5 soruda İran’daki gösteriler

İran’da hükümetin benzin fiyatlarına yaptığı zam nedeniyle başlayan protesto gösterileri kısa sürede ülkenin geneline yayıldı. 15 Kasım’da başlayan gösterilerde protestocuların bir bölümü doğrudan rejimi hedef alan sloganlar attı.

Güvenlik güçlerinin protestoculara rastgele ateş açması sonucu en az 20 kişinin öldüğü belirtildi. Ülkenin birçok bölgesine yayılan gösterilerde kamu binaları, banka şubeleri, polis araçları ve benzin istasyonları göstericiler tarafından ateşe verildi.

Gösteriler nasıl başladı?

14 Kasım gecesi İran Ulusal Petrol Ürünleri Dağıtım Şirketinin yaptığı açıklamada, devlet tarafından sübvanse edilen benzinin litresi, aylık 60 litreye kadar bin tümenden (50 kuruş) bin 500 tümene (75 kuruş) yükseltildi.

Daha önce sürücülerin litresi 10 bin tümenden 250 litreye kadar benzin almalarına imkan tanınırken yeni düzenleme ile birlikte araç başına bir ay içinde 60 litreden fazla benzin alınması halinde benzinin litre fiyatı 3 bin tümen (1,5 TL) olacak.

İran'ın bütçeden sorumlu Başkan Yardımcısı Muhammed Reza Nobakht, “Başkan Ruhani benzinden elde edilecek ekstra gelirin İran halkı için kullanılması konusunda ısrarcı” ifadeleriyle söz konusu zamları savundu.

İran, ABD’nin ağır yaptırımlarının etkisiyle uzun süredir ekonomik sıkıntılar yaşıyor. Devlet gelirlerinin yüzde 70'e yakınının petrol ihracatından sağlandığı İran’da yaptırımlar öncesi günlük 2,4 milyon varil civarlarında petrol ihracatı gerçekleşirken yaptırımlar sonrası satışlar 1 milyon varilin altına kadar geriledi. Petrol ihracının azaldığı İran’da bütçe açığı da giderek artıyor. Benzinin iç piyasadaki fiyat artışıyla bütçe açığının azaltılması hedefleniyor.

İran’da akaryakıta getirilen yüzde 50’lik zam kararı sokakları karıştırdı. Başkent Tahran, İsfahan ve Şiraz başta olmak üzere birçok şehirde protesto gösterileri başladı.

Şehirlerin giriş – çıkış caddelerini trafiğe kapatan göstericiler zam kararına tepki göstererek kamu binalarını ve banka şubelerini ateşe verdi.

Gösterilerin hacmi nasıl?

İran’da başkent Tahran başta olmak üzere Şiraz, İsfahan, Ahvaz, Tebriz, Meşhed, Bircend ve Urumiye gibi büyük kentlerde başlayan gösteriler 30’dan fazla şehre sıçramış durumda. Göstericiler banka şubelerini, kamu binalarını ve güvenlik güçlerine ait araçları yakarak birçok caddede barikat kurdu.

Tahran’a bağlı Salihiye’de göstericilerin belediye binasını ateşe verdiği görülüyor.

Devrim Muhafızları Ordusu’na bağlı Ensar Bank’ın Tahran Seriasab’daki şubesi göstericiler tarafından yakılarak hedef alındı.

İran’ın Huzistan eyaletine bağlı Behbahan’da kamuya ait birçok bina ateşe verildi.

Devam eden gösterilerde atılan sloganlar da dikkat çekti. Göstericilerin “Hakkımızı alırız zilleti kabul etmeyiz”, “Gayretsizler utanın, memleketi kurtarın”, “Şah’ı olmayan İran’ın hesap kitabı da olmaz”, “Rıza Şah, ruhun şad” şeklinde sloganlar attığı kaydedildi.

Gösterilerde İran’ın dış politikasına da tepki gösterildi. Behbahan’daki bir başka gösteri esnasında “Ne Gazze ne Lübnan, canım feda ey İran” sloganlarıyla İran’ın Ortadoğu ülkelerindeki müdahaleleri protesto edildi.

Güvenlik güçlerinin müdahalesi nasıl?

İran’ın birçok kentinde benzin zammı sebebiyle başlayan gösterilerde güvenlik güçlerinin göstericilere gerçek mermilerle ateş açarak müdahale ettiği belirtildi. Güvenlik güçlerinin protestoculara rastgele ateş açması sonucu en az 20 kişinin öldüğü, onlarca kişinin yaralandığı iddia ediliyor.

Tahran’da güvenlik güçlerinin göstericilere ateş açtığı görülüyor.

Bir başka görüntüde ise bir polisin AK – 47 kalaşnikof marka ile ateş ettiği göstericiler tarafından kovalandığı görülüyor.

Tahran’ın Sadıkiye bölgesinde toplanan göstericiler, güvenlik güçlerinin müdahalesine tepki göstererek, “Asker kardeş, neden kardeşini öldürürsün?” sloganları attı.

Yetkililer gösterileri nasıl karşıladı?

İran devrim rehberi Ali Hamaney yaptığı konuşmada benzin zammı kararının üç erk tarafından ortak verildiğini ve icra edilmesi gerektiğini söyledi. Yasama, yürütme ve yargının birlikte alacakları kararları destekleyeceğini daha önce de ifade ettiğini belirten Hamaney, gösterilerde çevreyi ateşe verip tahrip edenlerin halk değil şerir ve fesatçı kimseler olduğunu vurgulayarak yetkililerden gerekli güvenlik önlemlerini almalarını istedi.

Devam eden gösterilere ilişkin açıklama yapan İran İçişleri Bakanı Abdurrıza Rahmani Fazli, gerekli ikazları yapmalarına rağmen göstericilerin bir kısmının kamu düzenini bozarak halkı korkutup rahatsızlığa sebep olduğunu söyledi. Fazli Rahmi, bundan sonra göstericilere tolerans tanınmayacağını da sözlerine ekledi.

Devlet televizyonuna konuşan İran Genel Başsavcısı Muhammed Cafer Muntazeri ise, "Bozguncular tarafından ortaya çıkan bu durumdan halk razı değil. Sanal ortamları kullanarak halkı provoke etmeye çalışan, kökleri ülke dışındaki bozguncuları uyarıyorum. Bu faaliyetler suç teşkil edecek ve güvenlik güçleri ile yargı tarafından ciddi şekilde karşılık görecektir." açıklamasında bulundu.

Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani’nin Başdanışmanı Hüsamettin Aşina, sosyal medya hesabından yaptığı açıklamada, “İç ve dış fırsatçılar yanlış bir strateji daha izlediler. İran ne Irak ne de Lübnan’a benzer. Biz İranlılar, kiralık medyanın kaderimizi tayin etmesine izin vermeyeceğiz" ifadelerini kullandı.

Taklit mercii Ayetullah Safi Gulpaygani, İran meclisine hitaben yazdığı bildiride benzin zammı kararının iptal edilmesini istedi. Ayetullah Mekarim Şirazi ise, benzin zammının halk nezdinde şok etkisi uyandırdığını belirterek yetkililerden kamuoyunu bu karar konusunda aydınlatmalarını istedi.

Gösterilerin şiddetlenmesinden ötürü Tahran, İsfahan ve Şiraz’da okullar tatil edildi.

Öte yandan İran’ın birçok noktasında internet kesintisi yaşandığı belirtildi.

Gösterilerin İran medyasındaki yansımaları nasıl oldu?

İran’da 14 Kasım gecesi verilen benzin zammı kararı ve sonrasında vuku bulan gösteriler 15 Kasım’da çıkan gazetelerin gündeminde geniş yer bulmadı.

İlginç bir şekilde Seda-yı Islahat isimli ılımlılara yakın gazete “Halk Ruhani’den ümidini kesti ve istifasını istiyor” manşetiyle benzin zammı sonrası gerçekleşen gösterilere değindi.

Öte yandan devlete bağlı İRNA ve İSNA ile Devrim Muhafızları Ordusu’na bağlı Farsnews haber ajanslarına erişim sağlanamadı. Bu durum hükümet tarafından gerçekleştirilen internet kesintilerini de doğruluyor.

16 Kasım günü yayınlanan gazetelerin bir kısmı ise gösterileri gündeme getirdi. Muhafazakârlara yakın Vatan-i Emruz gazetesi, “Halk itiraz ediyor.” manşetiyle yaşanan gösterilere değinirken, Risalet gazetesi ise yasama, yargı ve yürütme başkanlarının benzin zamlarına ilişkin yaptığı görüşme sonuçlarına atfen “İkna olmadık” manşetini satırlarına taşıdı.

Ilımlılara yakınlığıyla bilinen İran gazetesi ise “Benzin tartışması” başlığıyla yaşanan olayları manşetten verdi.