Ömer Önhon
Litvanya'nın başkenti Vilnius, 11-12 Temmuz 2023 tarihlerinde NATO Zirvesi'ne ev sahipliği yaptı. Zirveye NATO üyesi ülkelerin liderlerinin yanı sıra, Ukrayna, Avustralya, Güney Kore, Yeni Zelanda ve Japonya'nın liderleri de katıldı.
Ukrayna'daki savaş, zirvenin gündeminin en önemli maddesiydi. Rusya, Ukrayna'yı birkaç gün içinde ele geçirme planlarını gerçekleştiremedi. Savaş ve neden olduğu kayıplar hala devam ediyor.
NATO, Ukrayna'yı Rusya'ya karşı güçlü bir şekilde destekliyor. Zirve bildirisinde, Rusya ‘müttefiklerin güvenliği için ve Atlantik-Avrupa bölgesinde barış ve istikrar için en önemli ve doğrudan tehdit’ olarak nitelendirildi.
Bir ittifak olarak NATO ve bireysel devletleri ile işgalcileri püskürtme çabalarında Ukrayna'ya yardım etmek için Ukrayna'ya askeri yardım sağlamaya ve Rusya'ya yaptırımlar uygulamaya devam ediyor. Ayrıca ABD'nin Ukrayna'ya parça tesirli bombalar sağladığından bahsediliyor.
Ukrayna Devlet Başkanı Vladimir Zelenskiy, Ukrayna'nın ittifaka katılmak için resmi başvurusunu imzalamıştı ve NATO bunu kabul etti, ancak henüz resmi bir davet göndermedi. Ukrayna'nın üyeliği, savaş devam ederken NATO'nun Washington Antlaşması'nın 5’inci maddesi uyarınca müdahale etmesini gerektirecek.
NATO, Ukrayna'yı Rusya'ya karşı güçlü bir şekilde destekliyor. Zirve bildirisinde, Rusya ‘müttefiklerin güvenliği için ve Atlantik-Avrupa bölgesinde barış ve istikrar için en önemli ve doğrudan tehdit’ olarak nitelendirildi.
Bunun yerine yaratıcı diplomasiyle, resmi olarak ittifaka katılmadan bile Ukrayna ile bir ilişkinin temellerini attı. NATO liderleri, Ukrayna'nın NATO'ya üye olmasını ‘müttefikler anlaştığında ve şartlar yerine getirildiğinde’ kabul etti. NATO liderleri ayrıca Ukrayna'yı NATO'ya mümkün olduğunca yaklaştıracaklarını ve Ukrayna'nın NATO üyesi olmadan önce de NATO ile yakın iş birliği yapacağını kabul ettiler.
Bu şu anlamlara geliyor:
- Ukrayna'nın ittifaktaki gelecekteki yerini yeniden teyit edildi.
- Ukrayna daha fazla destek sözü aldı.
- Ukrayna, üyeliğin gerektirdiği eylem planının ötesinde hızlı bir yola sahip olacak.
- NATO ve Ukrayna'nın eşit üye olacağı bir NATO-Ukrayna Konseyi'nin oluşturulması.
NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg, Vilnius'ta yaptığı açıklamada, İttifak’ın Ukrayna'nın NATO üyeliğine giden yolda ‘müttefiklerden güçlü ve birleşik bir mesaj’ taşıdığını söyledi. Ancak Ukrayna Devlet Başkanı Vladimir Zelenski, bu durumdan memnun değildi. Ukrayna'nın üyeliğine ilişkin bir zaman çizelgesi belirlemediği için NATO'yu eleştirdi.
Bununla birlikte, G7 ülkeleri ve tüm önde gelen NATO üyeleri ile Japonya, Ukrayna'ya ek bir ödül olarak bir dizi güvenlik garantisi üzerinde anlaştı.
Rusya henüz herhangi bir yanıt vermedi. Ancak Kremlin Sözcüsü, Rusya'yı düşman olarak gören NATO Zirvesi'ni yakından izlediklerini söyledi. Rusya, uzun zamandır NATO'nun doğuya genişlemesini kendisine doğrudan bir tehdit olarak görüyor ve Ukrayna'nın NATO'ya üyeliğini kırmızı çizgilerinden biri olarak ilan etti. Bu sorunun Ukrayna'daki mevcut durumun ana nedenlerinden biri olduğunu belirtti.
Diğer yandan Vilnius Zirvesi, Finlandiya'nın en yeni üye olarak katıldığı ilk zirve oldu. Finlandiya'nın katılımıyla NATO'nun artık Rusya ile bin 340 kilometrelik ek bir sınırı var.
İsveç ile ilgili olarak, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, zirveden birkaç gün önce yaptığı açıklamada, İsveç'in terörle mücadele yasalarını değiştirmek gibi bazı doğru adımlar attığını ancak Türkiye'nin NATO'ya katılmaya sıcak baktığı noktaya henüz ulaşmadığını söyledi. Ardından Stockholm'de Kur’an-ı Kerim yakma olayı meydana geldi ve bu da İsveç'in üyelik projesini daha da zorlaştırdı.
Vilnius Zirvesi, Finlandiya'nın en yeni üye olarak katıldığı ilk zirve oldu. Finlandiya'nın katılımıyla NATO'nun artık Rusya ile bin 340 kilometrelik ek bir sınırı var.
Erdoğan, Vilnius'a gitmeden önce havalimanındaki geleneksel basın toplantısında yaptığı açıklamada, "Avrupa Birliği'ne (AB) üyelik için Türkiye'yi 50 yıldan fazladır bekletmiş olan ülkelere sesleniyorum: Türkiye'nin AB'ye üyelik yolunu hazırlayın, ardından İsveç'in NATO üyeliği yolunu biz Finlandiya gibi açacağız." dedi. İsveç'in NATO üyeliği meselesi böylece yeni bir boyut kazandı.
NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg, Vilnius Zirvesi'nden bir gün önce Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve İsveç Başbakanı ile bir araya geldi. Üçlü, tüm olumsuzluklara rağmen sürpriz bir anlaşmaya vardı. Stoltenberg, Türkiye'nin itirazını geri çektiğini duyurdu. Macaristan Dışişleri Bakanı da ‘onay sürecini tamamlamanın teknik bir mesele olduğunu’ söyledi. Bu, ülkesinin de İsveç'in üyeliğine yönelik itirazlarından vazgeçtiği anlamına geliyor. Türk hükümetinin, bir sonraki adım olarak, İsveç'in katılım protokolünü onaylanmak üzere parlamentoya sunması bekleniyor.
Görünüşe göre İsveç'in NATO üyeliği, Türkiye'nin AB ile ilişkileri ve Türkiye'nin ABD'den F-16 savaş uçağı ve modern yedek parça satın alması hepsi bir paket haline geldi.
Görünüşe göre bu konulara ilişkin ilerlemelerin paralel şekilde ilerleyeceği konusunda bir anlayış var. ABD ve AB'den yapılan birçok açıklama, Türklere Amerikan Kongresi'nin Türkiye'ye F-16 satışını onaylamaya daha istekli olabileceği ve AB'nin vize serbestisi ve gümrük birliği gibi konularla ilgili görüşmelere başlamaya istekli olabileceği izlenimini verdi.
İsveç'in üyeliği sorunu çözülmemiş olsaydı veya çözüm yolunda olmasaydı, Türkiye'nin Batı ile ilişkileri daha da kötüleşirdi. Bu, ekonomisini iyileştirmek için mücadele eden Türkiye için istenen bir durum değildi.
Zirve oturum aralarında Cumhurbaşkanı Erdoğan ile Biden arasında yaşanan sorunsuz ve ileriye dönük görüşme de bu bağlamda görülebilir.
Türkiye'nin diplomatik başarısı
Vilnius Zirvesi genel olarak Türkiye için diplomatik bir başarı olarak görülüyor. Erdoğan'ın Vilnius Zirvesi'ndeki diplomasisi ve sonuçları, en azından şimdiye kadar, propagandacılara Erdoğan'ın uluslararası ilişkiler ve diplomasideki ‘uçurum diplomasisi’ politikasının bir başka örneği olarak kullanmaları için iyi bir malzeme sağladı.
Ankara'daki parlamentonun anlaşmayı onaylama süreci ne kadar sürecek, ABD ve AB Türklerin beklentilerini ne kadar ve nasıl karşılayacaklar, bunlar henüz net değil.
Türkiye ile Rusya arasında son dönemde yaşanan olumsuz gelişmeler, Batı'da da Türkiye üzerinde olumlu bir etki yaratmış olmalı. Ukrayna Devlet Başkanı’nın Türkiye ziyareti, Erdoğan'ın Ukrayna'ya güçlü destek açıklamaları ve Azak liderlerinin anavatanlarına dönüşleri, Putin'in Türkiye'ye yapacağı ziyareti iptal etme sebepleri olabilir.
Vilnius Zirve Bildirisi'ni incelersek, NATO'nun karşı karşıya olduğu çeşitli zorlukları ve çeşitli sorunları açıkça görebiliriz.
NATO'nun yükümlülüklerini yerine getirmek için yeterli mali kaynağa ihtiyacı var, ancak NATO ülkeleri de küresel ekonomik krizin etkisi ve zorluklarıyla karşı karşıya. Yine de NATO liderleri, savunmaya yılda GSYİH'nın en az yüzde 2'sini yatırmayı taahhüt ettiler. Ancak tüm üyelerin bu taahhüdü tam olarak yerine getirip getirmeyeceği henüz belli değil.
NATO liderleri, Çin'in ‘NATO'nun çıkarlarını, güvenliğini ve değerlerini sorgulayan iddialı ve zorlayıcı politikaları ve Rusya ile ilişkileri’ konusundaki endişelerine rağmen, Çin ile yapıcı bir şekilde iş birliğine açık kalmaya karar verdiler. Bu, dikkate değer bir karar.
Ancak Ukrayna, Avrupa-Atlantik bölgesinde barış ve güvenliğin önündeki tek engel değil. Fransa'daki ayaklanmalar ve Rusya'daki Wagner isyanı gibi iç çatışmalar, teknelerin batması, yüzlerce mültecinin ölümü ve tüm cephelerde aşırılığın yükselişi de büyük kaygı uyandırıyor. Daha geniş bir güvenlik perspektifinden bakıldığında, bu ve diğer sorunlar aynı zamanda NATO'nun hedefleri ve misyonları ile de yakından ilişkili olduğu söylenebilir.
*Bu makale Şarku’l Avsat tarafından Majalla’dan çevrildi.
**İçerik orijinal haline bağlı kalınarak çevrilmiştir. Independent Türkçe’nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
Şarku'l Avsat
