Toplumsal cinsiyet eşitsizliği, hayatın her alanında olduğu gibi dijital dünyanın da temel sorunları arasında.
Müşterek bilgi kaynağı Vikipedi’de bile toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin yansımalarını görmek mümkün.
İngilizce Wikipedia'da yer alan 1 milyon 723 bin 693 biyografiden sadece 318 bin 844'ü, Türkçe Vikipedi’de ise her 5 biyografiden sadece biri kadına ait.
2015’te yapılan bir çalışmaya göre ise Vikipedi’ye katkı sunanların yüzde 15’i kadın.
Ancak bu eşitsizlik baki değil. Kadınlar hayatın her alanında kökleşmiş bir sorun olan toplumsal cinsiyet eşitsizliğine karşı mücadele ediyor. Kadınlar anlatılmayan öykülerini anlatmak için yıllardır klavye başında.
Türkiye’de ise kadınları daha görünür kılmak için kolları sıvayanlardan biri Kırmızılı Kadınlar...
Özgür ansiklopedi Vikipedi’de toplumsal cinsiyet eşitsizliği ile derdi olan bu ekip, Ekim 2014'ten bu yana içerik geliştirme konusunda çalışmalar yürütüyor
Kırmızılı Kadınlar adı verilen proje kapsamında daha fazla kadının Vikipedi yazarları arasına katılması, kadın biyografilerinin nitelik ve nicelik olarak artırılması amaçlanıyor.
2015'in Temmuz ayında başlayan çalışma sayesinde kadınları anlatan madde sayısı 11 bin 599’dan 127 bin 685’e yükseldi. Vikipedi’nin Türkçe versiyonu için de çalışmalar bir süredir devam ediyor.
Toplumsal cinsiyet eşitsizliğini dert edinen ‘Wikimedia Topluluğu Kullanıcı Grubu Türkiye’ üyesi kadın, erkek ve LGBTİ+ bireyler, bugüne kadar çeşitli etkinlikler düzenledi. Örneğin, Kırmızılı Kadınlar'ın ilk çevrimiçi buluşmasını kadın sinemacılar üzerine yapacağı Vikiprojesi de bunlardan biri.
29 Haziran Pazartesi akşamı saat 19:00’da gerçekleştirilecek atölye kapsamında sinema sektörüne emek veren kadınlar hakkındaki Vikipedi maddeleri geliştirilecek, yeni maddeler eklenecek.
Atölyeye dileyen herkes katkı verebilecek. Vikipedi’ye katkı sunma konusunda gerekli bilgilerin verileceği atölyeye katılmak için [email protected] adresine mail atmak veya topluluğun Twitter hesabı olan @VikiKadin hesabına direkt mesaj yollamak gerekiyor.
Etkinliğin amacını ve Kırmızılı Kadınlar’ın hikayesini topluluk üyeleri Başak Tosun, Yağmur Yıldırım ve Neslihan Turan ile konuştuk.
İngilizce Wikipedia’da 2014 yılında başlayan çalışma sayesinde, kadın biyografileri konusunda kısmi de olsa bir ilerleme kaydedildi.
Türkçe Vikipedi’de ise hem madde hem de toplumsal cinsiyet eşitliği açısından durumu, Kırmızı Kadınlar'dan Başak Tosun, şu sözlerle anlattı:
Türkçe Vikipedi’de durum farklı değil. Yaklaşık beş biyografiden biri bir kadına, dördü ise bir erkeğe ait.
Vikipedi’yi kendimize tutulmuş bir ayna gibi. Çünkü Vikipedi, internet kullanıcısı gönüllüler tarafından ikincil kaynaklardan (kitaplar, akademik dergiler gibi) derlenen bilgilerle oluşturulur.
Başak Tosun, ikincil kaynaklarda hangi bilgilerin bulunduğunun, toplumun akademi dünyasının, basın yayın organlarının nelere ağırlık ve öncelik verdiğinin Vikipedi'nin içeriğini belirlediğini söylüyor:
Afrikalı bir şairin şiir anlayışı hakkında Vikipedi maddesi yazmaya kalktığınızda kaynak bulma olasılığınız çok düşüktür; herhangi bir batılı şair hakkında yazmaya çalıştığınızda muhtemelen misliyle fazla kaynak bulursunuz; doğal olarak Vikipedi’de de Afrikalı şairler kategorisinde çok az, Avrupalı şairler kategorisinde kat kat fazla sayıda madde bulunacaktır.
"Benzer şekilde, her alanda kadının emeğini nasıl da yok sayan bir dünyada yaşadığımızı Vikipedi’deki kadın ve erkek biyografilerinin oranı bize göstermekte" diyen Tosun, tüm dünyadan gönüllü Vikipedi editörlerinin kadınları bu mecrada daha görünür kılmak için çaba gösterdiklerini hatırlattı.
"Bu görünürlük, toplumda bir şeyleri değiştirebilir" diyen Tosun, şöyle devam etti:
Örneğin kız çocuklarını bilim, teknoloji, mühendislik alanlarında cesaretlendirmek, rol modelleri sunmak istiyorsak, kız çocuklarının merak ettikleri bir konuyu araştırdıklarında o alandaki kadın mucitlerin, kadın mühendislerin detaylı biyografilerine Vikipedi’den ulaşabiliyor olmasını sağlamalıyız.
"'Kadının adı yok’un Vikipedi hâli"
Proje üyesi Neslihan Turan ise "Projenin ismi ‘Kırmızılı Kadınlar’ neden böyle bir isim tercih edildi?" sorumuzu şöyle yanıtladı:
Vikipedi’de kendisine referans verilmiş olan ancak kendine ait bir maddesi açılmamış kayda değer konular kırmızı bağlantılar olarak görünmektedir.
Henüz hakkında bir madde oluşturulmamış bir kayda değer konuyu, içinde geçtiği diğer maddelerde kırmızı bağlantılarla işaretlemek diğer vikipedistlere “Hakkında yazılmamış olan bu konu önemli, bir madde açılması gerekmekte” mesajını verir.
Bir yazar bu maddeyi oluşturursa, kırmızı bağlantılar artık oluşturulan sayfaya yönelen ‘mavi bağlantılara’ dönüşür.
Turan, "Kırmızılı Kadınlar, günümüz tarihinin en güncel şekilde yazıldığı bu özgür ansiklopedide henüz hakkı teslim edilmemiş, başarılarına rağmen görmezden gelinmiş kadınları ifade ediyor" dedi.
"‘Kadının adı yok’un Vikipedi hali" diyen Turan, "Kadının adı var ama hakkında açılmış bir madde yok. Kırmızılı Kadınlar projesinin amacı da kayda değer3 kadınların biyografilerini tamamlayarak kırmızı bağlantıları mavi bağlantılara dönüştürmek ve tarihin kadınların başarılarına tanıklık etmesini sağlamak" ifadelerini kullandı.
Daha önce Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı’nda bir çalışma yürütüldü ve 14 yeni madde oluşturup, toplam 277 maddeyi düzeltildi.
Kırmızılı Kadınlar projesinin bir diğer üyesi Yağmur Yıldırım, farkındalık yaratmak için yürüttükleri diğer çalışmalarla ilgili şunları söyledi:
Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı bize her sene kapısını açıyor; Mart ayında Art+Feminism kapsamında bir etkinlik yapıyoruz. Art+Feminism, müşterek bilgi kaynaklarındaki cinsiyet eşitsizliğini hedef alan, kadınlar üzerine ve/veya kadınlarca üretilmiş içeriği desteklemek amacı ile yola çıkmış küresel bir topluluk.
2014 yılından beri, 8 Mart haftası yoğunluklu olarak, Vikimaraton etkinlikleri gerçekleştirildiğini söyleyen Yıldırım, "Bu bir günlük 'düzenleme maratonu'nda, Vikipedi’ye madde girişi yapılarak hem kadın içeriğinin ve kadın editörlerin çoğalması hem de konu üzerine gündem oluşturulması gözetiliyor" ifadelerini kullandı.
Başlangıcından bu yana, beş kıtada toplam bin 300’ün üzerindeki etkinlikte 17 binin üzerinde katılımcı, Vikipedi’ye 60 binin üzerinde madde girişi ile katkı sağladığını aktaran Yıldırım, "Biz de, geçtiğimiz mart ayında üçüncü kez olarak İstanbul ayağını gerçekleştirdik, bu sene 23 editör katıldı" dedi.
"Türkiye’nin tek kadın kütüphanesi olan, bu sene otuzuncu yaşını kutlayan Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı’nı bu etkinlikte kullanıyor olmak bizim için çok anlamlı" diyen Yıldırım, şu bilgileri paylaştı:
Katılımcılar vakfın kapsamlı arşivindeki belgelerden faydalanarak bu içerikleri Vikipedi’ye ekleyebiliyor; bu sene örneğin, Kerime Nadir’in kişisel arşivinden fotoğraflar, tüm kopyaları vakıf arşivinde olan Osmanlı kadın dergisi Kadınlar Dünyası’ndan görsel ve içerik ekledik.
Kütüphane arşivine dalmak kadar, burada bir araya gelip aynı havayı solumak, yeni insanlarla tanışıp sohbet etmek de keyifli oluyor.
Yıldırım, "Türkiye’de ilk Kovid-19 vakalarının görülmesinden çok kısa süre önce etkinliği gerçekleştirdiğimizden şanslıydık; diğer ülkelerdeki çoğu Art+Feminism buluşması bu sebeple sanal ortama taşınmak durumunda kaldı" dedi.
Etkinlik boyunca yapılan düzenlemeler şuradan izlenebilir.
Kırmızılı Kadınlar projesinin ilk olarak 2015 yılında, İngilizce Wikipedia’de Women in Red adıyla başladığını söyleyen Neslihan Turan, "Bugün pek çok dilde yerelleştirilmiş durumda. Türkçe Vikipedi’de de Kırmızılı Kadınlar olarak 2020’nin başında yerelleştirildi" dedi.
Turan, çalışmanın amacını ise şu sözlerle anlattı:
Kayda değerlik kriterlerini sağlamalarına ve ansiklopedide bulunmaları gerekmelerine rağmen yok sayılan kadınlara tanıklık etmek.
Bu kapsamda, biyografileri eksik olan kadınlar hazırlanan listelerle gösterilir ve gönüllüler bu kadınlara dair içerikleri tamamlar.
Vikimaratonlara herkes katılabilir
Peki, Kırmızılı Kadınlar çalışması nasıl yürüyecek? Kimler ne şekilde katkı verebilir?
Kayıt yaptıran kişilerle paylaşılacak olan bağlantıyla Jitsi konferans uygulaması üzerinden bir çevrimiçi toplantı yapılacağı söyleyen Neslihan Turan, şunları söyledi:
Öncelikle ilk kez Vikipedi yazarlığı yapacak kişilere temel konular açıklanacak. Ardından herkes seçeceği bir kadın sinemacı hakkında maddeleri oluşturmaya başlayacak. Bu süreçte moderatörler de ekranlarını paylaşarak madde yazıyor olacaklar.
Turan, "Etkinliğe herkes katılabilir. Etkinlik saatlerinde uygun olmayan kişiler de listeler4 üstünden maddeleri tamamlayarak ve sayfadaki yönergeleri takip ederek katkı verebilirler" diye konuştu:
Ancak şunu da eklemeliyiz, Vikipedi’de kadın yazarlara ihtiyacımız var.
2015’te yapılan bir çalışmaya5 göre dünya çapında vikipedistlerin yüzde 15’ten azı kadın.
Bu çalışmanın bir diğer hedefi kadın vikipedist sayısını arttırmak. Dolayısıyla, özellikle kadınların projeye ve vikipedi yazarlığına katılımını çok önemli görüyoruz.
Kırmızılı Kadınlar, kadın sinemacılar için buluşacak
Çevrimiçi ilk Vikimaratonu kadın sinemacılar üzerine yapılıyor. Bu çalışma hakkında Başak Tosun, şu bilgileri paylaştı:
Vikipedi editörleri genellikle evlerinde, bilgisayar başında kendi kütüphanlerindeki kaynakları kullanarak tek başına çalışan gönüllülerdir. Ancak Wikimedia Topluluğu Kullanıcı Grubu Türkiye olarak zaman zaman Vikimaraton adını verdiğimiz etkinlikleri düzenleyerek belli bir konuda içerikleri geliştirmek için bir arada çalışıyoruz.
Yararlanabileceğimiz kitap, dergi gibi kaynakların ve internet bağlantısının olduğu herhangi bir mekânda - örneğin bir kütüphanede – bazı gönüllülerin bir araya gelip bilmediği teknik soruları birbirine sorarak, ya da içerik ile ilgili görüş alışverişi yaparak çalışması çok zevkli.
Kovid-19 salgını nedeniyle fiziksel olarak biraraya gelemez olunca uzaktan video konferans oturumunda buluşarak vikimaraton yapmaya başladıklarını söyleyen Tosun, "Krmızılı Kadınlar Projesi kapsamında da çevrimiçi Vikimaratonlar yapmak istiyoruz ve ilkini kadın sinemacılar üzerine yapmayı planladık. Bu tür vikimaratonlar şu şekilde işliyor; Geliştirilmesini istediğimiz maddelerin listesi oluşturuluyor" ifadelerini kullandı.
Belirlenen saatte toplanan katılımcılar bu listeden seçtikleri maddeleri geliştirmek için çalışmaya başladıklarını söyleyen Tosun, süreci şu sözlerle anlattı:
Önce, Vikipedi’de editörlük deneyimi ya da bilgisi olmayanlar için bir sunum yapılıyor. Sorusu olanlar, sorun yaşayanlar gerekirse ekranlarını paylaşarak daha deneyimli olanlardan destek alıyor ve böylece hızlı bir öğrenme süreci gerçekleşiyor.
Birkaç saat süren etkinliğin ardından katılımcılar genellikle çalışmaya takip eden bir kaç gün içinde de devam ediyor ve sonuçta belli bir alanda Türkçe Vikipedi’deki eksiklerin giderilmesi için hızlıca yol alınıyor.
Haftalık olarak belirlenen konulardaki kadınlara dair içeriklerin tamamlanması için bu vikimaratonları sürdüreceklerini vurgulayan Tosun, "Sinemada kadınlar hakkındaki 29 Haziran 2020 tarihli vikimaratona katılım için sosyal medya kanallarından6 veya eposta ile “[email protected]” adresinden bize ulaşabilirsiniz. Aynı zamanda da vikipedistlerin iletişim mekanı olan köy çeşmesinden7 de duyuruları takip edebilirsiniz" dedi.
Neslihan Turan, insanların, kadınlarla ilgili vikimaraton fikirlerini paylaşmaları ve çalışmalara destek olmaları için de [email protected] ve [email protected] adreslerini veriyor.
Not: Kayda değerlik ifadesi bir konunun ansiklopedik olup olmadığının ölçülmesi için kullanılan kriterleri içeren bir yönergeyi ifade ediyor. Vikipedi sınırları içerisinde bir konunun/biyografinin kayda değer bulunmaması, kişi hakkında yeterli sayıda ikincil kaynakta bahsedilmediği anlamına geliyor. Bu yüzden çok başarılı/önemli bir kişi kaynaklarda bulunmuyorsa ansiklopedik olarak kayda değer bulunmayabilir. Dolayısıyla, kelimenin bu bağlamdaki kullanımının günlük hayattaki kullanımından ayrı okunması gerekiyor.
1. http://www.5harfliler.com/kadin-gorunurlugu-icin-vikimaraton-yeniden-istanbulda/
2. https://tr.wikipedia.org/wiki/Vikipedi:Kayda_de%C4%9Ferlik
3. https://tr.wikipedia.org/wiki/Vikiproje:Kad%C4%B1n/K%C4%B1rm%C4%B1z%C4%B1l%C4%B1_kad%C4%B1nlar/K%C4%B1rm%C4%B1z%C4%B1_liste
4. https://en.wikipedia.org/wiki/Gender_bias_on_Wikipedia
5. https://twitter.com/VikiKadin
6. https://tr.wikipedia.org/wiki/Vikipedi:K%C3%B6y_%C3%A7e%C5%9Fmesi
© The Independentturkish
