Hadiza, bir gün okuldan eve doğru yürürken, insanlar ona “Taze gelin! Taze gelin!” diye bağırmaya başlar.
14 yaşındaki çocuğun, bu kişilerin neden bahsettiğinden haberi yoktur ve yürümeye devam eder. Eve vardığındaysa annesini ağlarken bulur. Hadiza, kız kardeşlerine annesinin neden üzgün olduğunu sorduysa da kimseden yanıt alamaz.
Bu, Hadiza'nın çocuk gelin olarak yeni hayatının başlangıcıdır.
Dünyada her yıl 12 milyon kız çocuğu 18 yaşına girmeden evlendiriliyor ve çocuk gelinlerin en yaygın olduğu ülke Nijer. Bu Batı Afrika ülkesinde 18 yaşında evlenen kızların oranı yüzde 76 iken, 15’inde evlenenlerin oranı yüzde 28. Bazı bölgelerde 10 yaşında çocuklar bile evlendiriliyor ve 25 yaşını aşmış bekar kadınların sayısı çok az.
Güvenlik gerekçesiyle gerçek adını saklı tuttuğumuz Hadiza, Tillaberi bölgesinden. Çocuk yaşta zorla evlendirilmiş olsa da kendisini içinde bulduğu bu istismar edici ilişkiden kaçmayı başarmış biri.
Hadiza, 2010’da okuldan eve döndüğünde hayatının kontrolünün çok ötesinde değişeceğini öğrenir.
Dokuz yıl önce o gün sessizlik ve şaşkınlıkla karşılandıktan sonra, annesi olup biteni en nihayetinde açıklar.
“Annem, amcamın kendisine haber vermeden beni evlendirdiğini söyledi” diyen Hadiza, “Ardından da bana düğünümün Fatiha’sı (Nijer düğünlerindeki başlangıç ritüeli) için olduğunu söylediği kola ve şekerleme kutularını gösterdi. Ben de ağlamaya başladım” diye ekliyor.
O tarihlerde Hadiza’nın babası Ouaga bölgesinde bir kamyon şoförü olarak çalışıyor. Babasının küçük kardeşi, evliliği kimseye haber vermeden ayarlamıştır.
Amcanın Hadiza’nın evleneceği kişinin babasına borcu vardır ancak bu borcu ödemesinin başka bir yolu olmayınca o da defteri kapatmak için Hadiza’yı gelin verir.
Okulu çok seven genç bir kız olan Hadiza, bu evliliğin eğitiminin sonu anlamına geldiğini fark eder. O günlere geri dönüp baktığında Hadiza, “Çocukluğum yıkık dökük bir hayal gibiydi çünkü hayallerim hiçbir zaman gerçekleşmedi” diyor.
Bu evlilikten kurtulmayı öyle çok ister ki haberi aldıktan iki gün sonra ailesinden kaçarak ormanda saklanır. Yalnız başına ve “konuşamayacak kadar bitkin” halde üç gün geçirdikten sonra yerli bir balıkçı onu fark edip şehre geri götürür.
Hadiza’yı arayan ağabeyi, ormanda bir kız bulunduğunu duyunca da onu alıp eve getirir.
Kısa süre sonra Hadiza, ona okula artık gidemeyeceğini söyleyen yaşlı bir adamla evlendirilir. Genç kız tekrar saklanmak istese de artık kaçamayacağını anlaması uzun sürmez.
“Amcam, anneme ve hatta arayarak bana, evlenmeyi reddedersem, bu durumun, beni karar almaya annemin ittiği anlamına geleceğini ve böylece annemin de evden ayrılmak zorunda kalacağını söyledi. Babam orada değildi ve annemin peşine düşselerdi kız kardeşlerimin hayatı da mahvolurdu. İşte bu nedenle kalmayı kabul ettim. Erkek ve kız kardeşlerimin iyiliği için kendimi feda ettim.”
Hadiza’nın kocası onu Tillaberi’den en az bin kilometre uzaktaki Agadez’e götürür ve böylece ilişki daha da kocasının kontrolüne girer.
“Annem iki hafta boyunca ağladı” diyen Hadiza, “Hatta bu yüzden gözlerinde sorun yaşadı” diye ekliyor.
Agadez’deki yeni evinde kocası onu dövmeye ve uzun süre yiyecek vermemeye başlar.
Yeni evlerine vardıktan sonraki kocası her gece Hadiza’yla birlikte olmaya çalışır ve öyle de yapar, reddedildiği zamansa onu döver.
“Karınız size verilir verilmez, daha ilk gece ona dokunmanız gerekir” diyen Hadiza, “Bekaretimi aldığı gün, ki bu çok utanç verici bir şey, yanında 4 arkadaşı vardı. O, bekaretimi alırken, arkadaşları da beni tutuyordu” diye konuşuyor.
Yakınında arkadaşı ya da ailesi bulunmayan Hadiza, cinsel tacizden kaçmak için sürekli bölgedeki istasyonda uyur ve yemek için komşuların evine gider. Bu süre zarfında hamile kalır ancak çocuk ölü doğar.
Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu'na (UNFPA) göre, gebelik ve doğum, daha yaşlı kadınlara kıyasla ergen kızlar için daha tehlikeli ve bu grupta komplikasyonlar çok daha yaygın. Obstetrik fistül (doğum bölgesinde oluşan boşluk) vakalarının yüzde 86'sı 18 yaşın altındaki kızlarda görülüyor. Sağlık hizmetlerine erişim çocuk gelinler için genellikle büyük bir sorun ve bu durum aynı zamanda güvensiz ortamda kürtaj seviyesinde artışa neden oluyor.
Dünya Sağlık Örgütü’ne (WHO) göre, çocuk gelinlerin bebekleri hayatta kalsa bile, daha düşük kiloda doğma ve daha kötü beslenme olasılıkları arttığı için daha yaşlı annelerden doğan çocuklara kıyasla çok daha büyük sağlık tehlikeleriyle karşı karşıya kalıyor.
Çocuk evliliklerinin ortadan kaldırılması halinde, 15 yıl içinde 5 yaşını geçmiş ortalama 2,1 milyon çocuğun hayatı kurtulabilir.
Hadiza ilk kez hamile kaldığında yakınlarda yaşayan bir kadın onu evine alır. Kocası onu eve götürmeye çalışır ancak Hadiza doğum yapana kadar kadınla kalmayı başarır.
Üç yıl süren evlilik ve hayatta kalan ikinci çocuğundan sonra Hadiza kocasından sonunda kaçarak Niamey’e yerleşir. Annesinin yanına geri taşınmak yerine kocası onu bulamasın diye dayısıyla birlikte yaşar.
Hadiza, “Tillaberi'ye dönmememi o söyledi çünkü gidersem kocam peşimden gelecekti” diyor.
Hadiza, dayısıyla yaşadığı sırada BM’nin cinsel ve üreme sağlığı ajansı olan UNFPA'nın bir temsilcisiyle tanışır. UNFPA’da elçi olur, okuma yazma öğrenir, kurum aracılığıyla okula dönmesine yardım eden bir kadınla tanışır. Belçikalı kalkınma ajansının parçası olan Enabel’in uygulamaya koyduğu, kız çocuklarının okulda kalması için çalışan ve erken yaşta evliliğe karşı onlara bir alternatif sunan Sarraounia projesine de katılır.
“9. sınıfa döndüm ve şansa bakın ki sınıfın en iyisi oldum. 10. sınıfa devam ettim ve yine sınıfın en iyisiydim” diyen Hadiza, sadece liseden mezun olmakla kalmaz. Şu an 23 yaşında, elektronik alanında mesleki bir programın son sınıfında ve aynı zamanda Nijer’deki genç kadınlara yardım eden sivil toplum kuruluşları için çalışmaya devam ediyor.
Hadiza, “Nijer’de elektronik eğitimi alabileceğim hiçbir okul olmadığı için eğitimime Türkiye, Tunus, Cezayir ya da Fas'ta devam edeceğim” diyor.
Eğitim konusundaki kararlılığına ve önceki travmatik evliliğine rağmen, Hadiza yeniden evlenmesi konusunda hala baskı görüyor.
Hadiza, “Geçen yıl babam evlenmek zorunda olduğumu söyledi. Ona ‘hayır’ dedim, artık evlenmem gerekmediğini anlattım. Eğitimimi bitirene kadar çalışmaya devam edeceğimi söyledim” diyor.
Ne var ki Hadiza’nın tutkusu kendi eğitimiyle sınırlı kalmaz.
“Düşünce kuruluşu Genç Kız Liderler’den (Young Girl Leaders) iş arkadaşlarımla birlikte 5’ten fazla evliliği önledim” diyen Hadiza, zorla evlendirilmek istenen kızlara ulaşıp, onlara bunu yapmaya çalışan kişileri polise bildiriyor. Evlilik durdurulduktan sonra da kızları ziyaret etmeyi sürdürüyor ve bu kişilerin eğitimlerine devam etmeleri için elinden geleni yapıyor.
Hadiza, yeni kazandığı özgüveni ve edindiği bilgiler sayesinde kendi ailesindeki bir evliliği de durdurmuş. Yeğeni kötü notları nedeniyle okulu bırakınca Hadiza’nın kız kardeşi, bu kızı bir kasapla evlendirmeye karar vermiş.
“Ona, sen öz kardeşimsin, benim soyumdansın ama eğer bu genç kıza istemediği bir evlilik için ısrar edersen, vallahi seni hapse gönderirim dedim. Bir sivil toplum kuruluşu adına çalıştığımı bildiği için söylediğim şeyi yapabileceğimi biliyordu. Sonunda vazgeçti ancak iki yıldır konuşmuyoruz.”
Evlendirilmekten son anda kurtarılan yeğeni şu anda Hadiza’nın annesiyle yaşıyor ve Hadiza’nın verdiği bursla okuluna devam ediyor.
Her ne kadar birçok toplumda kökleşmiş bir gelenek olsa da çocuk evlilikleri sonlandırma çabaları da inatçı bir şekilde sürüyor.
Dünya Bankası’nın 2017’de yaptığı bir çalışma, Nijer’de çocuk yaşta evlilikleri sonlandırmanın, ülkeye 2030 itibarıyla en az 25 milyar dolar (yaklaşık 151 milyar TL) kazandıracağını öngörüyor. Dünya çapında çocuk evliliklerinin 2014-2030 arasındaki toplam maliyetininse 5 trilyon dolardan fazla (yaklaşık 30 trilyon TL) olacağı tahmin ediliyor.
Çocuk evlilikleri, doğurganlık oranlarını ve nüfusu arttırdığı için eğitim ve sağlık gibi temel hizmetlerin maliyetleri de katlanıyor. Çocuk gelinlerin eğitimlerini tamamlama ihtimali daha az olduğu için bu durum dolayısıyla kazançların da azalmasına sebep oluyor.
“İktidardaki kişilerin farkındalığını arttırmamız gerektiğini düşünüyorum” diyen Hadiza, değişimi etkileyecek kişilerin toplum önderleri olduğunu vurguluyor.
“Köy reisleri, bu konuda babalarımızı eğitirse, babalarımız da mutlaka seçimlerimize katılacaktır. Ancak köy reisleri bizimle aynı fikirde olmazsa yapabileceğimiz hiçbir şey yok.”
Hadiza, eğitim almasının yanı sıra kendisi gibi genç kadınlara yardım eden sivil toplum kuruluşları için çalışmayı başarmış olsa da geride bıraktığı 10 yılın yükünü hala taşıyor:
“Tüm hayallerim yıkıldı... Beni çok fazla engellediler. Hayatımızı tehlikeye atmanın iyi bir şey olmadığını görebiliyorum. (Çocuk) evliliklerini durdurun.”
Röportaj Fransızca yapıldı ve Joel McConville tarafından İngilizce'ye çevrildi.
*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe’nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
https://www.independent.co.uk/news
Independent Türkçe için çeviren: Özlem Sakın
© The Independent
