak servet kazandı" diyor.

120 akademik yayıncıyı temsil eden Uluslararası Bilimsel, Teknik ve Tıbbi Yayıncılar Birliği (STM), makale fabrikalarıyla mücadele amacıyla Dürüstlük Merkezi (Integrity Hub) adlı bir organizasyon kurdu. STM, sahte makaleleri tespit yöntemlerine dair henüz fazla bilgi vermiyor.

Elsevier, Springer Nature ve Wiley gibi en büyükler de dahil olmak üzere 20 akademik yayıncı, bu merkezin araçlarının geliştirilmesine yardımcı oluyor.

"Türkiye sahte yayında dünya üçüncüsü"

Türkiye de sahte makale krizinden azade değil. Hatta Cumhuriyet Üniversitesi'nden Selçuk Beşir Demir'in Journal of Informetrics dergisinde Kasım 2018'de yayımlanan makalesine göre, dünyada en çok sahte dergi çıkaran ülkeler arasında Hindistan ve Nijerya'yla birlikte Türkiye var.

Yüksek Öğretim Kurumu (YÖK) bu yüzden 2019'da bazı dergilerdeki yayınların akademik yükseltmelerde artık etken olmayacağı yönünde karar almak zorunda kalmıştı.

Van'da 50 akademisyeni nasıl dolandırdılar?

Öyle ki uluslararası dergilerde makale yayımlatma vaadiyle dolandırılan akademisyenler bile var.

2020'de Van'da yapılan operasyonla 50 akademisyeni makale yayımlama vaadiyle dolandıran kişiler yakalanmıştı. Dolandırıcıların akademisyenlere e-posta üzerinden ulaştığı belirtilmişti.

Diğer yandan para vaat ederek makalelere ortak yazar olmak için meslektaşlarına e-postalar gönderen akademisyenlerin sayısının da bir hayli fazla olduğu tahmin ediliyor.

Türkiye'de akademik dergiciliğin değişimi

Independent Türkçe'nin ulaştığı akademik kaynaklar, Türkiye'de akademik dergiciliğin son 10 yılda ciddi biçimde değiştiğini dile getiriyor.

Buna göre eskiden çok az akademik dergi varken, 2013'te Tübitak'ın dergilerin elektronik ortamda yönetilmesini sağlayan DergiPark sistemini kurması ve 2016'da doçentlik şartlarının güncellenmesiyle durum değişti.

Uzmanlar, görece kaliteli ulusal dergilerin "TR Dizin" adlı indekste dizinlendiğini söylüyor. DergiPark’ta yer alan her derginin TR Dizin'de yer almadığı, bu dizinin kriterlerinin daha sıkı olduğu vurgulanıyor. Diğer bir deyişle TR Dizin, sisteme aldığı dergilerin niteliği daha iyi kontrol ediyor. Ancak bu dizine girmeyi başarabilen akademik dergiler, daha sonra kriterleri karşılamayıp dizinden çıkarılabiliyor. Bazı dergilerse internet sitelerine halen TR Dizin'deymiş gibi yanlış bilgi koyabiliyor. Bu yüzden TR Dizin veya diğer dizinlerin sayfasına giderek ilgili dergiyi aramak gerek.

Independent Türkçe'ye durumu değerlendiren akademik kaynaklar, doçentlik kriterlerinin radikal biçimde değişmesiyle yayın sayısının da aniden arttığını, önceden 5-6 yayınla doçent olunurken, bugün doçent adaylarının jürilik yapan profesörlerden bile fazla yayın çıkarmaya mecbur bırakıldığını ifade ediyor.

Akademisyenlerin üzerindeki makale baskısı arttıkça dergi sayısının da hızla arttığı biliniyor. Dolayısıyla bazı akademisyenler, kaliteli yayınlarda makale çıkarmak için bir yıldan fazla süre beklerken, daha yeni dergiler hızla makale basmaya başladı.

Bu dergiler arasında ücret talep edenler de var. Bu nedenle bazı jüri üyelerinin paralı dergilere karşı cephe aldığı ve tüm paralı dergilerin kötü olduğu yönünde bir algı oluştuğu belirtiliyor. Yine de birçok akademisyen, daha hızlı yayın yapmak adına ücret talep eden birçok uluslararası derginin de nitelikli olduğu görüşünde.
 

Fotoğraflarla dünyadan haberler

Hepsini göster 30

Fotoğraflarla dünyadan haberler

• 1/30

  30 Nisan 2024 - Fransa'nın doğusundaki Lyon kentinde Siyasi Bilimler Akademisi binasının avlusunda düzenlenen Filistin yanlısı eylemde bir protestocu böyle görüntülendi. ABD'de önde gelen üniversitelerden birçoğunu sarsan ve gerginlik yaratan gösterilerde olduğu gibi, Paris Siyasi Bilimler Akademisi öğrencilerinin düzenlediği birden fazla eylemde öğrencilerden bazıları Gazze Savaşı ve yaşanan insani kriz dolayısıyla son derece öfkeliydi (Olivier Chassignole/AFP)

• 2/30

  29 Nisan 2024 - Gençler, Kenya'nın Mai Mahiu bölgesi yakınlarındaki Kamuçiri köyünde sel nedeniyle sürüklenen tahrip olmuş arabayı inceliyor. Kenya'nın bu bölgesi son bir aydır sağanak yağış ve ani su baskınlarının etkisi altında. Su baskınlarının başkent Nairobi'yi de etkilediği ve bazı yolların kapatıldığı aktarılırken, birçok mahallenin de sular altında kaldığı kaydedildi. Polis, Rift Vadisi'ndeki bir kasabanın yakınlarındaki barajın çökmesi sonucu en az 45 kişinin hayatını kaybettiğini açıkladı. Polis sözcüsü, "Durum kontrol altına alınmaya çalışılıyor ancak sel riski devam ediyor" dedi. Yaşanan bu son can kayıplarıyla birlikte marttan bu yana şiddetli yağış ve seller sebebiyle ölenlerin sayısı 100'ü aşmış oldu (Luis Tato/AFP)

• 3/30

  28 Nisan 2024 - Yunanistan'ın Olimpiyat meşalesini Fransız organizatörlere teslim etmesinin ardından Fransa'ya doğru yola çıkan Belem, meşaleyle birlikte Korint Kanalı'ndan geçiyor. 2024 Olimpiyat Oyunları'na ev sahipliği yapacak olan Paris'ten organizatörler, 1896'daki ilk etkinliğin düzenlendiği Panathinaiko Stadyumu'nda meşaleyi cuma günü devraldı. Meşaleyi taşıyan 127 yaşındaki Fransız gemisi Belem dün Atina yakınlarındaki Pire Limanı'ndan yelken açtı. Akdeniz'deki yolculuğunun 8 Mayıs'ta tamamlanması beklenen gemi, yaklaşık 2 bin kilometre yol kat ettikten sonra Marsilya'ya varacak. Daha sonra çeşitli kasaba ve şehirler üzerinden yolculuğuna devam edecek meşale, Paris Olimpiyatları'nın 26 Temmuz'daki açılış törenine taşınacak (Aris Messinis/AFP)

• 4/30

  27 Nisan 2024 - Ukrayna'nın Harkiv kentinde Rusya'nın gerçekleştirdiği füze saldırısında isabet alan hastanede bir kadın enkaz temizliyor. Rus füzeleri bugün Ukrayna'nın orta ve batı kesimlerindeki enerji tesislerini vurarak, ABD'nin askeri yardımına rağmen hava savunma sistemi sıkıntısı çeken Ukrayna'nın zor durumdaki enerji sistemi üzerindeki baskıyı artırdı. Ukraynalı yetkililer, son haftalarda ağır bombardımana maruz kalan kuzeydoğu şehri Harkiv'de bir füzenin 60 hastanın bulunduğu bir hastaneye isabet ettiğini, bir kadının yaralandığını ve binaya, yakındaki su borularına ve elektrik hatlarına zarar verdiğini açıkladı (Vyacheslav Madiyevskyy/Reuters)

• 5/30

  26 Nisan 2024 - Almanya'nın başkenti Berlin'de polis, Federal Meclis'le Başbakanlık arasında kurulan "Gazze'ye destek" kampını tahliye etmek istedi, eylemcilerin direnişi üzerine arbede yaşandı. Polis, çadırları sökerek kamp alanının dışına çıkardı. Alman Polisi, X'te yayımladığı açıklamada protesto kampındakilerin polis memurlarına yönelik şiddet eylemleri dahil olmak üzere "tekrarlanan suçlar" işlediğini yazdı (Odd Andersen/AFP)

• 6/30

  25 Nisan 2024 - Portekiz'in başkenti Lizbon'da, Karanfil Devrimi'nin 50'inci yıldönümünü kutlamak için gerçekleştirilen askeri geçit töreninde askeri araçlar 25 Nisan Devrimi'ne katılan eski askerleri taşıyor. Portekiz, Avrupa'nın en uzun süreli diktatörlüğüne ve Afrika'da 13 yıl süren sömürge savaşlarına nokta koyan askeri darbenin 50'inci yılını kutladı. Cumhurbaşkanı Marcelo Rebelo de Sousa, ülkesinin kölelik ve sömürgecilik döneminde işlediği suçların bedelini ödemesi gerektiğini söyledi (Patricia De Melo Moreira/AFP)

• 7/30

  24 Nisan 2024 - Almanya Şansölyesi Olaf Scholz ve Birleşik Krallık Başbakanı Rishi Sunak, Berlin'de düzenlenen askeri karşılama töreninde. Bugün gerçekleştirdikleri görüşmede daha yüksek savunma işbirliğinde fikir birliğine varan iki lider, Avrupa'nın bir araya gelip Ukrayna'yı Rus istilasına karşı sonuna kadar desteklemesi gerektiğini belirtti. Almanya'nın başkentinde düzenlenen karşılama töreninde iki ülkenin ulusal marşları çalarken küçük bir protesto grubundan "Filistin'e Özgürlük" sloganı atıldı. Bu, Sunak'ın Ekim 2022'de başbakanlık koltuğuna oturduğundan beri Almanya'ya yaptığı ilk ziyaret (Liesa Johannssen/Reuters)

• 8/30

  23 Nisan 2024 - Fransa'nın başkenti Paris'te hayvan hakları organizasyonu PETA'dan aktivistler, Mısır Büyükelçiliği'nin önünde Mısır'ı protesto etti. Gize Piramitleri'ne turist taşımak için hayvanların kullanılmasını durdurma çağrısı yapan eylemciler, "Mısır, develere ve atlara kötü muameleyi durdur", "Gize'de hayvanların çektiği araçları yasakla" ve "Hayvanlar araç değildir" yazılı dövizleri taşıdı (Antonin Utz/AFP)

• 9/30

  22 Nisan 2024 - Eylemciler, Kolombiya'nın Cali kentinde Kolombiya Devlet Başkanı Gustavo Petro hükümetini sağlık ve emeklilik reformları nedeniyle prostesto ediyor. Başta başkent Bogota'nın tarihi Bolivar Meydanı olmak üzere birçok kentte sokaklara dökülen ve çoğunluğu sağ görüşlü grupların oluşturduğu kalabalık, Petro'yu "diktatörlük"le suçluyor. Ayrıca muhalifler, bu reformların ülkenin halihazırda zor durumdaki ekonomisine zarar vereceğini öne sürüyor. Devlet Başkanı Gustavo Petro, muhalefetin ülkedeki değişime karşı çıktığını iddia etmişti. Bu, 2022'de iktidara geldiğinden bu yana Gustavo Petro hükümetinin karşı karşıya kaldığı en büyük protesto (Joaquin Sarmiento/AFP)

• 10/30

  21 Nisan 2024 - Çin Grand Prix'sinde Red Bull'un Hollandalı sürücüsü Max Verstappen yarışırken görevli sarı bayrak sallıyor. Çin'in 2019'dan beri ilk kez ev sahipliği yaptığı grand prix yarışını Verstappen kazandı. Formula 1 Dünya Şampiyonası'nın 5. etabında McLaren'dan Britanyalı Lando Norris ikinci olurken Verstappen'in Meksikalı takım arkadaşı Sergio Perez ise yarışı üçüncü sırada tamamladı. Son üç yıldır dünya şampiyonu olan Hollandalı pilotun bu yılın şampiyonasında halihazırda en yakın rakibi Perez. Şanghay'daki yarışın ardından Verstappen'in 110, Perez'inse 85 puanı var. Sezonun 6. yarışı Miami Grand Prix'si 5 Mayıs'ta düzenlenecek (Pedro Pardo/AFP)

• 11/30

  20 Nisan 2024 - ABD merkezli uluslararası yardım kuruluşu World Central Kitchen'ın üyesi Damian Sobol'un cenazesi, Polonya'nın Przemyśl kentinde düzenlendi. Sobol, İsrail'in Gazze'de düzenlediği saldırıda öldürülmüştü. Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek Komiseri Volker Türk, World Central Kitchen'ın 7 personelinin hayatını kaybettiği İsrail bombardımanını kınamıştı. İsrail'in 7 Ekim'de Gazze'ye başlattığı saldırıda hayatını kaybedenlerin 34 bini geçti ve yaralıların sayısı 77 bine yaklaştı (Sergey Gapon/AFP)

• 12/30

  19 Nisan 2024 - Eski ABD Başkanı Donald Trump, evlilik dışı ilişkilerle bağlantılı sus payı ödemelerini örtbas ettiği iddiasıyla yargılandığı davada öğle yemeği molasının ardından New York'taki Manhattan Ceza Mahkemesine giriyor. Eski bir ABD başkanının ilk kez ceza davasında yargılandığı mahkemede 12 jüri 18 Nisan'da yemin etmişti. Öte yandan Trump'ın yargılandığı tarihi "sus payı" davasının görüldüğü mahkeme binasının önünde bir kişi kendini yaktı. Görgü tanıkları, havaya broşürler atan bir erkeğin bir tenekeden kendisini yakıta buladığını ve ateşe verdiğini söyledi (Spencer Platt/AFP)

• 13/30

  18 Nisan 2024 - Birleşik Arap Emirlikleri'nin (BAE) Dubai kentinde sağanak yağışların ardından arabalar sular altında kalmış caddede böyle görüntülendi. Ortadoğu'nun finans merkezi olan kentin devasa otoyolları sel yüzünden tıkandı ve büyük havalimanında kaos yaşandı. Kayıtların tutulmaya başlandığı 1949'dan beri görülen en şiddetli yağışlarda BAE'de bir, Umman'da 20 kişi hayatını kaybetti. Afetin ardından aşırı yağışların bulut tohumlamadan kaynaklanıp kaynaklanmadığına dair tartışma başladı (Giuseppe Cacace/AFP)

• 14/30

  17 Nisan 2024 - Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nin Goma kentinin dış kesimlerindeki Bulengo kamponda savaştan kaçan çocuklar bulaşık yıkıyor. Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek Komiseri Volker Türk, silahlı çatışmaların pençesindeki bölgeyi 16-18 Nisan'da ziyaret ediyor. Ruanda ordusunun desteklediği M23 isyancıları 2021'in son aylarından bu yana doğudaki Kuzey Kivu bölgesinin büyük kısımlarını ele geçirdi ve yaklaşık 2 milyon kişinin yerinden olmasına yol açtı (Alexis Huguet/AFP)

• 15/30

  16 Nisan 2024 - Danimarka'nın başkenti Kopenhag'da 17. yüzyıldan kalma tarihi borsa binası bu sabah alevlere teslim oldu ve binanın simge kulesi yıkıldı. Başkentteki en eski binalardan olan yapı, nedeni henüz bilinmeyen bir şekilde alev aldığında yenileme çalışmaları yapılıyordu. Danimarka parlamentosunun yanında yer alan bina, 1620'ler Kral IV. Christian tarafından inşa ettirilmişti (Emil Helms/AFP)

• 16/30

  15 Nisan 2024 - Tarihte ilk kez eski bir ABD Başkanı'nın yargılandığı ceza davası bugün başladı. New York'taki Manhattan Ceza Mahkemesi'nde görülen ilk duruşmada hakim karşısına çıkan eski Başkan, "Suçsuz olduğum için burada olmaktan gurur duyuyorum. Siyasi saiklere açılmış bu dava Amerika'ya hakarettir. Buna benzer bir olay daha önce hiç görülmedi. Buraya asla getirilmemeliydim" dedi. "Sus payı davası" diye bilinen yargılamada, Trump'a evlilik dışı ilişkilerini örtbas etmek için "sus payı" ödemeleri yapmak da dahil olmak üzere 34 ayrı suçlama yöneltiliyor. Skandallarla boğuşan 77 yaşındaki Trump, suçlu bulunması halinde 4 yıla kadar hapis cezasına çarptırılabilir. Trump, hakkındaki suçlamaları reddediyor ve suçsuz olduğunu savunuyor (Michael Nagle/AFP)

• 17/30

  14 Nisan 2024 - İran'ın İsrail'e drone ve füze saldırısı düzenlemesinin ardından bugünün erken saatlerinde başkent Tahran'daki Filistin Meydanı'nda toplanan göstericiler İran ve Filistin bayrakları sallıyor. İran'ın Şam'daki konsolosluk binasına İsrail'in 1 Nisan'da düzenlediği hava saldırısında İran Devrim Muhafızları Ordusu'ndan 7 kişinin ölmesinin ardından İran dün İsrail'e yüzlerce kamikaze drone'u, balistik ve seyir füzesiyle saldırı başlattı. İran bazı askeri hedefleri vurduğunu, İsrail ise saldırıların çoğunun hava savunma sistemlerince önlendiğini fakat bir askeri üsse füze isabet ettiğini bildirdi. Dün geceki saldırı, İran'ın kendi topraklarından İsrail'e düzenlediği ilk saldırı olma özelliği taşıyor (Atta Kenare/AFP)

• 18/30

  13 Nisan 2024 - Avustralya'nın Sidney kentindeki Westfield Bondi Junction alışveriş merkezinde meydana gelen bıçaklı saldırıdan sonra polis binaya giriyor. Saldırıda 6 kişiyi öldüren erkek saldırgan polis tarafından vurularak etkisiz hale getirildi. Hastaneye kaldırılan yaralılar arasında 9 aylık bir bebeğin de olduğu bildirildi. Britanya Kralı III. Charles, saldırı karşısında şoke olduğunu ve dehşete kapıldığını belirtti. New South Wales polisi ilk belirtilere göre bunun bir terör saldırısı olmadığını açıkladı (David Gray/AFP)

• 19/30

  12 Nisan 2024 - Myanmar'ın Myawaddy kasabasının cunta karşıtı direnişçilerin eline geçmesinden sonra ülkeden kaçmak için sınır kapısında kuyruğa giren insan seli karşısında Tayland'ın Tak eyaletinde yer alan ve Myanmar'a sınırı olan Mae Sot kentinde askeri personel nöbet tutuyor. Stratejik öneme sahip Myawaddy kasabasının gittkçe güçlenen cunta karşıtlarının eline geçtiği dün bildirilmişti. Myawaddy'de çatışmalar devam ederken, Tayland ordusu askeri devriyeleri artırmıştı. Şubat 2021'de Myanmar ordusunun yönetime el koymasının ardından ülke çapında protestolar patlak vermiş ve silahlı direniş başlamıştı (Athit Perawongmetha/Reuters)

• 20/30

  11 Nisan 2024 - Rusya, yörüngeye ağır yükler taşıması için tasarlanan Angara-A5 uzay aracını Vostoçni Uzay Üssü'nden fırlattı. 9 ve 10 Nisan'da çeşitli arızalar sebebiyle iptal edilen deneme saat 12.00'de gerçekleşti. Gelecekte Angara-A5 roketinin Rus yörünge istasyonunun modüllerini uzaya göndermek ve insanlı uzay araçlarını fırlatmak için kullanılması bekleniyor (AFP/ROSCOSMOS)

• 21/30

  10 Nisan 2024 - ABD Başkanı Joe Biden ve Japonya Başbakanı Fumiyo Kişida, Beyaz Saray'daki resmi karşılama töreninde. Çin'in askeri ve ekonomik bakımdan atağa kalktığı ortamda Biden, Hint-Pasifik'teki hayati ortaklıkları güçlendirme kararlılığını pekiştirmek adına ağırladığı Kişida'yla önemli bir Oval Ofis toplantısı da gerçekleştirecek. Biden ve Kishida arasındaki ikili görüşmenin bir parçası olarak çok çeşitli kritik sektörleri kapsayan 70'in üzerinde maddenin açıklanması bekleniyor (Andrew Caballero-Reynolds/AFP)

• 22/30

  9 Nisan 2024 - Nepal'in başkenti Katmandu'da güvenlik güçleri, Ulusal Demokratik Parti'nin (RPP) organize ettiği protestoda eylemcilere müdahale etti. RPP, monarşinin geri gelmesini ve Güney Asya ülkesinin bir Hindu eyaleti olmasını talep ediyor. Polis, yüzlerce kişinin katıldığı eyleme müdahale ederken göz yaşartıcı gaz ve tazyikli su kullandı. Parti, olaylarda kurmaylarından bazılarının yaralandığını açıkladı. 2008'de tahttan indirilen Kral Gyanendra'nın destekçileri, polis barikatlarını aşıp başbakanlık ve bakanlıkların olduğu alana erişmeye çalışıyordu (Prakash Mathema/AFP)

• 23/30

  8 Nisan 2024 - Kurtarma ekipleri Rusya'nın Orenburg bölgesinde, Ural Dağları'nın güney ucunun güneydoğusunda yer alan Orsk şehrinin sular altında kalan kısmındaki sakinleri tahliye ediyor. Rusya Acil Durumlar Bakanlığı'nın yaptığı açıklamaya göre, ülkenin 39 bölgesinde 10 bin 400'den fazla ev su altında kaldı. Orsk'taki barajın patlamasıyla 230 bin nüfuslu kentte 6 bin 100 kişi tahliye edildi. Kremlin tarafından yapılan açıklamada, Urak’daki Kurgan ve Siberya’ya bağlı Tümen bölgesindeki sellerin kaçınılmaz olduğu kaydedildi. Bu nedenle bölgede acil durum ilan edilmesi kararı alındığını duyuran Tümen Bölge Valisi Aleksandr Moor, "Acil durumu tedbiren devreye sokuyoruz" ifadesini kullandı (Anatolii Zhdanov/AFP)

• 24/30

  7 Nisan 2024 - RB'nin Avustralyalı pilotu Daniel Ricciardo ve Williams'ın Taylandlı pilotu Alexander Albon, Suzuka'da düzenlenen Formula 1 Japonya Grand Prix'de kaza yaptı. Yarış başladıktan saniyeler sonra yaşanan kazada Ricciardo'nun aracının tekerleği Albon'un aracına çarparak onu pist dışına itti. Sürücüler araçlarından tek başlarına çıkmayı başarırken durumlarının iyi olduğu bildirildi. Kazanın ardından tekrar başlatılan yarışı Max Verstappen birinci sırada tamamladı (JIJI/AFP)

• 25/30

  6 Nisan 2024 - Ekvador'un başkenti Kito'da polis ve askerler, eski Ekvador Devlet Başkanı Yardımcısı Jorge Glas savcılıktan çıkarken güvenlik operasyonu gerçekleştirdi. Dün Ekvador'da yetkililer, Kito'daki Meksika Büyükelçiliği'ne baskın düzenleyip Meksika hükümetinin siyasi sığınma hakkı vereceğini duyurduğu Glas'ı gözaltına almıştı. Meksika Devlet Başkanı Andres Manuel Lopez Obrador söz konusu hareketin ulusal egemenliğin "açık" ihlali anlamına geldiğini söyledi. Eski Ekvador Devlet Başkanı Yardımcısı Glas, hakkında yürütülen rüşvet soruşturması kapsamında 3 Ekim 2017'de tutuklanmış, Aralık 2022'de Meksika'nın Kito Büyükelçiliği'ne sığınmıştı (Rodrigo Buendia/AFP)

• 26/30

  5 Nisan 2024 - Doğu Kudüs'teki Mescid'i Aksa'da Ramazan ayının son cuma namazı yaklaşık 120 bin kişiyle kılındı. İsrailli yetkililer, yalnızca kısıtlı sayıdaki Müslümanın Batı Şeria'dan gelerek Mescid-i Aksa'da cuma namazı kılmasına izin verdi. Sabah saatlerinden bu yana şehrin sokaklarına çok sayıda güvenlik gücü konuşlandırılmış ve Doğu Kudüs'ün Eski Şehir bölgesi çevresindeki birçok cadde kapatılmıştı (Ammar Awad/Reuters)

• 27/30

  4 Nisan 2024 - Tayvan'ın doğusundaki Hualien kentinde meydana gelen şiddetli depremin ertesi günü bir yapı mühendisi, eğilmiş bir binadan örnek alıyor. Doğu Asya ülkesinde gerçekleşen afet sonrası en az 10 kişi hayatını kaybetti ve binden fazla da yaralı var. 7,4 şiddetindeki depremin hasar verdiği bina sayısıysa 125. Adada son 25 yıldır görülen en şiddetli depremin merkez üssü Hualien'de 300 bin kişi yaşıyor (Chiang Ying-ying/AP)

• 28/30

  3 Nisan 2024 - Ukrayna Silahlı Kuvvetleri'nin 37'inci Deniz Piyade Tugayı'ndan bir asker, Ukrayna'nın güneyinde açıklanmayan bir yerde gerçekleştirilen askeri tatbikatlar sırasında Fransız AMX-10 RC zırhlı aracında. Rusya'nın Ukrayna'ya tam kapsamlı bir istila başlatmasının üzerinden 769 gün geçti ve savaş tüm hızıyla devam ediyor. Rusya Savunma Bakanı Sergey Şoygu, Rusya'nın yılın başından itibaren Ukrayna'nın doğusunda 403 kilometrekare toprak ele geçirdiğini söylerken Ukrayna bu iddiayı reddetti. Öte yandan Ukrayna Cumhurbaşkanı Volodimir Zelenski, seferberlik yaşını 27'den 25'e düşüren yasayı imzaladı (Ivan Antypenko/Reuters)

• 29/30

  2 Nisan 2024 - Kudüs'te İsrail'in parlamentosu Knesset önünde bir protestocu, Hamas'ın 7 Ekim'de düzenlediği saldırıda rehin alınanların derhal serbest bırakılması için düzenlenen eylemde. Parlamento binasının çevresinde kurulan çadırlarda yurttaşlar erken seçim çağrısı yaparken, İsrail genelinde halk geceleri de sokaklara çıkarak Başbakan Binyamin Netanyahu'yu istifaya davet ediyor. Öte yandan ABD merkezli kâr amacı gütmeyen kuruluş World Central Kitchen, İsrail'in hedefli saldırısında Avustralyalı, Polonyalı, Birleşik Krallıklı ve ABD-Kanadalı personellerinin Gazze'de öldürüldüğünü açıkladı (Ronen Zvulun/Reuters)

• 30/30

  1 Nisan 2024 - Tayvan'ın bağımsızlık yanlısı aktivistlerden biri (sağda) Çin Devlet Başkanı Şi Cinping'in maskesiyle banknot taşırken, diğeri Tayvan'ın eski devlet başkanı Ma Ying-jeou'nun maskesiyle Tayvan haritası tutarak Taoyuan Uluslararası Havalimanı önünde protesto gösterisi yapıyor. Tayvan'ın eski devlet başkanı Ma Ying-jeou, iki ülke arasındaki gerilimi düşürmeyi amaçlayan ziyaret için bugün Çin'e gitti. Güney Çin'in Guangdong eyaletindeki Shenzhen şehrine uçmadan önce gazetecilere kısa bir açıklama yapan Ma, "Bu bir barış ve dostluk gezisi" dedi. Ma, şimdiki Tayvan Devlet Başkanı Tsai Ing-wen'in seçilmesinden kısa bir süre önce, 2015 sonlarında Singapur'da Şi 'yle önemli bir zirve için bir araya gelmişti (Yan Zhao/AFP)

Diğer yandan, Türkiye'nin akademik dergicilik serüvenindeki bu değişimin ardından iyi üniversiteler parayla makale basan yağmacı (predatory) dergi listeleri yayımlamaya ve buralarda yer alan makaleleri kabul etmeyeceklerini söylemeye başlamış.

Ancak artık o kadar fazla sayıda dergi var ki bunları yakalamak da gün geçtikçe imkansız hale geliyor.

Prof. Dr. Coşkun'un sahte makalesinin yayımlandığı derginin de ilk önce TR Dizin'de yer aldığı iddia edilmiş ve bu bilgi infial yaratmıştı. Ancak daha sonra söz konusu derginin TR Dizin'de indekslenmediği anlaşıldı. TR Dizin'deki dergilerde yayın yapmak, doçent adaylarına 8 puan kazandırırken, Coşkun'un makalesini yayımlayan dergi ve benzerleriyse 4 puan getiriyor.

Doçentlik şartları: Tüm bu puanlar ne anlama geliyor?

Türkiye'de doçentlik şartlarının sıklıkla değiştiği biliniyor. Bu şartları Üniversiteler Arası Kurul belirliyor. Doçent adaylarının YÖK'ün açıkladığı kriterler üzerinden belirli puanlar toplaması zorunlu.

Bu kriterler arasında akademik makale veya kitap yayımlamak, eserlerin atıf alması, ulusal veya uluslararası konferanslarda sunum yapmak, master öğrencilerine tez danışmanlığı yapmak gibi faaliyetler var. Bunların hepsi niteliğine göre farklı puanlar getiriyor ve adayların yaklaşık 100 puanın altına düşmemesi gerekiyor.

Her bilim dalı için ayrı kriterler mevcut ama Prof. Dr. Coşkun'un da yayımladığı 4 puanlık makaleyi dikkate alarak, sosyal ve beşeri bilimlerde puanlamalar şu şekilde:
 

(Üniversiteler Arası Kurul)

Yukarıda bahsi geçen, SSCI indeksinde dizilenmiş uluslararası dergilerde yayımlanan makalelerse 20 puan getiriyor. Ancak akademisyenler, bu dergilerde makale yayımlamanın 3 yılı bulabilen uzun ve meşakkatli bir süreç olduğu görüşünde. Bu da birçok doçent adayının daha hızlı ama kalitesiz dergilerde makale yayımlayarak puan biriktirmeye yönelmesine yol açıyor.

Uluslararası kongreler de tartışmaya dahil

Bu arada uluslararası bilimsel toplantılarda sunulan çalışma ve bildirilerin 3, ulusal bilimsel toplantılarda sunulanların da doçent adaylarına 2 puan getirdiği biliniyor. Üstelik adayların bu toplantılarla en az 5 puan toplamış olması zorunlu.

Bu durum, akademik dergilerdeki sahte makale sorununa bir de sahte kongreler ve toplantılara sunulan sahte bildiriler sorununu ekliyor.

Türkiye'den bir deney daha: Uyar'ın sahte kongre ifşası

Yalansavar internet sitesi ve Açıkbilim podcastinde yaptığı yayınlarla tanınan bilim yazarı Dr. Tevfik Uyar, 2018'de tüm Türk dillerinden bildiri kabul eden uluslararası bir kongreye sahte bildiri yollamıştı.

Kendisine Dr. Salamad adlı kurgusal bir Kırgız karakter uyduran Uyar, yine aslında var olmayan Almanya merkezli Ulm Türkiyat Enstitüsü'nde çalıştığını söylemiş ve bu bilgilerle kongreye başvuruda bulunmuştu. Uyar o süreci şöyle özetlemişti:

Yarısı kongrenin kendi çağrı metni, yarısı Sagan'ın 'Soluk Mavi Nokta' söylevi olan bir bildiri metni yazdım. Başlıktan anlaşılmasın hemen diye, başlığını 'Kültürel çalışmalarda tarihsellik ve evrimcilik ikilemi' yaptım. Tamamını Google Translate'te Kırgızcaya çevirdim.

Uyar, 24 saat sonra kongreden kabul aldığını duyurmuştu.

Sadece sosyal bilimler mi?

Sosyal bilimler alanında "review paper" yani önceki çalışmaların ve halihazırda elde edilmiş verilerin ciddiyetle gözden geçirildiği derleme makaleler yaygın. Bazı uzmanlar bu makalelerin sahteciliğe daha müsait olduğu görüşünde.

Tıp da dahil olmak üzere fen bilimlerinde de derleme makalelere sıkça rastlanıyor. Yine de bu alanda "research paper" diye bilinen araştırma makaleleri daha çok öne çıktığı için sahteciliğe daha az alan tanındığı düşünülebilir. Zira özellikle tıp alanındaki araştırma makaleleri genellikle hastalar üzerinde yapılan inceleme veya deneylere dayanıyor.

Öte yandan sahtecilikle ilgili yeni araştırmalar, bu fabrikasyon makalelerin tıp ve sinirbilim gibi alanlarda da son derece yaygın olduğunu gösteriyor.

Nitekim Nöropsikolog Bernhard Sabel, kısa süre önceki çalışmasında 2020'de yayımlanan sinirbilim makalelerinin yüzde 34'ünün büyük olasılıkla uydurma olduğunu saptadı. Tıp makalelerindeyse bu oran yüzde 24 çıktı.

Bilim insanı yaklaşık 5 bin makaleyi taradı. Kendisi de hakemli bir derginin baş editörü olan Sabel, ilk başta buna inanmanın "çok zor olduğunu" söylüyor:

Sanki biri bana 'Yediğinin yüzde 30'u zehirli' demiş gibi.

Independent Türkçe'nin ulaştığı akademik kaynaklara göre de masa başında hasta bakmadan yüzlerce makale üretiliyor. Özellikle Çin'de bu durumun çok yaygın olduğu dile getirilirken, bazı tıbbi makalelerde vaka diye bahsedilen kişilerin aslında var olmadığı örnekler bile mevcut.

Dünyadan ses getiren önemli "muziplikler"

Sokal deneyiyle başlayan akademik muziplik furyası sahte yayın ve kongrelerin ayyuka çıkmasında büyük rol oynuyor. Sokal'dan sonra bir dizi bilim insanı aynı yönteme başvurarak sansasyonel eylemlerde bulundu.

MIT öğrencilerinden sahte bildiri programı: SCIgen

2005'te Sokal olayının yankıları halen dinmemişken Massachusetts Teknoloji Enstitüsü'nden (MIT) Jeremy Stribling, Max Krohn ve Dan Aguayo adlı üç öğrenci soruna dikkat çekmek için ilginç bir yazılım geliştirdi.

SCIgen adı verilen bu yazılım, rastgele uydurma makale yazmayı mümkün kılan bir çeşit sohbet botu. Üstelik akademisyenler bu aracı kullanarak ürettikleri bildirileri birçok konferansa kabul ettirmeyi de başardı.

SCIgen programının amacı, internet sitesinde şöyle açıklanıyor:

Sahte olduğundan şüphelendiğiniz konferanslara göndermeniz için otomatik bildiri oluşturmayı amaçlıyoruz.

Ocak 2009'da "Uluslararası Elektrik Bilgisi ve Kontrol Mühendisliği Konferansı" adlı bir sahte konferans da SCIgen kullanılarak ifşa edilmişti.

Ayrıca IEEE ve Springer Publishing, yine SCIgen aracılığıyla oluşturulduğunu belirlenen 120'den fazla makaleyi 2019'da sitelerinden kaldırmak zorunda kalmıştı.

"Beni lanet olası e-posta listenizden çıkarın" başlıklı makale

Akademik muzipliklerin en ilginç örneklerinden biri, "Get me off your fucking mailing list" (Beni lanet olası e-posta listenizden çıkarın) başlığını taşıyan makalenin bile bir akademik dergide yayımlanmasıydı.

International Journal of Advanced Computer Technology (Uluslararası Gelişmiş Bilgisayar Teknolojileri Dergisi) adlı bu dergi akademisyenlere e-postalar göndererek ücret karşılığı makalelerini yayımlamayı teklif eden bir yayın. 2005'te bilgisayar bilimcileri David Mazières ve Eddie Kohler, kendilerine sıklıkla e-posta gönderen bu dergiye cevaben 10 sayfalık şaka amaçlı makale yollamıştı.

Derginin yayımlamayı kabul ettiği makalede "Get me off your fucking mailing list" ifadesi defalarca kez geçiyor.
 

Makaledeki tablolar ve çizelgelere de "Get me off your fucking mailing list" ifadeleri yerleştirilmiş (Mazieres ve Kohler)

Var olmayan akademisyenlerden "Bulanık, Homojen Yapılandırmalar" çalışması

Ocak 2015'te Maggie Simpson, Edna Krabappel ve Kim Jong Fun adlı, aslında hiç var olmayan üç akademisyen bir makaleyi iki dergide birden yayımlatmıştı.

"Fuzzy, Homogeneous Configurations" (Bulanık, Homojen Yapılandırmalar) başlıklı makale aslında Alex Smolyanitsky tarafından kaleme alınan uydurma bir yazıydı. Üstelik Computational Intelligence and Electronic Systems ve Aperito Journal of NanoScience Technology adlı iki akademik dergide kendine yer bulmuştu.

Bu yayınların her ikisi de akademisyenlere e-posta göndererek makalelerini ücret karşılığında yayımlamayı teklif eden dergilerdi.

"Politikacılar popolarını hangi elleriyle siliyor?" makalesi

Birleşik Krallık'taki Londra Royal Holloway Üniversitesi'nin psikoloji alanında kıdemli öğretim görevlisi Gary Lewis de 2018'de son derece tuhaf bir makaleye imza atmıştı.

Makalede Britanyalı sağcı politikacıların popolarını sol elleriyle, solcu politikacılarınsa sağ elleriyle sildikleri ileri sürülüyordu. Lewis'in muziplik amaçlı hazırladığı bu makalede popo silme alışkanlıkları, sosyal psikolojide öne çıkan teorilerle ilişkilendirilmişti.

Araştırmanın katılımcıları arasında da "Boris Johnski" ve "Teresa Maybe" gibi gerçek politikacılardan esinlenen komik isimler vardı.

Üstelik akademisyen bu makaleyi 581 dolar karşılığında Crimson Publishers adlı bir akademik yayıncıya kabul ettirmeyi başarmıştı.

Yakınma çalışmaları vakası: "Kavramsal Penis"

2017-2018 aralığında üç akademisyenin giriştiği ve literatüre "yakınma çalışmaları" adıyla yerleşen bir oyun da neredeyse Sokal olayı kadar ses getirmişti.

James A. Lindsay, Peter G. Boghossian ve Helen Pluckrose, bu bir yıl boyunca toplamda 20 sahte makale üretmişti. Sokal'ın çalışmasına kıyasla daha politik nitelik taşıyan bu makaleler; cinsiyet ve beden olumlama çalışmaları veya ırkçılık gibi sosyal bilimlerin çeşitli alt disiplinlerine yönelikti.

Grup, Mayıs 2017’de başlattıkları oyunu 2019'a kadar sürdürmek niyetinde olsa da bir Twitter hesabının makaleleri fark etmesi ve ardından çeşitli gazetelerin de olayla ilgilenmesi üzerine açığa çıkmıştı. Ekip, 2 Kasım 2018'de bu oyunu itiraf eden bir yazıyı ve hakem yazışmalarını içeren Google Drive arşivlerini paylaşmış, eş zamanlı olarak da icraatlarını anlattıkları kısa bir belgesel filmi Youtube'a koymuştu.

Üçlünün oyunu ortaya çıktığında, kalburüstü dergilere gönderdikleri toplamda 20 makaleden 7'si kabul edilmiş, bunlardan 4'ü yayımlanmıştı. Ayrıca 7 tanesi hakem değerlendirme sürecinin farklı aşamalarındayken, 6'sı reddedilmişti.

Proje ilk olarak Boghossian ve Lindsay tarafından başlatılmıştı. İkili, aralarına Pluckrose'un dahil olmasından önce penisin erkek genital organı olarak değil zararlı sosyal yapılar olarak düşünülmesi gerektiğini iddia ettikleri "Sosyal Bir İnşa Olarak Kavramsal Penis" başlıklı uydurma makaleyi kaleme almıştı. Bu makale Cogent Social Science adlı hakemli dergide 19 Mayıs 2017'de yayımlanarak oyunun ilk ve en ses getiren başarısı olmuştu.

100'den fazla dergi tarafından kabul edilen sahte makale

ABD'li bilim yazarı John Bohannon da 2020'de sahte bir araştırma makalesi kaleme almış ve bunu toplamda 300 dergiye göndererek muziplik rekoru kırmıştı.

Bohannon, makalesinde detaylandırdığı deneylerin "son derece kusurlu olduğunu", "anlamsız sonuçlar içerdiğini" aktarmış ve makaleyi "umutsuz vaka" diye nitelemişti.

Buna rağmen yazarın muziplik girişimi, makalenin 100'den fazla dergiden kabul almasıyla sonuçlanmıştı.

Bohannon bu olayı Science Magazine'de kaleme aldığı "Kim Korkar Hakemden?" başlıklı yazıda anlatmıştı.