En iyi seçenek öylece bırakmak olsa bile birçok kişi emek, zaman ve para harcadığı bir şeyi bırakmakta isteksiz davranır. Ve yeni bir araştırmaya göre maymunlar da bu konuda insanlarla aynı hissi paylaşıyor.

"Batık maliyet yanılgısı" diye isimlendirilen bu fenomen, insan ilişleri, ev tadilatları, kitaplar, video oyunları, araba tamiri, TV dizileri ve daha pek çok şey için geçerli olabiliyor. İnsanlar emek verdikleri işe devam etmeye eğilim gösteriyor çünkü boşa gitse bile yatırımlarına sahip çıkmak istiyor.

Aynı özelliğin Kapuçin maymunlarında ve al yanaklı makaklarda da tespit edilmesi, insanın evrimsel geçmişinde onu batık maliyetten ödül beklemeye iten bir şeyler olduğunu düşündürüyor.

Saygın bilim dergisi Nature’da yayımlanan araştırmada, hayvanlardan bir oyun kumandasıyla bilgisayar ekranında hareket eden bir hedefi değişken süreler içerisinde takip etmesi istendi.

Katılımcı maymunlar, hedefi izlemeyi başardıklarında ödüllendirildi, başaramadıklarında ise yeniden denemelerine izin verildi.

Oyun turlarları çoğunlukla 1 saniye, ancak bazı durumlarda 3 veya 7 saniye sürecek şekilde ayarlandı. Ve maymunların istediklerinde vazgeçip yeni bir tura başlaması mümkün kılındı. 

Bu durumda hayvanların ödül için gereken çabayı en aza indirme amacıyla bir saniyelik turlarda ısrar etmesi ve ilk saniyede ödül getirmeyen uzun turları yarım bırakarak oyuna yeniden başlaması bekleniyordu.

Öte yandan maymunlar, devam etmeyi seçti. Bu etki özellikle al yanaklı makaklar için belirgindi ama Kapuçin maymunlarında da gözlemlendi. Yani hedefi uzun süre izlediklerinde deneyi tamamlamaya çalıştıkları görüldü.

Araştırmacılar insanların bu özelliği, batık maliyette ısrar etmek için geliştirdiğini ve birçok türle paylaştığı bir içgüdü olduğunu ifade etti. Zira aynı fenomen daha önce güvercinler ve sıçanlar üzerinde yapılan çalışmalarda da gösterilmişti.

ABD’deki Georgia Eyalet Üniversitesi'nden sinirbilimci Sarah Brosnan, “Optimumdan 5 ila 7 kat daha uzun süre devam ettiler. Ne kadar uzun süre denerlerse görevin tümünü yerine getirme olasılıkları da o kadar artıyordu” dedi.

Israr dürtüsü, sabır ve bağlılık vahşi doğada genellikle karşılığını veriyor: Yiyecek aramada, avlanmada, yavruların yumurtadan çıkmasını beklemede veya yuva inşa etmede sabretmek önemli.

Öte yandan Brosnan, insanlara söz konusu içgüdüyle ilgili şu tavsiyelerde bulundu:

Kendimizi bir şeye yapışıp kalmış bulursak, biraz düşünmeliyiz: Bunu sürdürmek için iyi bir nedenim var mı? Ödülsüz bırakmalı mıyım? Bu benim için uzun vadede daha mı yararlı?

Bunu başarmak gerçekten zor. Ama umarım batık maliyetlerin duygusal yarasının üstesinden gelmek için bilişsel yeteneklerimizi kullanabiliriz.

Independent Türkçe, Science Alert, Nature