Dış operasyon muydu, yoksa içerde gücü kaybetmeyi kabullenemeyen güçlerin kışkırtması mıydı?
Bugüne kadar net bilgilerin verilmemesine rağmen, olgu yerinde duruyor:
Dünya 2022 Ocak ayında ayında Rusya'nın Ukrayna'yı işgalini beklerken, 2 Ocak'ta Kazakistan'da patlak veren olaylar, dikkatlerin bir anda bu eski Sovyet ülkesine yönelmesine neden olmuştu.
Ukrayna'ya saldırının provasını yapma amacıyla mı bilinmez; Vladimir Putin sağ kolu Sergey Şoygu'nun eliyle BDT Kolektif Güvenlik Paktı Örgütü'ne mensup askeri güçleri de Kazakistan'a dökerek kalkışmanın uzun sürmesini engelledi.
fazla oku
Bu bölüm, konuyla ilgili referans noktalarını içerir. (Related Nodes field)
Ardından gelen sayısız tutuklamaların devlet başkanı Kasım Cömert Tokayev'i bir nebze rahatlatmasına rağmen, kısa süre önce aynı Tokayev tutuklulara genel af istemekle kalmayıp 'reform' diye nitelendirilebilecek bir dizi önerilerde bulundu.
Buna niçin ihtiyaç hissetti? İsyanı bastırmış bir devlet başkanını 'reform yapma' düşüncesine hangi dinamikler itti?
"Kazakistan'ın bu reformlara gerçekten ihtiyacı var"
Kalkışma sırasında Kazakistan'ın en kaynar noktalarında bulunan Rusya'nın Kommersant gazetesinin BDT ülkelerinden sorumlu özel muhabiri Vladimir Solovyov, Kazakistan devlet başkanının 'reform' önerileriyle ilgili temkinli konuşmayı yeğliyor.
Independent Türkçe'nin sorularını yanıtlayan Vladimir Solovyov, şunları söyledi:
Kazakistan Cumhurbaşkanı'nın son girişimleri onun kendi iktidarını güçlendirme isteğini ortaya koyuyor. Sorun iktidarını güçlendirmek için mi, yoksa reformlar yapmak yoluyla mı güçlendirmek istiyor? Çok da bilinmeyen bu reformlara ülkenin gerçekten ihtiyacı var.
Evet, Ocak 2022'de patlak veren olaylar, açık şekilde Nazarbayev döneminde kendini çok daha iyi hisseden elit tarafından hazırlanarak provoke edilmişti. Ancak o olaylar çok sayıda çözüm beklenen sorunu gün ışığına çıkardı. İnsanlar iktidarın onların önüne her tür engeli çıkarmasından memnun değil: kayırmalar, işsizlik, düşük ücretler, yasaların kabulüne etki yapma imkanlarının yokluğu...
Ocak olaylarından sonra Tokayev bu ve diğer sorunları dile getirerek onları çözme sözü verdi. Bunu istediğini tahmin edebiliriz. Ve işte bundan dolayı erken seçim kararı aldı. Kendisi 2019 yılında beş yıllığına seçilmişti. Artık üç senesi geride kaldı Şu anda halkın isteklerini karşılayamayacak reformlar yapması durumunda 2024'teki seçim yılında ortaya sorunlar çıkabilir. Sonbaharda seçim yapması durumunda ise istediklerini gerçekleştirmek için beş yıl daha kazanmış olacak.
Ayrıca, erken seçimler zaman kazanmak için de iyi bir fırsattır. Muhalefet seçime hazırlanma fırsatı bulamayacak. Darmaduman edilmiş Nazarbayev elitleri de...
Anayasa değişikliği hakkında da değerlendirmede bulunan Vladimir Solovyov, cumhurbaşkanının yedi seneliğine ve bir kereliğine seçilmesi kuralını hatırttı ve ekledi:
Şu husus sonuna kadar anlaşılmıyor: Tokayev bunu kendisinin bir kere daha beş seneliğine seçilmesinden sonra geride kalan dönemi sıfırlayarak bir kereye mahsus olmak kaydıyla yedi seneliğine seçilmesi için mi yapıyor, yoksa farklı bir düşüncesi mi var? Bu soruların yanıtını ise yakın gelecekte alacağız.
"Ciddi reformların yapılması, Tokayev için yakasını asla bir kenara çekemeyeceği bir durum"
Independent Türkçe'ye açıklamalarda bulunan büyükelçi Arif Şahmarlı da Devlet Başkanı Tokayev'in Kazakistan için gerçekleştirmeyi düşündüğü projelerin çok iyi irdelenerek süreçlerin yakından izlenmesi gerektiğini vurguladı.
Eski Sovyet coğrafyasındaki gelişmeleri Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'in 'Rusya İmparatorluğu' iddiaları çerçevesinde izlenmesi gerektiğine dikkati çeken Arif Şahmarlı, sorularımızı Brüksel'den şu şekilde yanıtladı:
Dünyada ortaya çıkmış durumlar ve özellikle Ocak 2022'de ülke içinde yaşanmış sıkıntıları iyi analiz etmiş Kazakistan Devlet Başkanı Tokayev'in derin ekonomik ve siyasi reformlar gerçekleştirme konusunda samimi olduğunu düşünmüyorum. Eski Devlet Başkanı Nazarbayev'in inşa ettiği ve uzun süreden bu yana propagandası yapılan istikrar ve refah teranelerinin yapay ve bu nitelikteki iktidarların savunmasız olduğunu geçtiğimiz ocak ayında herkes gördü.
Ocak olaylarının BDT Ortak Güvenlik Anlaşması Örgütü askerleri de davet edilerek yatıştırılmasıyla Tokayev'in kendi konumunu güçlendirdiği düşünülmesine rağmen, Nazarbayev klanının da kendi gücünü büyük ölçüde koruduğu bilinen bir gerçek. Nitekim bugün ülke ekonomisinin önemli kısmını kendi kontrolü altında Nazarbayev klanının ciddi maddi güce sahip olmasının yanı sıra Kremlin'le de ciddi ilişkilerinin bulunması bilinen bir gerçek.
Klanın bugün sessiz görünmesine rağmen, koşulların oluşması durumunda fırsatları kullanacağını Tokayev de iyi biliyor. Deneyimli bir diplomat ve siyasetçi olan Kasım Cömert Tokayev, mevcut statükonun devam etmesi durumunda elinde ciddi ölçülerde maddi gücü bulunduran grupların ülkenin güvenliğini de tehlikeye atacağını biliyor. İşte bundan dolayı sistemde ciddi reformların yapılması, Tokayev için yakasını asla bir kenara çekemeyeceği bir durum.
"Moskova'yla ilişkilerini dikkatli götüren Tokayev, Kremlin'i tedirgin etmemeye çalışıyor"
Tokayev'in gerçekleştirmeyi düşündüğü reformlara Moskova'nın vereceği açık veya gizli tepki hakkında da konuşan Arif Şahmarlı, "Batı yanlısı hiçbir reformun Moskova tarafından olumlu karşılanacağının düşünülmemesi gerekir. İşte bundan dolayı Tokayev'in Batı yanlısı radikal reformlar yapması beklenmemeli. Moskova'yla ilişkilerini dikkatli götüren Tokayev, Kremlin'i tedirgin etmemeye çalışıyor. Bunun yanı sıra Tokayev, Rusya'nın Ukrayna'ya karşı açtığı savaşta istediğini alamadığını görerek, kimi reformları gerçekleştirmeye çalışıyor" dedi.
Büyükelçi Şahmarlı, "Kazakistan'da gerçekleşebilecek reformların Orta Asya'nın diğer ülkelerini de etkileyeceği kuşkusuzdur. Aslında Kasım Cömert Tokayev'den önce reformlar için Özbekistan Devlet Başkanı Şevket Mirziyoyev girişimde bulunmuştu. Bölgenin liderliği için bu iki ülke arasında her zaman rekabet halindeydi" diye konuştu.
Tokayev ve Mirziyoyev arasında bir dizi benzerliklerin de söz konusu olduğunu söyleyen Şahmarlı, sözlerine şöyle açıklık getirdi:
İkisi de daha önceki cumhurbaşkanları Nazarbayev ve Kerimov'un yakın çevresindeydi. İşte bundan dolayı ikisi de eski devlet başkanlarının aile ve klanlarının etkilerini kırmadan reform yapamayacaklarını çok iyi anlıyorlar.
Örneğin Mirziyayev göreve başladıktan kısa süre sonra eski Devlet Başkanı İslam Kerimov'un kızı Gülnara'nın yurt dışındaki paralarına el koydurup ülkeye getirmiş, kendisini de hapse atmıştı.
Arif Şahmarlı, "Orta Asya'dan Azerbaycan'a baktığımızda durumun daha ağır olduğunu görüyoruz. Avrupa Konseyi üyesi olmasına rağmen Azerbaycan'ın hür teşebbüsü, çok partili siyaseti ve özgür medyayı tüm yönleriyle bloke etmiş durumda. Her geçen gün daha fazla otoriterleşen ülkede klan iktidarı giderek etkisini daha da güçlendiriyor. Bu ise milli gelirden en asgari düzeyde pay alan halk kitlelerinin hoşnutsuzluğunu giderek artırıyor. Sonuçta gelişmeleri Kasım Cömert Tokayev'in niyet ve girişimleri ışığında değerlendirdiğimizde herhangi bir ışık ucu gördüğümüzü söyleyemiyoruz" ifadeleriyle sözlerini tamamladı.
"Bu girişimin olumlu etki ve yansımaları olacaktır"
Kazakistan Devlet Başkanı Tokayev'in 'reform' açıklaması, kuşkusuz, eski SSCB bölgesini profesyonelce izleyen diplomatların da dikkatini çekti.
Yarım asırdan bu yana eski SSCB ve günümüz BDT ülkeleri bölgesini çoğu zaman içeriden izleyen Türk Konseyi Kurucu Genel Sekreteri, Türkiye'nin Delhi ve Moskova eski Büyükelçisi Halil Akıncı, daha önceki çalışmalarını da yakından bildiği Kasım Cömert Tokayev'in 'reform' girişimlerini samimi buluyor.
Emekli büyükelçi Halil Akıncı, Independent Türkçe'ye şu değerlendirmelerde bulundu:
Sayın Tokayev devlet adamı profili çiziyor ve girişimleri de bu yöndedir. Uzun süre eski devlet başkanının yanında bulundu, ismi servet, ticaret ve yolsuzluklarla anılmayan bir devlet adamı olan Nazarbayev, bu hususlara önem veriyordu. Maalesef Sovyetlerin dağılmasından sonra bir kısım diğer bölgeler gibi Orta Asya da gayrimeşru kazancın yaygınlaştığı bir coğrafya haline geldi. Millî gelirin adil dağıtılmaması ve hukuk sisteminin adil olmaması vatandaşların hoşnutsuzluğuna neden olan ana hususlardır. Tokayev kendi deneyimleriyle bunu açık şekilde görerek mutlak cumhurbaşkanlığı yerine yetkilerin bir kısmının parlamentoya, bir kısmının yargıya devredildiği bir sistem öneriyor. Bence bu girişimin olumlu etki ve yansımaları olacaktır.
"Tokayev'in reform hamlelerinin dikkatle izlenmesi gerekir"
Ayrıca, Kazakistan nüfusunun yarısını teşkil eden Rusların ülkeyi terk etmemelerine dikkati çeken Halil Akıncı, Bunun nedeninin ise milli gelirin dağıtımında Rus kökenli nüfusa karşı adil davranılması olduğunu söyledi.
"Zaten kişi başına düşen gelir bakımından Kazakistan sadece Orta Asya ülkelerinin hepsinden değil, Türkiye'nin de önündedir" diyen Akıncı, "Nazarbayev'in hassaslıkla koruduğu laiklik, özellikle Güney bölgelerindeki dini aşırılığın güçlenmesini engelledi. Bu adam Hristiyan nüfusun rahatlamasını sağladı. Nazarbayev yurt dışında okuttuğu öğrencileri daha sonra devlet işlerinde görevlendirdi. Bugün Tokayev'in elini rahatlatan hususlardan biri de bu faktördür" diye konuştu.
Halil Akıncı, sözlerini şöyle sürdürdü:
Bir devlet adamı sorumluluğuyla hareket eden Kasım Cömert Tokayev'in bu adımlarının Türkmenistan'da da Kırgızistan'da da Türkmenistan'da da taklit edilmesini umuyorum. Özbekistan Şevket Mirziyayev ile bir dizi reforma başlamıştı. Mevcut durumda dünyanın ekonomik sisteminde yer almak için hukuk sistemi değilse bile, ilk aşamada kanunların işlediği bir sistemin kurulması kaçınılmaz oldu. Kazakistan bunu bir ölçüde başardı, Orta Asya ülkeleri de bunu takip etmelidir diye düşünüyorum.
Tokayev'in bu adımlarına Rusya'nın karşı çıkacağını düşünmediğini sözlerine ekleyen emekli büyükelçi Halil Akıncı, "Çünkü Ukrayna savaşı durumlarda ciddi değişiklikler ortaya çıkardı ve artık hemen silah kullanma sevdasına düşülemiyor. Tokayev'in veya diğer Orta Asya Cumhuriyetleri liderlerinin Rusya'yla ilişkileri bozacaklarını düşünmemek gerekir. Çünkü her şeye rağmen Rusya, Çin'e karşı unsuru olarak kalmayı sürdürdüğü gibi Kremlin'in bölge üzerindeki etkisi de bir anda yabana atılacak gibi değil. Kazakistan Devlet Başkanı Tokayev'in reform hamlelerinin dikkatle izlenmesi gerekir" ifadeleriyle sözlerini sonlandırdı.
Sovyetlerin dağılmasından sonraki süreçte Sayın Akıncı'nın da işaret ettiği gibi 'gayrimeşru kazanç'ın yaygınlaştığı bölgelerin Azerbaycan ve Orta Asya olması devletleşme sürecini de epey etkiledi ve etkiliyor.
Bu bakımdan Kazakistan Devlet Başkanı Kasım Cömert Tokayev'in 'reform' söyleminin bir kısım sinir uçlarına dokunması gerekir.
Bakalım, o sinir uçları hangi tepkileri verecek?
Tepki verirse, gelişmeler nereye evrillir?
Ya tepki vermezse?
'Böyle şey olamaz' demeyin, vallahi de olur, billahi de olur.
Devlet değil de aile şirketi olarak kurulmuş yapılar demokratik reform çağrılarına nasıl tepki versin?
Veya niçin tepki versin be birader?
*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
© The Independentturkish
