Her yeni yıl, yeni umutlar, yeni planlar ve Türkiye’deyseniz yeni zamlarla başlıyor. 

2021'in ilk gününden bu yana, şekere, süt ürünlerine, alkollü içkilerin özel tüketim vergisine, doğalgaz ve elektriğe, özel iletişim vergisine, hatta araç çekme ücretine bile yapılan zamlarla dolan gündemde en fazla konuşulan ise otoyol ve köprülerdeki fiyat artışıydı.

Her yıl olduğu gibi bu yıl da 1 Ocak’la birlikte gelen zamlarla; Fatih Sultan Mehmet Köprüsü ile 15 Temmuz Şehitler Köprüsü’nden bir otomobil geçişi 10,50 liradan 13,25 liraya yükseldi.

Araç geçiş garantisi verilen Yavuz Sultan Selim ve Osmangazi köprülerinde ise geçiş ücretleri çok daha fazla.

Buna göre yüzde 25'in üzerine zam gören bu köprülerin açıldığı günden bu yana geçiş ücretleri şu şekilde değişti: 
 

Tabloda birinci sınıf araç kabul edilen otomobiller ve köprü geçişlerinde en fazla ücreti ödeyen, dingil sayısı 6 ve daha fazla olan kamyon ve TIR'lar yer alıyor. 

Buna göre 2016'da Yavuz Sultan Selim Köprüsü'ne 9,90 lira ödeyen bir otomobil sahibinin cebinden çıkan, beş yıl içerisinde yüzde 177 arttı. Aynı oran ağır araçlar için yüzde 333. 

Beş yıl önce Osmangazi Köprüsü'nü kullanırken 88 lira 75 kuruş ödeyen otomobil sürücüsü ise artık yüzde 66 daha fazla ödüyor. Ağır araç sürücülerinin bu köprü için geçiş başına ödediği de yüzde 66 artarak 468,5 lira oldu. 

Köprüden geçmeyen aracın bedelini ödemek ne anlama geliyor?

Cevabı, Yap-İşlet-Devret (YİD) modelinde yatan bir soru bu. 

Kamu kaynaklarının pek çok projeyi hayata geçirmede yetersiz kalması durumunda bu projelerin yapımı özel sektör tarafından üstleniliyor. 

Devletler de bu yatırıma karşılık özel sektöre belli bir süre projeyi kâr amaçlı işletme hakkı tanıyor. Bu süre sonunda proje, kamu idaresine devrediliyor. 

Bu sürede yapılan köprü, otoyol ya da tünel gelir etmezse devlet, "projeyi işletirken sözleşmede yazan gelire ulaşamazsanız, üstünü ben tamamlayacağım" garantisini veriyor. 

Dönemin Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme Bakanı Ahmet Arslan, Nisan 2017’de katıldığı Atlantik Konseyi İstanbul Zirvesi'nde bu durumu gazetecilere şöyle açıklamıştı: 
 

Kimse gelip, 8-10 milyar dolar para yatırıp günün sonunda da bunu size bedava bırakmaz. Elbetteki geçişten kaynaklı bir ücret toplayacak. Aradaki farkı biz vereceğiz. Ama işletme döneminin sonunda da tüm bu projeler bizim olacak. Biz bunları işletip ayrıca gelir elde edeceğiz. 'Yap-İşlet-Devret'in ruhunda bu var. 

Araç geçişlerinde hesap tutmadı 

2017'nin ekim ayında yaptığı açıklamada ise Arslan, 2018 bütçesinde köprü ve otoyollara yönelik araç geçiş garantileri için 3,6 milyar lira ödenek ayrıldığını söyleyerek devletin üçüncü yıl sonunda para kazanmaya başlayacağını belirtmişti.

Ancak ne ödenek yetti, ne üç yıl sonra kâra geçildi. 

29 Mayıs 2013'te temeli atılan, 26 Ağustos 2016'da açılışı yapılan "dünyanın en geniş asma köprüsü" Yavuz Sultan Selim Köprüsü için günlük 135 bin yani yıllık 49 milyon 275 bin aracın geçeceği garanti edilmişti. 

İstanbul ile İzmir arasındaki ulaşım süresini 9 saatten 3,5 saate indireceği belirtilen, Gebze-Orhangazi-İzmir Otoyolu Projesi'nin en büyük ayağı Osmangazi Köprüsü'nün açılışı ise 30 Haziran 2016'da yapılmıştı. 

Araç başına "35 dolar + Yüzde 8 KDV"lik ücret alınan Osmangazi Köprüsü'nün yıllık araç garantisi ise 14 milyon 600 bin.

2016'dan bu yana araç geçişleri ve ödenen garantiler ise şu şekilde: 
 

Yavuz Sultan Selim Köprüsü'ne ödenen garanti, 1 yıllık işsizlik maaşı ödemesine yakın

Yukarıdaki tabloda siyahla yazılan değerler, Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin internet sitesinde yer alan ve Ulaştırma Bakanlığı tarafından yanıtlanan soru önergelerinden alındı. 

Kırmızı ile yazılan değerlere ilgili olarak resmi kaynaklardan ulaşılamadığı gibi konuyla ilgili en yakın takibi yapan gazetecilerden Olcay Aydilek'in Habertürk için kaleme aldığı haberlerden derlendi. 

Boş kalan kutucuklardaki değerlere ise hiçbir yerde yayınlanmadığı için ulaşılamadı. 
 

Fotoğraf: Reuters

Bu bilgiler ışığında; Yavuz Sultan Selim Köprüsü'nde garanti edilen araç sayısının en fazla üçte birine ulaşıldı. Bu köprü için ödenen garanti ücreti ise 7 milyar 230 milyon lirayı geçti.

Osmangazi Köprüsü'nde ise garanti edilen araç geçişine en fazla yaklaşılan yıl, 2018. Bu yılda yaşanan kur şoku sonrası tüm köprüler için garanti ödemeleri, iki dönem halinde yapılmaya başlandı.

Yani yılın ilk yarısının ödemesi temmuzda, ikinci yarısının ödemesi ise ocakta yapılıyor. Öncesinde yılda bir kez, sene başında gerçekleşiyordu. 

Osmangazi Köprüsü için yapılan garanti ödemesi ise dört yılda en az 6 milyar 120 milyon lira oldu. İki köprünün garanti ödemesi 13 milyar 500 milyon lirayı aşıyor. 

Bu sayıyı biraz daha somutlaştırmak adına şu örneği verelim: İŞKUR'un 2020'nin ocak ve aralık ayları arası yaptığı işsizlik maaşı ödemeleri, 8 milyar 384 milyon 775 bin lira.

Nisan- Aralık 2020 döneminde 2 milyon 291 bin 754 işsize yapılan nakdi ücret desteği ise 7 milyar 225 milyon 653 bin 409 lira. 

Garanti ücreti hangi şirketlere ödeniyor?

2016'da açıldığında yılda 1 milyar 450 milyon dolar enerji, 335 milyon dolar iş gücü tasarrufu yapacağı belirtilen Yavuz Sultan Selim Köprüsü'nün ortakları IC İçtaş İnşaat Sanayi ve Ticaret A.Ş. ile İtalyan inşaat devi Astaldi S.P.A. 

Tam adı IC İbrahim Çeçen Yatırım Holding A.Ş. olan Türk ortak aynı zamanda, Ordu-Giresun ile Zafer havalimanlarını üstlenen şirket. 

Dünyanın en iyi 100 altyüklenici firması arasında yer alan Astaldi ile ortaklık durumları ise bir miktar çıkmaza girmiş durumda. 

Zira, üçüncü köprüde yüzde 33 paya sahip Astaldi, hisselerinin IC İçtaş İnşaat’a devri için Aralık 2019’da Rekabet Kurumu’na başvuru yaptı. 

Aynı ay, Çin'in dev şirketlerinden Jiangsu Expressway, Zhejiang Expressway ile China Merchants Expressway'ın oluşturduğu konsorsiyumun  ICA’nın yüzde 51 hissesini 659,13 milyon dolara satın alacağı basında yer almıştı. 

Haziran 2018’de bir açıklama yapan Şirketin CEO'su Paolo Astaldi, 2012’de işletme hakkını kazandığı Yavuz Sultan Köprüsü'ndeki hisse payının değerinin 350 milyon euro olduğunu belirtmişti.

Astaldi, 2018’de geçici bir maddi dar boğaz yaşadığını belirterek Roma'da konkordato başvurusunda bulunmuştu. 

Karayolları Genel Müdürlüğü, Ocak 2020’de yaptığı açıklamada hisse devriyle ilgili çalışmaların sürdüğünü ancak bunun, otoyolun ve Yavuz Sultan Selim Köprüsü'nün satışı anlamına gelmediğini duyurmuştu. 

Yavuz Sultan Selim Köprüsü’nün de dahil olduğu Kuzey Marmara Otoyolu’nun işletme süresi 7 yıl 8 ay 20 gün. Otoyolun tamamen kamuya devri 2 Ağustos 2024’te olacak. 

Osmangazi Köprüsü, Yavuz Sultan Selim Köprüsü’nden 11 yıl sonra kamulaşacak

Osmangazi Köprüsü’nün de dahil olduğu, Gebze-Orhangazi-İzmir Otoyolu Projesi’nin 9 Nisan 2009’daki ihalesini Nurol, Özaltın, Makyol, Astaldi ve Göçay firmalarının oluşturduğu NÖMAYG Grubu kazanmıştı. 

Köprüyü de kapsayan 9 etaplı İstanbul-İzmir otoyolunun tamamı 4 Ağustos 2019 tarihi itibarıyla işletmeye açıldı. 

Projenin işletme süresi ise 15 yıl 4 ay. Kamuya devredileceği tarih 15 Temmuz 2035. 
 

Osmangazi Köprüsü'nün temeli 30 Mart 2013'te atılmıştı/ Fotoğraf: AA

Osmangazi Köprüsü'nde Makyol ve Özaltın İnşaat ile Nurol Holding'in yüzde 27'şer ortaklığı bulunuyor. İtalyan Astaldi ise ortak girişimde yüzde 19'luk paya sahip.

Ancak bir hisse satışı ihtimali de Osmangazi Köprüsü için masada. 

Gebze-Orhangazi-İzmir Projesi'nin işletmesini üstlenen Otoyol Yatırım ve İşletme AŞ (Otoyol AŞ), Ocak 2019’da yaptığı açıklamada Astaldi’nin nakit sıkıntısı gerekçesiyle köprüdeki hisselerinin tamamının ya da bir kısmının satışı için çalışmalara başlandığını duyurmuştu. 

Açıklamada “Projenin değer tespiti, potansiyel alıcıların belirlenmesi ve sonrasında Osmangazi Köprüsü ile bağlantı yolları dahil olmak üzere olası bir hisse satışı için uluslararası banka ve finans kuruluşları nezdinde danışman seçimi için girişimlere başlandı” denilmişti. 

Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın yıllık Kamu Borç Yönetimi Raporu’na göre Yavuz Sultan Selim Köprüsü’nün de dahil olduğu Kuzey Marmara Otoyolu Odayeri-Paşaköy Kesimi ve Ek İşler Projesi’nin toplam maliyeti 3 milyar 456 milyon 244 bin 239 dolar. Bunun 2 milyar 738 milyonu firmaların kullandığı kredilerle karşılandı. 

İzmit Körfez geçişi ve bağlantı yolları dahil Gebze-Orhangazi-İzmir Otoyolu için toplam proje maliyeti ise 6 milyar 312 milyon 392 bin 47 dolar. Bu proje için kullanılan kredi ise 4 milyar 956 milyon 312 bin 328 dolar.