Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası'nın (TCMB) politika faizini yüzde 19'dan yüzde 18'e çekmesinin ardından dolar/TL kuru, 8 lira 89 kuruşun üzerine çıkarak rekorunu bir kez daha yeniledi. 

Finansal ve reel sektördeki uzmanların beklentilerini içeren ve TCMB tarafından gerçekleştirilen Piyasa Katılımcıları Anketi'ne göre kur, yılı 8,92 lira seviyesinde kapatacak. 

Orta Vadeli Programı'nın 2021 için öngördüğü ortalama dolar kuru varsayımı ise 8 lira 29 kuruştu. 

Türk lirasının dolar karşısında sene başından bu yana yüzde 20 oranında değer kaybettiği bir ortamda tüketici enflasyonu yüzde 19'u, üretici enflasyonu yüzde 45'i geçmiş durumda. 

Yükselen döviz maliyetiyle birlikte hayat pahalılığının artacağı beklentisi devam ederken, Türkiye dışında pek çok ülke pandemi döneminde başlanan parasal genişleme patikasından ayrılmaya başladı. 

Parasal genişleme nedir?

Genellikle kriz ortamlarında görülen parasal genişleme, merkez bankalarının tahvil ve bonolar aracılığıyla piyasaya likidite verdiği, faizleri düşürerek bankaların daha fazla kredi vermelerini sağladığı bir uygulama. 

Tüm dünyada Kovid-19'a karşı alınan mali önlemleri takip eden Uluslararası Para Fonu'nun (IMF) verilerine göre Ocak 2020'den Haziran 2021'e kadarki süreçte tüm dünyada hükümet harcamaları, krediler, garantiler ve varlık alımları 16,5 trilyon dolara ulaştı. 

Bunun yaklaşık 10,4 trilyon dolarını ekonomiyi direkt etkileyen sağlık harcamaları, vergi düzenlemeleri, vatandaşlara nakit yardımı gibi destekleri içeriyor. Kalan 6,1 trilyon dolar ise merkez bankalarının varlık alımlarını, banka kredilerini ve sermaye enjeksiyonunu kapsıyor. 

Pandemi boyunca düşük faiz politikasını izleyen pek çok ülke için parasal sıkılaştırmayı, yani talebi de kısacak daha yüksek faizleri düşünmeye başladı bile. 

Fed'den faiz artırımı gelecek mi?

Bunların başında ABD geliyor. Ancak bir istisna ile; Faizlerin artıp artmayacağı net değil. 

22 Eylül'deki toplantı sonrası politika faizini 0-0,25 aralığında sabit tutan Amerikan Merkez Bankası'nın Başkanı Jerome Powell, varlık alımlarını kademeli şekilde azaltmaya kasımda başlayabileceklerini ve uygulamanın 2022 ortasında bitmesinin uygun olacağını söyledi. 

Powell, faiz artırımı ile ilgili açıklama yapmazken 2022 yılında faiz artırımı bekleyen üye sayısı 7'den 9'a çıktı. 

Pek çok ülkenin ABD'nin attığı adımları takip etmesi beklenirken Türkiye, son Para Politikası Kurulu'nda 100 baz puan faiz indirimine gitti.

Gelecek ayki kurul sonrası bir 100 baz puan daha indirim öngörülüyor. 

IMF Baş Ekonomisti Gita Gopinath faiz indiriminden birkaç saat önce attığı bir tweette hangi ülkelerin sıkı para politikasına başladığı bir grafik paylaştı. 

Kırmızı ile gösterilen, çoğu gelişmekte olan ekonomiler arasında yer alan, 2021'de faiz artırımına giden ülkeler arasında Meksika, Brezilya, Rusya, Şili, Kore ve Türkiye vardı. 

Ancak Gopinath için bir de not düşmüştü: Tüm bu ülkelerin enflasyonu, hedefledikleri enflasyonun üzerinde. Ekonomik aktiviteleri ise pandemi öncesi seviyesinin altında (Türkiye hariç). 

Gopinath'ın bu açıklaması hem enflasyonun hem faizlerin yüksek olduğu Türkiye'de ekonomik aktivitenin yavaşlamadığı gibi 2019 seviyesinin de üzerine çıktığını anlatıyor. 
 

Türkiye'nin ekonomik aktivitesi pandemi öncesinden daha hızlı

SPINN Danışmanlık Kurucu Ortağı Özlem Derici Şengül, Gita Gopinath'ın bu açıklamalarını Independent Türkçe'ye değerlendirdi. 

Türkiye, 23 Eylül'de faiz indirimi kararı almış olsa da Gopinath'ın paylaştığı grafikte "2021'de faiz artırımına giden ülkeler" arasında gösteriliyor. 

Bunun nedeni ise faizin şubatta yüzde 17'den yüzde 19'a çıkartılması ve altı ay boyunca bu seviyede kalması. 

"‘Faiz artırımları şimdi başladı' demek istemiyor, bunu özellikle belirtmek lazım" diyen Özlem Derici Şengül, dikey eksenin enflasyon hedefinden sapmayı, düşey eksenin ise gayrisafi yurt içi hasılanın (GSYH), pandemi öncesi seviyelerle kıyaslamasını anlattığını açıkladı. 

Buna göre, Türkiye, her iki eksenin de en uzak noktasında yer alıyor. 

Ülkelerin yoğunlaştığı bölgede ülkelerin gayrisafi yurt içi hasılalarının, pandemi öncesi GSYH trendinin altında kaldığını belirten Şengül, şöyle devam etti: 
 

Gopinath'ın bahsettiği, büyüme hızı değil, gayrisafi yurt içi hasılanın kendisi. Bizim ekonomik aktivitenin seyri ise şu anda, pandemi öncesinden de hızlı. 

Bu hızın nedenini sorduğumuzda ise SPINN Danışmanlık Kurucu Ortağı, "Çıkış noktası kredi kaynaklı" diyor ve diğer gerekçeleri sıralıyor. 

Pandemiden çıkış için istihdam teşvikleri, küresel likidite koşullarının çok elverişli olması ve küçük de olsa bir parasal genişleme bu gerekçeler arasında. 

Şengül, "Hepsini bir araya getirdiğimizde Türkiye aşırı ısınmış bir ekonomi şu anda" diyor. 

Türkiye'nin öz sermeye takviyesi, krediler, varlık alımı veya borç üstlenimi destekleri 3 milyar dolar, Brezilya'nın 15 milyar dolar 

IMF'nin verilerine göre Türkiye, pandeminin başlangıcından Haziran 2021'e kadar sağlık, ihtiyaç duyan ailelere nakit yardımı, en düşük emekli maaşının artırılması, işsizlik desteği, kısa çalışma ödeneği gibi ekonomiye doğrudan etki eden desteklere 19 milyar dolar ödedi. 

Öz sermeye takviyesi, krediler, varlık alımı veya borç üstlenimi, garantiler ve borç ertelemesi gibi yarı mali nitelikteki işlemlerin değeri ise 68 milyar dolar. 
 

Fotoğraf: Reuters

Bunun 46 milyar doları teminat mektupları da dahil olmak üzere garantiler. 19 milyar doları ise borç ertelemesi gibi yarı mali nitelikteki işlemler. 

Yalnızca 3 milyar doları da öz sermeye takviyesi, krediler, varlık alımı veya borç üstlenimi destekleri. Ancak bu parasal genişleme hamleleri diğer ülkelere göre bir miktar farklı. 

Örneğin, Kovid-19'dan etkilenen firmalara sermaye desteğiyle görevlendirilen kurum Türkiye Varlık Fonu (TVF) oldu. 

Öte yandan, Ekonomik İstikrar Kalkanı destek paketi kapsamında, Kredi Garanti Fonu (KGF) kefalet limitiyle kullandırılan krediler için Hazine desteği 25 milyar liradan 50 milyar liraya yükseltildi.

Diğer bir gelişmekte olan ülke Brezilya'da öz sermeye takviyesi, krediler, varlık alımı veya borç üstlenimi destekleri, 15 milyar dolar. 

"İhracat artışının öncelikli nedeni kur değil"

Özlem Derici Şengül'e göre gayrisafi yurt içi hasılanın, pandemi öncesi üzerine çıkmasında bir sebep daha var: İhracat artışı. 

"Kredi teşvikleri bitti ama sanayi performansı durmadı. Bunun en önemli nedeni ihracat" diyen Şengül, pek çok ekonometrik çalışmada ihracattaki bu yükselişin öncelikli nedeninin, sanılanın aksine, döviz kuru olmadığının belirtildiğini aktardı. 
 

SPINN Danışmanlık Kurucu Ortağı Özlem Derici Şengül​​​​​​​/ Fotoğraf: Bloomberg HT

"İthalatın ana etkeni kur ancak ihracat için ikinci sırada" diyen Şengül, "İhracatın artmasındaki en önemli neden ticaret rotalarının değişmesi. Çin kaynaklı tedarik sorunları, limanların kapanması ve bazı ürünlerin Türkiye'ye kayması" değerlendirmesini yaptı. 

Diğer ülkeler için öncelik enflasyon

Gita Gopinath'ın paylaştığı grafiğin sağ üst köşesinde Türkiye tek başına dururken, diğer gelişen ülkelerde ekonomik aktivitenin neden bu denli ısınmadığını sorduğumuzda ise Özlem Derici Şengül şu yanıtı verdi. 
 

Pek çok ekonometrik çalışmaya göre 

Enflasyonla mücadele bunu engelliyor. 

Mesela Brezilya, yılbaşından beri 450 baz puan faiz artışı yaptı. Bütün gelişmekte olan ülkelerde faiz artışı var. Ağustosta 11 gelişmekte olan ülke bu yolu izledi. 

Çünkü öncelik verdikleri büyüme değil, enflasyon. 

Herkes belli miktarda teşvik yaptı ancak "dur" dedikleri yer, enflasyonu tehlikeye atmayacakları yer. 

Diğer gelişmekte olan ülkeler ne yapıyor? 

Güney Afrika

Özellikle 2000'li yılların başlarında, iktisat kitaplarında Türkiye ekonomisi ile sıkça karşılaştırılan Güney Afrika'da enflasyon, Dünya Bankası'nın verilerine göre 2020 sonunda yüzde 3,2'ydi. Son açıklanan ağustos enflasyonu ise yüzde 4,9. 

Birleşmiş Milletler'e göre 60 milyon insanın yaşadığı ülkede en zengin yüzde 10'luk kesim, toplam gayrisafi yurt içi hasılanın yarısından fazlasına sahip.

Yaklaşık 11 milyon kişi, günde 1,90 dolar altında geçinmeye çalışıyor. 

Güney Afrika Merkez Bankası, enflasyon hedefini yüzde 3 ila 6 aralığında tutup, orta noktası yüzde 4,5'i tutturmak için çabalıyor. 

Bankanın yüzde 3,5'lik politika faizi ise tarihin en düşük seviyesinde. Son olarak Banka, Temmuz 2020'de faiz indirmişti. 
 

Fotoğraf: Reuters

Güney Afrika Merkez Bankası Başkanı  Lesetja Kganyago, yılın başında yaptığı açıklamada politika faizini pandemi öncesi seviyeye çekmek için acele etmeyeceklerini söylemiş, "Enflasyon görünümü izin verdikçe, ekonomiyi desteklemek için uyumlu para politika duruşunu koruyacağız" demişti. 

Güney Afrika'nın eski cumhurbaşkanı Jacob Zuma'nın yolsuzluk iddialarıyla tutuklanmasının ardından temmuz ayı, Zuma destekçileri ile polis arasındaki çatışmalarla geçmiş, olaylarda 300'den fazla insan ölmüştü. 

Böyle bir ortamda hükümet, 2021 için büyüme öngörüsünü yüzde 4,2'den yüzde 5,3'e çekti. 

Merkez Bankası'nın net döviz rezervleri ise 55,6 milyar dolar civarında. Güney Afrika randı, dolar karşısında son bir yılda yüzde 12 değer kazandı. 

Brezilya 

Latin Amerika'nın en büyük ekonomisi Brezilya'nın 2020 gayri safi yurt içi hasılası 1,4 trilyon dolar. Bu miktar, 2019'da 1,8 trilyon dolardı. 210 milyondan fazla kişinin yaşadığı ülke, geçen yıl yüzde 4 küçüldü. 

Kayıt dışı işçiler dahil toplumun en kırılgan kesimi için GSYH'nın yüzde 11,4'ünü harcayan ülke ayda 120 dolarlık acil durum yardımı yapıyordu. Bu yardımlar Mayıs 2021'e kadar devam etti, daha sonra 45 dolara kadar düşürüldü. 

Ağustosta yüzde 9,68 oranında enflasyon açıklayan Brezilya hükümetinin, 2024 enflasyon hedefi ise yüzde 3.
 

Fotoğraf: AFP

2019'u yüzde 4,50 seviyesinde kapatan Brezilya Merkez Bankası politika faizi, Haziran 2020'de yüzde 2'ye kadar çekildi. Daha sonra faiz artırım patikasına giren Banka'nın son açıkladığı oran yüzde 6,5. 

Banka'nn ekimde de faiz oranını artırması beklenirken Brezilya'nın para birimi, dolar karşısında 5,33 realden işlem görüyor. Bu miktar, 12 ay önce 5,55 realdi. 

Meksika

IMF'nin verilerine göre 130 milyondan fazla insanın yaşadığı Meksika'nın pandemi süresince sunduğu teşvik paketi, ancak 20 milyar dolara ulaşıyor. 

Latin Amerika'nın Brezilya'dan sonra ikinci büyük ekonomisi, 2020'de 1 trilyon doların biraz üzerindeydi. OECD, 2020'de yüzde 8 daralan ekonominin 2021'de yüzde 5 büyüyeceğini öngörüyor. 

Ülkenin 2020 enflasyonu yüzde 3,4, son açıklanan ağustos enflasyonu ise yüzde 5,59. Meksika Merkez Bankası'nın enflasyon hedefi ise yüzde 3. 
 

Fotoğraf: Reuters

Banka, ağustos toplantısında yüzde 4,25 seviyesinde politika faizini yüzde 4,50'ye çıkardı. 

Standard Chartered'dan yapılan açıklamada "30 Eylül toplantısında politika faizini 25 baz puan artırarak yüzde 4,75'e çıkarmasını ve kademeli olarak sıkılaştırmasını ve politika faizini 2021 yılı sonunda yüzde 5,00'e ve 2022 yılı sonunda yüzde 5,50'ye getirmesini bekliyoruz" ifadeleri kullanıldı. 

Ülkede 1 dolar, 20 Meksika pesosunun üzerinde.

Rusya 

Rusya Merkez Bankası, 10 Eylül'de yaptığı açıklamada politika faizini yüzde 6,75 seviyesine çıkardıklarını duyurdu.

Banka'dan yapılan açıklamada daha fazla artırımının muhtemel olduğu, yüzde 7'yi de geçebileceği belirtildi. 
 

Fotoğraf: Reuters

Tüketici enflasyonunu kontrol altına almaya çalışan ülkede enflasyon yüzde 6,74 seviyesinde. Hedef enflasyon ise yüzde 4. 

1,4 trilyon dolarlık GSYH'a sahip Rusya Federasyonu'nun pandemideki teşvik paketi değeri 89 milyar dolar. 

Sene başında 74 rubleden işlem gören dolar/ruble kuru 72,4 seviyesine gerilemiş durumda.

​​​​​​​Polonya 

Hâlen Maastricht kriterlerini karşılayamadığı için Euro bölgesine alınmayan Polonya, 2001'den bu yana en yüksek enflasyona ulaştı.

2020'yi yüzde 3,4 ile kapatan ülkenin temmuz enflasyonu yüzde 5.   

Bankacılık analistleri, Mart 2022'ye kadar yüksek enflasyon beklerken, bunun nedenini enerji ve ulaşım maliyetlerinin hızlı artışına bağlıyor. 
 

Fotoğraf: Reuters

Ülkenin politika faizi yüzde 0,1 ile Mayıs 2020'den en düşük seviyede. 

Kovid-19 sonrası ekonomik toparlanmayı sağlamak için kredi maliyetlerini düşük tutmak isteyen Polonya Merkez Bankası başkanı Adam Glapinski, faizleri artırmanın hâlâ riskli olduğunu söyledi. 

Bloomberg'e konuşan Para Politikası Kurulu'nun eski üyesi Prof. Dr. Marian Noga, 2022 seçimlerinde hükümetin değişmesi durumunda Polonya'nın en erken 2025-26 yıllarında Euro bölgesine girebileceğini söyledi.