Şayet bir gün Malta’ya giderseniz, duyduğunuz Arapça kelimeler sizi şaşırtmasın. Zirâ bu kelimeler, Maltacanın yüzde 40’ını oluşturuyor. Dilin kelime dağarcığının geri kalanını ise İngilizce, biraz İtalyanca, Fransızca ve İspanyolca kelimeler oluşturuyor.
Malta Arapçasının kaynağı
Malta’daki bu dil sentezi; İtalya’nın güney ucundaki Sicilya adasına, Tunus ve Libya’ya yakın konumundan kaynaklanıyor.
Malta’nın milattan önce Fenikelilerle başlayan tarihi, 827-1090 arasında Arapların yönetimine, ardından 1964’e kadar ise takımadalarını işgal eden İngilizlerin eline geçmişti.
Başkent Valetta sokaklarında atacağınız bir tur, Maltaca ile Tunus lehçesi başta olmak üzere Arapça arasındaki ortak kelimeleri fark etmeniz için yeterli.
Örneğin Arapçada yol anlamına gelen “tarîk” kelimesinin Maltacadaki karşılığı “triq” iken, Arapçada çarşı anlamına gelen “sûq” kelimesinin Maltacadaki karşılığı ise “souq”tur. Aynı şekilde iki dildeki sayılar da birbirleriyle neredeyse aynı.
Malta ile başta Libya olmak üzere Arap dünyası arasındaki yakın ilişkiler, eski Başbakanı Dom Mintoff (1971-1984) döneminde başlamıştı.
Mintoff, Arapçayı okullardaki müfredâta zorunlu ders olarak dâhil ederek Maltaca ile Arapça ilişkisinin güçlenmesini sağlamıştı.
Malta'nın eski Başbakanı Dom Mintoff, Arapçanın okullardaki müfredâta dâhil edilmesini onaylamıştı / Fotoğraf: AFP
Zirâ dönemin Libya lideri Muammer Kaddafi, ekonomik krizden çıkması için Malta'ya yardım eli uzatmıştı. Ardından, Libyalı öğretmenler Arapça öğretmek için Malta’ya gitmiş, Maltalı öğrenciler ise Libya gezilerine katılmıştı.
Fakat zorunlu Arapça dersleri daha sonra yine siyasi sebeplerden dolayı seçmeli dil derslerine dönüştürüldü.
Şuanda ise Maltalı öğrenciler, Maltaca ve İngilizce hâricinde üçüncü bir dil olarak Arapça, Rusça, Çince, Fransızca, İtalyanca, İspanyolca, Almanca dillerinden birini seçebiliyor.
Arapça, okullardaki zorunluluğunun kaldırılmasının ardından kimse tarafından seçilmemesine rağmen, Maltacadaki varlığını hala koruyor. Öyle ki, 2004 yılında yalnızca 3 lise öğrencisi Arapçayı seçmiş, İtalyanca ise ciddi bir rağbet görmüştü. Günümüzde Malta gençliği, eğitimlerinde İngilizceyi seçiyor; böylece Maltacada kullanılan İngilizce kelimelerin sayısı gittikçe artıyor.
Malta üniversitelerinde Arap dili edebiyatı ve Arapça bölümleri mevcut; bunların yanında, Arapça öğreten özel kurslar da bulunuyor. Ancak Maltalı öğrenciler, ülkelerinin 2003’ten beri Avrupa Birliği üyesi olması sebebiyle İngilizce, Almanca, Fransızca ve İtalyancaya ilgi duyuyor.
Kimlik çatışmaları
Malta kamuoyunda Arap komşularla yakınlık kurmanın ve onların dillerini öğrenmenin önemi hakkında zaman zaman tartışmalar ortaya çıkıyor.
Times of Malta gazetesi yazarı Emily Anton, 2016’da yayınladığı bir makalede Maltalıları coğrafi yakınlığı kullanıp Arapça öğrenmeye ve Arap pazarından yararlanmaya çağırdı. Fakat aynı gazetedeki başka bir yazar olan Alfred Joshi, Anton’a cevap niteliğinde, ülkesinin Avrupa kimliğini ve İngilizcenin önemini savundu.
Maltaca ile Arapça arasındaki bağlantıları ele alan birçok çalışma bulunuyor. Örneğin, 1834-1848 yıllarında Malta’da yaşamış Lübnanlı dilbilimci yazar Ahmed Faris eş-Şidyak, “Malta’yı Tanımanın Yolları ve Avrupa Sanatının Sırları” isimli kitabında “Maltacanın Arapçanın kollarından biri olduğunu” ifade ediyor.
Latin alfabesi kullanılarak yazılan 25 harfli Maltaca; Arapçanın bulunduğu Sami dil ailesi ve İtalyanca ile Fransızcanın bulunduğu latince kökenli dillerin bir karışımıdır.
*İçerik orijinal haline bağlı kalınarak çevrilmiştir. Independent Türkçe’nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
Independent Türkçe için çeviren: Elif Turan
