Diyarbakır’ın tarihi Sur ilçesinde PKK'lıların kazdığı "hendek" ve kurduğu "barikatlar" nedeniyle 2 Aralık 2015 tarihinde sokağa çıkma yasağı ilan edildi.
Güvenlik güçleri ile PKK mensupları arasında 3 ay süren çatışmalar nedeniyle on binlerce kişi evinden oldu.
Çatışmalardan sonra 21 Mart 2016’da, Bakanlar Kurulu kararı ile riskli alan ilan edilen Sur İlçesi'nin 15 mahallesinde 368 adadaki 6 bin 300 parsel, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından acele kamulaştırma kararı ile kamulaştırıldı.
Kamulaştırılmadan sonra çatışmalarda hasar gören evlerin büyük bir bölümü yıkıldı.
Yıkımın ardından hak sahiplerine verilmesi planlanan 85 ile 350 metre karelik 44 yapı inşa edildi.
Hasırlı Mahallesi’nde yapılan ve eleştirilere maruz kalan ‘Diyarbakır evleri’ tarzında inşa edilen yapılar 2018 yılında tamamlandı.
Daha sonra 8 etap halinde farklı mahallerde 323 yapı daha inşa edildi.
Bir yılda yaklaşık 7 bin ev ve iş yeri yıkılırken, 5 yılda sadece 367 ev ve iş yeri yapıldı. Bu yapıların yüzde 95’i tamamlandı.
Yaklaşık 300 ile 500 bin TL’ye mal olacağı değerlendirilen evlerin ne zaman ve kime verileceği ise belirsiz.
5 yıldır evlerine kavuşmanın hayalini kuran "Sur mağdurları", yüksek fiyatlar nedeniyle kara kara düşünmeye başladı.
Kira yardımları kesilen Sur sakinleri, “Verdikleri fiyatla oralarda ev almamız mümkün değil, anca uzaktan bakabiliriz” dedi.
Peki, bitme aşamasına gelen yapılardan Sur mağdurları ev alabilecek mi?
Evleri ne zaman teslim edilecek? Doğup büyüdükleri yerlerde oturabilecek mi?
Yanıt bekleyen bu soruları Diyarbakır Çevre ve Şehircilik İl Müdürü Ufuk Nurullah Bilgin’e sorduk.
Yüzde 70 ile uzlaşı sağlandı
Independent Türkçe’ye konuşan Bilgin, çıkarılan kamulaştırma kararı ile Sur’da yaklaşık 7 bin yapının yıkıldığını söyledi.
Sur mağdurlarının yüzde 93’üne ulaştıklarını belirten Bilgin, şöyle konuştu:
Sur mağdurlarının sadece yüzde 7’sine ulaşamadık. Bire bir görüştüğümüz Sur mağdurlarının yüzde 70 ile uzlaşı sağladık, yüzde 30 ile uzlaşamadık. Uzlaşılan kimi Sur mağdurları TOKİ’den ev aldı, kimi de evin değerinde parasını aldı. Bunu kabul etmeyenlerle ilgili ise süreç devam ediyor.
Sur’dan ev almak isteyenlerle ilgili sürecin devam ettiğini dile getiren Bilgin, “Şuana kadar sözleşme yaptığımız kimse yok. Bu süreç devam ediyor. Çünkü bazı yerlerde birden fazla kişi oturuyordu. Bu nedenle hak sahiplerinin itirazı oldu” dedi.
Metrekaresi 2 bin TL
Sur’da yapılan evlerin metre karesinin 2 bin TL'den satılacağını söyleyen Bilgin, “Fiyat bunun aşağısına dönüşmeyecek. Çünkü bu bir bina değil. Burada tek bir yapı yapılıyor. Bunun da maliyeti diğerlerine oranla biraz farklı olabilir. Fiyatların aşağı düşeceğini sanmam. Ancak siyasi irade karar alır, mağdurlara bir destekleme yaparsa düşer.
"Ayrıca 367 yapı dışında herhangi bir çalışma yok" diyen Bilgin, bu yapıların bazılarının konut, bazılarının ise otel ve iş yeri olarak yapıldığını belirtti.
Bilgin, kentsel dönüşüm kapsamında Alipaşa Mahallesi’nde yıkılan evlerin yerine yapılan 293 yapının büyük bir oranda tamamlandığını söyledi.
Mağdurlarla surların üzerinde görüştük
Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü'nün sunduğu üç seçeneği kabul etmeyen bazı Sur sakinleri ile tarihi Surların üzerinde görüştük.
Doğup büyüdükleri yeri görmek için her gün Sur’ların üzerine çıkıp yasaklı mahallerdeki evlerine bakan Sur sakinleri, Sur dışında bir yerde yaşamak istemediklerini söylüyor.
Evimi çok özlüyorum
Independent Türkçe’ye konuşan Sur sakinlerinden Ahmet Kızılay, “5 yıl önce yaşanan olaylar nedeniyle evimizden ve yurdumuzdan olduk. 6 çocuğum ile birlikte doğup büyüdüğümüz yerden ayrılmak zorunda kaldık” dedi.
"Her gün Surların üzerine çıkıp evimin olduğu yere bakıyorum. Ama orada artık evim yok. Bakınca evimi çok özlüyorum" diyen Kızılay sözlerini şöyle sürdürdü:
Bugün bir hayvanı bile evin dışına bir yere bıraktığınız zaman tekrar evine döner. Bizde evimize dönmenin hayalini kuruyoruz. Evim yasaklı mahallede olduğu için yıkıldı. Evime 50 bin TL değer biçtiler. Şuan yapılan evlerin fiyatı 300 ile 500 bin TL arasında. Bana verdikleri 50 bin TL ile nasıl ev alayım? Bu evler Sur mağdurları için değil, zenginler için yapılıyor.
Kira yardımlarımız kesildi
Evinin Dört Ayaklı Minare yakınlarında olduğunu gösteren Sertip Kaçan adlı Sur mağduru ise, “Hemen her gün buraya gelip eski evimizin olduğu yere bakıyoruz. Buradaki tabloyu görünce çok üzülüyoruz” ifadelerini kullandı.
Kaçan, şöyle konuştu:
Daha önce evimiz vardı, ama şuan yok. Tabiî bu durum zorumuza gidiyor. Şuan İskenderpaşa Mahallesinde kirada oturuyorum. İş yok, güç yok. Yıkımdan sonra para ve TOKİ’den ev önerisini kabul etmedim. Yıkılan evimin bedeli olarak 38 bin TL bedel biçtiler. Bu parayla buradan ev alamam. Buradan ev almayı düşünüyoruz ama nasıl alacağız, gücümüz yok. Metre karesini 2000 bin TL’den satıyorlar. İmkanımız olmadığı için alamıyoruz. Sur mağdurlarına verdikleri kira yardımlarını bile kestiler, 11 aydır kira yardımlarımız verilmiyor.
Mağdurlara değil zenginlere yapıldı
40 yıl Sur’da oturduğunu, son 5 yıldır Bağlar’da yaşadığını dile getiren 8 çocuk babası Medeni Bilen’de, haftanın belirli günlerinde Sur’lara çıkıp evine bakıyor.
Sur dışında bir yerde yaşamak istemediğini belirten Bilen, “Diğer seçenekleri kabul etmedim. Buradan ev almak istiyorum ama verdikleri fiyatla almam neredeyse imkansız. Koşullar ve ödeme planları sur mağdurları için değil zenginler için hazırlanmış” şeklinde konuştu.
105 metrekare evimi verin başka bir şey istemiyorum
Doğma büyüme Fatih Paşalı olduğunu belirten Mehmet Doğan, Sur dışında bir geçmişinin olmadığını söylüyor.
Çatışmalar sırasında evlerinin yıkıldığını dile getiren Doğan, “Cumhurbaşkanımız Recep Tayyip Erdoğan, Sur mağdurları için ‘Vatandaş evini alana kadar kira yardımı devam edecek’ diye söylemişti. Ancak 11 aydır kira yardımlarını alamıyoruz. Sayın Cumhurbaşkanımız sesimizi duysun, kira yardımlarımızı versinler” dedi ve ekledi:
Ayrıca Cumhurbaşkanımız isteyen Sur’dan ev alır, isteyen para ve isteyen TOKİ’den ev alır demişti. Ben para ve TOKİ önerisini kabul etmiyorum, ben kendi evimi istiyorum. 105 metre kare evimi verin başka bir şey istemiyorum, yapmıyorsanız bile ben kendim yaparım. Ticari mantıkla evler satılıyor. Benden 1 liraya aldığını 2 liraya satamazsın. Burası ticari amaçla yapılan bir yer değil. Kim 300-400 bin para verip buradan ev alabilir?
3 kez kalp krizi geçirdim
Yıkıldığı evin tarihi Çardaklı hamamının yanında olduğunu gösteren Doğan, “60 yıl orada yaşadım. Geçmişimi yıktılar. 5 yılda 3 kez kalp krizi geçirdim. Doktorlar stresten olduğunu söylüyor. Çünkü buradaki evimin hasretini çekiyorum. Bizim eski evler daha güzeldi. Onların verdiği parayla buradan ev alınamaz. Evimizi yıkıp otel yapıyorlar, Sur’da otelin ne işi var. Onun yerine sağlık ocağı ve karakol yapılsın. Sur peygamberler diyarıdır” diye konuştu.
TOKİ’den ev istemiyoruz
Sur mağdurlarından olan Cemile Kara ise, evi yıkılında Cevatpaşa Mahallesine taşındı.
Cemile Kara tarihi hevsel bahçelerinden topladığı yeşillikleri satarak geçimini sağlıyor.
5 yıl önce yaşanan çatışmalar nedeniyle evinden olduğunu belirten Kara, şöyle konuştu:
Oturduğumuz eve 30 bin değer biçtiler. Şuan Sur’da yapılan evlerin fiyatı çok yüksek, bize verdikleri fiyatla bir şey alınmaz. Eşim ile birlikte yeşillik satarak geçimimizi yapıyoruz. 20 yıldır bu işi yapıyoruz. Bırakmıştık ama Sur’daki evimiz yıkılınca tekrar başladık.
Sur mağdurları buradan ev alamaz
Independent Türkçe’ye konuşan eski Diyarbakır Mimarlar Odası Başkanı Şerefhan Aydın ise, yasak sonrası Sur’da 5 bini hane olmak üzere toplam 7 bin yapının yıkıldığını söyledi.
Birçok yerde parsel birleştirme yapıldığı için sayının azaldığını belirten Aydın, şu ifadeleri kullandı:
İki üç parseli birleştirip tek eve dönüştürdüler. Turizm amaçlı otel iş yerine dönüştürdüler. Birçok yurttaş evsiz kaldı. Kamulaştırma ile birlikte zorunla göçe tabi tuttular. Sadece parası olan çok az sayıda kişiye o evler hitap ediyor. İnsanları evlerinden çıkartıp kentin yoksul bölgelerine yönlendirdiler. Bu evler pahalı, Surlular gelip oturamaz, çünkü ekonomik gücü yetmiyor. Şuana kadar 367 yapı yapıldı. Ancak Sur’da toplam kaç yapı yapılacak bu bilinmiyor. Zaten bunlar rast gele yapılıyor. Yeni kapı sokakta ip gibi yapıları dizmişler, parsel büyüklükleri bozulduğu için plansız ve programsız iş yapıyorlar.
Göç edenlerin yüzde 90’ı Sur’a dönemez
Evlerinden olan insanların yüzde 95’nin geri dönmek istediğini hatırlatan Aydın, “Şuanki şartlar Sur mağdurlarının yararına olmayan şartlardır. Birçoğu ekonomik nedenlerden dolayı dönemiyor. İnsanlar TOKİ’ye gönderiliyor. Hepsi TOKİ’ye borçlandırıldı. 50 bin liradan evini alıyor, 100 bin liraya veriyor. Durum böyleyken Sur mağduru metre karesi 2 bin TL’ye nasıl ev yapsın. Surda kimse ev alamaz. Alacak olan kişi de çok zorlanır. Surlular artık Sur’a giremeyecek. Çünkü göç edenlerin yüzde 90’ı artık Sur’da oturamaz. Sur’un demografisini değiştirdiler" dedi.
4 yıl sonra Sur’da inceleme yaptık
Mimarlar Odası, Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası, Şehir Plancıları Odası Diyarbakır şubeleri ve UNESCO Dünya Miras Alanları eski yönetiminden oluşan teknik bir heyetle 4 yıl sonra Sur’daki yasaklı bölgeye gidip inceleme yaptıklarını belirten Aydın, bu raporu geçtiğimiz günlerde kamuoyu ile paylaştıklarını söyledi.
Rapora göre, onlarca tescilli yapı tamamen yok olmuş ve bazı bölgelerde define avcıları kazı yapmış. Heyetin raporuna göre Sur'un Savaş, Hasırlı, Fatihpaşa, Dabanoğlu mahallelerinde yer alan "49 adet tescilli yapıdan geriye bir taş bile kalmamış. 100'e yakın tescilli sivil mimari örneği yapı büyük tahribata uğradı.”
Yasaklı yerde hazine aramışlar
Aydın, dört yıldır yasaklı alanlara kimsenin girmesine izin verilmezken bazı yapılarda define amaçlı kazıların yapıldığını tespit ettiklerini ve bu kazılarla yapıların tahrip edildiğini gözlediklerini söyledi.
Sur'da inşa edilen yeni yapılar ile Diyarbakır'ın, özellikle de Sur'un özgün kent mimarisine yabancı, kimliksiz, 'modern', 'soylulaşmış' bir kent inşa edilmek istendiğini ileri süren Aydın, bu yapıların özgün geleneksel Diyarbakır mimari dokusuna aykırı olduğunu, geleneksel Sur mimari evlerinin belirgin özelliklerini taşımadığını, ayrıca yeni inşa edilen alanlarda Sur'un dar sokak dokusunun tamamen ortadan kalktığını söyledi.
Independent Türkçe
© The Independentturkish
