2019'un ilk günlerinde New York Times gazetesinde bir haber yayınlandı. Habere göre 2017'de 250 binden fazla Türk başka bir ülkeye göç etmişti. Gazete Türkiye'den göçün ana nedenleri olarak siyasi görüşleri yüzünden cezalandırılma korkusu, terör, yargıya güvenin yitirilmesi ve hukukun üstünlüğünün hiçe sayılması olduğunu öne sürdü.

Cumhurbaşkanlığı İnsan Kaynakları Ofisi haberin doğru olmadığını, belirtilen sayı içinde yabancı uyrukluların da yer aldığını açıkladı. Yurtdışına göçen Türklerin sayısınınsa 113 bin 326 kişi olduğu ifade edildi. Bu haberle 2019'a beyin göçü tartışmalarıyla girildi.

Ancak konuşulan 113 bin 326 kişinin değil birkaç yüz mühendisin yurtdışına gitmesi oldu. Onlar herhangi bir şirkette değil ASELSAN, ROKETSAN gibi kritik savunma sanayii şirketlerinde çalışan mühendislerdi.

Kimileri çalıştıkları projeler ve şirketler nedeniyle çok gizli bilgilere sahipti.  

31 Mart seçimlerinden önce Kanal 7 ve Ülke TV ortak yayınına katılan Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan konuyla ilgili bir soruya "Bunlar asparagas haberler" yanıtını vermişti. 

Gençlerin yurtdışında çalışmak istediği ve ASELSAN'daki bazı mühendislerin ayrıldığı yönündeki haberler sorulan Erdoğan şu sözleri kullanmıştı:

Şimdi yurtdışında iş bulur bulmaz onu pek bilmem ama şimdi tam aksine yurtdışından Türkiye'ye dönüşlerin yoğunlaştığı bir döneme gidiyoruz. Bu sadece inşaat mühendisliği değil, elektrik elektronik, makine mühendisliği vesaire. Bunun yanında tıp, bu konuyla ilgili tam bir geri dönüşümün olduğu bir dönemi yaşıyoruz. Mesela şu anda Ankara'da kurduğumuz 3 bin 600-3 bin 700 yataklı şehir hastanesinde çok ciddi bir geri dönüş var. Yurtdışından Türkiye'ye dönenler var, özel sektöre gidip tekrar devlete dönenler var. Bu tür bir süreci yaşamaya başladık ve ASELSAN'dan falan bu şeyler filan bunlar da çoğu uydurma. Çünkü ASELSAN bir defa ücret politikasıyla vesaireleriyle de uygun bir yer. Zorla kimseyi tutamazsın ama bu anlattıkları gibi de böyle bir ayrılma şeyi falan ASELSAN'da söz konusu değil. ASELSAN tam aksine şu anda genç, kabiliyetli olanları seçerek kervanına katıyor ve orada çalıştırıyor ve güçlü bir kuruluş olarak da yoluna devam ediyor.

Erdoğan'ın açıklamalarının aksine ocak ayında ASELSAN Yönetim Kurulu Başkanı Prof. Dr. Haluk Görgün istifaları doğrulamıştı. Görgün 2018'de kurumdan ayrılanların sayısının 100-200 kadar olduğunu söylemişti. 

Sonrasında mühendislerin kritik kurumlardan neden ayrıldıkları ve neden yurtdışına gittiklerine ilişkin bir araştırma yaptırıldığı ortaya çıktı.

Savunma Sanayii Başkanlığı'nın yaptırdığı "Nitelikli İşgücü Kaybının Önlenmesi Anketi" başlıklı araştırmaya Independent Türkçe ulaştı.
 

Anket 10 Ekim 2018 tarihinde yapılmış. ASELSAN, HAVELSAN, ROKETSAN, STM, TUSAŞ ve Uzay ve Savunma Teknolojileri (SDT) tarafından yurtdışına gitmek üzere kurumlarından ayrılan 272 kişiye gönderilmiş. Soruları yanıtlayanların sayısı 80 olarak belirtiliyor, yanıtlama oranı yüzde 29.

Yurtdışına giden mühendislerin ilk tercih ettiği ülke Hollanda. Ankete katılanların yüzde 18'i Hollanda'da bir firmaya gitmiş. Konuyu TBMM gündemine getiren CHP Tekirdağ Milletvekili İlhami Özcan Aygun yerli ve milli silahların yapımında görev alan çip uzmanı mühendislerin özellikle ASML adlı bir şirkete transfer olduğunu söylemişti. Hollanda merkezli şirket sektörün lider firmaları arasında gösteriliyor. Hollanda'dan sonra en çok ABD, Almanya ve İngiltere tercih edilmiş. 
 

Ankete katılanların yüzde 60'ı 26-35 yaş arasında, yüzde 5'i ise 41 yaşın üzerinde. Ayrılanların çoğunun genç olduğu görülüyor.
 

Yurtdışını tercih eden savunma sanayii çalışanlarının demografik durumlarına bakıldığında evli ya da bekar olmalarının anlamlı bir farklılık göstermediği anlaşılıyor. Katılımcıların yüzde 46'sı bekar, yüzde 54'ü evli olduğunu belirtmiş. 

Ancak çocuk sahibi olmayanların oranı belirgin şekilde fazla. Çocuk sahibi olup da ayrılanların oranı yüzde 19, olmayanlarınsa yüzde 81.
 

Anket sorularını yanıtlayanların yüzde 15'i kadın yüzde 85'i erkek. Anket sonuçlarına göre en çok 4-6 yıl arası tecrübeye sahip olanlar yurtdışına gitmiş, en az yurtdışı tercihi yapanlarsa 7-10 yıllık tecrübesi olanlar. 
 

Neden ayrılıyorlar?

Anketin en önemli sorusu çalıştığı kurumdan ayrılma sebebinin ne olduğu. Her dört katılımcıdan biri kariyer, yükselme ve mesleki gelişim olanaklarının sınırlı olması sebebiyle ayrıldığını belirtmiş. Fırsat eşitliğinin olmaması, maaş ve sosyal hakların yetersizliği, ayrımcılık, baskı ve adaletsiz uygulamalar da öne çıkan ayrılma sebeplerinden. Yıllık izin hakkını kullanamamak ve yoğun iş temposu nedeniyle iş ve özel yaşam dengesini kuramamak da ayrılma sebepleri arasında gösteriliyor. 
 

Mühendisler neden yurtdışını tercih ediyor?

Anket sonuçlarına göre daha yüksek maaş ve sosyal haklar nedeniyle yurtdışına giden mühendislerin oranı yalnızca yüzde 6. En çok yurtdışında yaşama deneyimi edinme, mesleki kariyer olanakları ve çalışanlara değer verildiği için bu karar alınıyor.
 

"Yurtdışı tek seçenek haline geliyor"

Savunma sanayii sektöründe çalışan mühendislerin yurtdışına gitme kararı almasındaki en dikkat çeken faktörlerden biri de savunma sanayii şirketleri arasındaki centilmenlik anlaşmaları. Bu nedenle çalıştığı şirketten ayrılan birisi başka bir savunma sanayii şirketinde iş bulmakta zorlanıyor, bu da yurtdışını tercih etmesini zorunlu kılıyor. Anketin katılımcılarından birisinin bu konudaki görüşleri şöyle:
 

Savunma sanayii firmaları arasındaki centilmenlik anlaşmasına son verilmesi gerektiğini düşünüyorum. Bir firmada mutsuz olan bir kişi gitmeyi kafasına koyarak gider. Ancak bu anlaşmalar neticesinde Türkiye’de gideceği kapılar ne yazık ki kapalı olduğundan tek yolu yurtdışı oluyor. Belki firma kaybeder bu insanı ama en azından ülke kaybetmez. Sanıyorum ülke menfaatinin firma menfaati ile kıyası bile yapılamaz.

Türkiye'ye dönmek için beklentileri neler?

Türkiye'deki politik durumun normalleşmesi, insanların politik düşüncelerine, yaşam tarzına ve inancına göre değerlendirilmemesi yurtdışına giden mühendislerin dönmek için beklentileri arasında öne çıkıyor. Yurtdışına gitme sebepleri arasında ülkedeki politik durum ya da yaşam tarzına göre değerlendirme maddeleri yer almıyor. Ancak dönmek için beklentiler arasında ilk sırada ülkedeki politik durumun iyileşmesi yer alıyor. Gitme sebepleriyle dönmek için beklentileri arasındaki fark ya anket soruları arasında bu seçeneğin verilmediğini ya da ankete katılanların sorulara açıklıkla yanıt vermediğine işaret ediyor. 

Diğer beklentilerden bazıları da şu şekilde:
 

Çalışılan firmadan beklentilerde özlük hakları ve çalışma koşulları ile ilgili maddeler ise şunlar:
 

Yurdışına giden mühendisler neler söylüyor?

Savunma Sanayii Başkanlığı'nın anket çalışmasında katılımcıların yorumlarına da yer verilmiş. Neden gittikleri, Türkiye'deki şirketlerden ne beklediklerine dair yorumlardan bazıları şöyle:

Avrupa’da ülkemizden en çok yazılımcının gittiği ülkelerin birçoğunda mesai saatleri haftada 36 ila 40 saat arası. Buna ek olarak yıllık izinler 25 ile 30 gün arasında değişiyor. Bazı ülkeler yıllık izinin toplu olarak alındığı aylarda çalışanlarına fazladan 1 maaş veriyor. Genelde mesai içinde verimli çalışılıyor ve mesai dışı çalışma ya olmuyor ya da fazla mesainin karşılığı çalışana veriliyor.

...Çalışana değer verildiği bir ortamın sunulduğu bir şirket, atanmış değil liyakat ile yükselmiş yöneticilerin olduğu adaletli bir şirket… 

Yöneticilerin çalışanlara saygı duyduğu huzurlu bir ortam. İş özel hayat dengesini kurabileceğim, izinlerimi kullanma şansımın olacağı, maddi ve mesleki tatmini yaşayacağım bir iş olması durumunda düşünürüm.

Yöneticiler kendilerinde çalışanları azarlama, aşağılama vb gibi küçük düşürücü hareketlerde bulunmayı hak saymazsa, çalışanların iş dışında aile, arkadaş, sosyal etkinlikler, dinlenme vs gibi ihtiyaçları olduğu farkına varılırsa…

Türkiye'ye dönmeyi düşünüyorlar mı?

Ankete katılanların çok büyük bir oranı Türkiye'ye dönmeyi düşündüğünü belirtmiş. Her 10 kişiden sekizi dönmeyi düşündüğünü söylüyor. Hayır diyenlerin oranı ise yüzde 13. Dönmeyi düşünenlerin yüzde 45'i 2-5 yıl, yüzde 35'i de 6-10 yıl içinde dönebileceğini belirtmiş.
  

Ayrıca Türkiye'ye geri dönmeyi düşünenlerin çok büyük bir bölümü yine eski çalıştığı firmayı düşünüyor.
 

Beyin göçünü tersine çevirmek için neler öneriliyor?

Anketin sonuç kısmında yurtdışına giden nitelikli insan gücünü döndürmek için öneriler de var. Şeffaf, fırsat eşitliği sunan, performansa ve liyakata dayalı, gelişime teşvik eden kariyer sistemlerinin oluşturulması öneriliyor.

Yıllık izin sürelerinin artırılması ve yıllık izinlerin tamamının kullanılabilmesini sağlayacak düzenlemelerin yapılması da listede var. Ayrıca esnek çalışma saatleri, özel hayat-iş yaşamı dengesini koruyacak çalışma koşullarının oluşturulması gerektiği belirtiliyor.

Haftalık çalışma saatlerinin azaltılması da öneriliyor. 

Savunma Sanayii firmaları arasında uygulanan işe alımda centilmenlik anlaşmasının ülke çıkarları düşünülerek gözden geçirilmesi de öneriler arasında. Maaş sistemlerinde revizyon yapılarak eğitim düzeyi, performans ve yetkinlik tabanlı maaş düzenlemelerinin yapılmasının beyin göçünü önleyebileceği belirtiliyor.

Mobbinge karşı önlem alınması isteniyor

Yurtdışına giden mühendislerin şikayetleri arasında olan fırsat eşitsizliği, yöneticilerin çalışanlara kötü davranması ve adaletsiz uygulamalara karşı önlem alınmasının önemine dikkat çekiliyor.

Kurumlarda mobbinge karşı bir yapı oluşturularak bir mobbing sorumlusu belirlenmesi, mobbing olaylarının incelenmesi için yöntemler geliştirilmesi ve mobbingle ilgili sözleşmeler hazırlanması isteniyor.

Çocuklar için eğitim desteği, ulaşım ve taşınma masraflarının karşılanması, eşlerin istihdamına destek verilmesi, ülkenin eğitim politikasının iyileştirilmesi, bilim, sanayi ve teknoloji politikalarında ARGE ve yenilikçi projelere ayrılan desteğin artırılması gibi öneriler de nitelikli insan gücünü korumak için yapılması gerekenler arasında gösteriliyor.