Irak Kürdistan Bölgesi'nde (IKB) iletişim cihazlarının kötüye kullanılması veya "elektronik şantaj" olarak bilinen olayla ilgili veriler önemli ölçüde arttı ve "hükümet yardım hattını" arayanların yaklaşık yüzde 50'sini bu mağdurlar oluşturuyor.

İlgili yetkililer yardım hattını arayanların sayısındaki artışı, hükümetin siber suçları izlemek için "özel bir oda" oluşturma eğilimi ışığında toplum bilincinin gelişmesine bağladı.

Teknolojik gelişmelerle birlikte modern iletişim araçları ve sosyal paylaşım sitelerinin yaygınlaşması ile "elektronik şantaj" olgusu ortaya çıktı.

Mağdurların kişisel hesapları ve cep telefonları hacklenebiliyor ya da geçmiş bir bağlantıda rızaya dayalı bir bilgi alışverişinden kaynaklı olarak cihazlara izinsiz erişim sağlanabiliyor.

Bunu yapan suçlular sonra da para kazanmak ya da yakın bir ilişki kurmak için mağdurların fotoğraflarını veya videolarını yayınlamakla tehdit ediyorlar. Kurbanların başında genellikle genç kızlar ve kadınlar geliyor.

İlgililer, söz konusu olgunun nedenlerini, modern cihazların kullanımına ilişkin düşük toplumsal farkındalığın yanı sıra yasaların uygulanmamasına veya yeni kanun koyulamamasına ve mağdurdan kaçınılmasına bağlamaktadır.

Özellikle muhafazakar toplumlarda, çevrede duyulma korkusundan polise ihbarda bulunulmuyor.

İşsizliğin yaygınlaşması ve ekonomik gerileme bazı bireyleri yasa dışı gelir kaynakları aramaya sevk ediyor.

İstikrarlı yükseliş

Irak Kürt Bölgesel Yönetimi (IKBY) Emniyet Müdürlüğü tarafından açıklanan yıllık kaza ve suç istatistikleri, 2 bin 576 iletişim cihazını kötüye kullanma vakasının kaydedildiğini ortaya koydu.

Bu, 183 vakayı geçmeyen kasten adam öldürme ve 240 vakaya ulaşan intihar oranlarındaki hafif düşüşe rağmen, sadece 343 vakanın kaydedildiği 2021 yılına kıyasla istikrarlı bir yükseliş.

Yıllık istatistiklerin açıklanması, sosyal medya aracılığıyla tanıştığı bir genç kıza şantaj yapmakla suçlanan zanlının Süleymaniye kentindeki güvenlik güçleri tarafınca tutuklanmasıyla aynı zamana denk geldi.

Emniyet güçleri, sanığın mağduru 10 bin dolardan fazla ödemeye zorladığını söyledi. Polis ayrıca çaldıkları arabaları bir sosyal paylaşım sitesinde satışa sunan üç kişilik bir çeteyi de çökertti ve üyelerini tutukladı.

Kadınlar ana kurbanlar/mağdurlar

Valiliğin geçen yılki istatistiklerinde, 9 binden fazla vakanın kaydedildiği ve çeşitli suçlamalarla yaklaşık 20 bin kişinin tutuklandığı belirtildi.

Ayrıca iletişim cihazlarının kötüye kullanılmasıyla ilgili de 690 vakanın tespit edildiği ortaya koyuldu.

Geçen yılın ilk beş ayında Süleymaniye kentindeki emniyet güçleri çoğu kadın olmak üzere 27 şikâyet aldıktan sonra, neredeyse tamamı erkeklerden oluşan 38 kişiyi tutukladı.

Süleymaniye kentinde yargı dairelerinde görev yapan hakimler ve avukatlar, "boşanmaların önde gelen nedeni haline gelen" bu olguya işaret ediyor.

Temmuz ayı sonlarında Erbil kentindeki Soran ilçesi polisi, bir genç kızın emniyet güçlerine resmi şikâyette bulunması üzerine, "Tik Tok" platformunda genç kızlar için video klipler yayımlayarak şantaj yapan genç bir adamı takibe aldı ve zanlı genç kızdan parayı alırken suçüstü tutukladı.

Geçen yılın ilk bahar aylarında Erbil polisi, dokuz üniversiteli kız öğrenciye şantaj yapmakla suçlanan bir kişiyi tutukladı.

Ayrıca mesleğini istismar ederek muayene ettiği kadın hastaların fotoğraflarını yayımlayarak onlardan para sızdırmak için şantaj yapan bir doktor da tutuklandı.

Erbil Polisi ayrıca, kişisel fotoğraflarını yayınlamakla tehdit ettikten sonra bir genç kızın intihar etmesine neden olan başka bir şantajcıyı da tutukladı.

IKBY Parlamento Başkanı Revaz Faik'e göre, "Resmî kurumlara kayıtlı vakaların yüzde 50'sini oluşturan elektronik şantaj vakalarına sebebiyet veren teknolojik gelişmeler, son yıllarda özellikle kadınlara yönelik şiddet uygulanmasında etkili bir araç haline geldi."

Geçen yıl, IKB'de bağlı Duhok kentinde sosyal paylaşım sitelerinin kötüye kullanımı vakalarında yüzde 20'lik bir artış kaydedildi.

Güvenlik güçleri, yalnızca bu yılın ilk ayında 29 şikâyet aldıklarını söylüyor. Valilik ayrıca son iki yılda şikâyet sayılarının önemli bir artışla 536'dan 677'ye ulaştığını açıkladı.

Olumlu bakış açısı

Bu bağlamda, Irak Federal Hükümeti Planlama Bakanlığı 7 Ocak Cumartesi günü, 2021 yılında 42 milyonu aşan toplam nüfus içinde, ülke genelinde telefon abone sayısının 40 milyonu, internet hizmeti abone sayısının ise 20 milyonu aştığını açıkladı.

"El-Mesella" İnsani Kalkınma Organizasyonu üyesi Ahmed Kavani, kayıtlı vaka oranındaki artışı "toplumsal farkındalığın ve hukuka olan güvenin artmasına" bağlıyor.

Ayrıca Kavani, "17 yaş ve üzerindeki elektronik cihaz kullanıcılarının büyük bir yüzdesi, cihazları kullanmanın şartları, bağlamı ve sınırları hakkında gerekli bilgiye sahip olmayabilir. Kaydedilen yüksek ihlal oranlarına olumlu bir açıdan bakmalıyız, bu da vatandaşların kendilerini koruyan bir yasa olduğuna güvenmeye başladığını gösteriyor" dedi.

Bazı vakalar, ilgili iki taraf arasında karşılıklı rıza ile polisten uzakta çözüldüğünden, sayılar resmi verilerde beyan edilen yüzdeleri aşabilir.

Sürekli nüfus artışı ve ülkenin orta bölümlerinden ve güneyinden binlerce vatandaşın gerek iş gerekse turizm amacıyla bölgeye gelmesi nedeniyle şikayet oranının grafiksel olarak artacağını tahmin eden Kavani'ye göre polise haber verme konusundaki bilinç ve cesaretin gelişmesiyle birlikte caydırıcılık oluşturmak için dosyaların çözümlenmesinde gecikmemek önemlidir.

Yasal boşluklar

Olguyu azaltmak için önerilen çözümlerle ilgili olarak Kavani, "Okul müfredatına bilinçlendirme materyallerinin eklenmesi veya eğitim-öğretim yılının başlamasıyla ilgili kurum ve yetkililer tarafından dersler verilmesi önemlidir. Çünkü bu cihazları kötüye kullananların çoğu 18 ile 23 yaşları arasındaki gençlerdir" dedi.

Kavani ayrıca, "yalnızca mobil cihazlara ilişkin 2008 yasasında değişiklik yapılması da önemli" diye ekledi.

IKB Parlamentosu'nda kabul edilen 2008 tarihli 6 sayılı kanuna göre, sosyal paylaşım sitelerindeki ihlallere ilişkin cezalar üç aydan bir yıla kadar hapis ve 750 bin dinar (500 dolar) ile 3 milyon dinar (yaklaşık 2 bin dolar) arasında değişen para cezaları olarak veriliyor.

Kürt aktivistler, yaşanan gelişmelere göre yasaların güncellenmesi veya değiştirilmesinin önemi konusunda hemfikir.

Ancak 6 sayılı kanunda öngörülen cezaları "işlenen bazı suçların boyutuna göre hafif cezalar" olarak değerlendiriyorlar.

Devlet prosedürleri ve kısıtlamaları

Geçen ağustos ayında, bazı milletvekilleri bölge savcısı aracılığıyla sosyal paylaşım sitesi "Tik Tok"un "toplum için tehdit oluşturduğu ve halk arasında özellikle de genç insanlar arasında birçok soruna yol açtığı" gerekçesiyle yasaklanması veya kısıtlanması talebinde bulundu.  

Ancak IKB Ulaştırma ve İletişim Bakanı Anu Cevher, söz konusu web sitesinin yasaklanması için resmi bir talep almadığını belirtti.

Fakat "Kürt toplumunun norm ve geleneklerine uymayan" bölümlerin yasaklanması için şirkete başvurma olasılığının altını çizdi.

Bakanlık, cep telefonu ve internet şirketlerine pornografik ve müstehcen sitelerin bulunmadığı "aile paketleri" sunma zorunluluğu getirdi.

Dinlere hakaret, iç güvenliği bozma, nefret yayma ve aile içi şiddeti teşvik etme gibi olumsuz içerikli sitelerde bu paket kapsamında devre dışı bırakılacak.

Bölgedeki "Kadına Yönelik Şiddetle Mücadele" Müdürlüğü Genel Müdür Yardımcısı Ari Refik ise, müdürlüğünün "ülkenin tüm bölgelerinden her iki cinsiyetten şikayetleri almak için 24 saat açık 119 numaralı telefon hattı tahsis ettiğini" doğruladı.

"Şikayetlerin çoğu siber suç olarak bilinen suç kapsamına giriyor ve şikayetler doğrudan alınıyor" diyen Refik, "Üzerinde çalışılan çözümlerden birinin sanıklara ve ihlalcilere ulaşma sürecini kolaylaştırmak için Siber Suçlarla Mücadele Dairesi kurulması" olduğuna dikkat çekti.

Ayrıca Refik, "Yaşanabilecek değişim ve gelişmeler nedeniyle bundan on yıl sonra başka suçlara da tanık olabiliriz ve bunların önüne geçilmesi için çözümlerin getirilmesi gerekir" İfadelerini kullandı.

Süleymaniye'ye bağlı Kermiyan İlçe Emniyet Müdürlüğü Sözcüsü Ali Cemal, geçen yılın ilk altı ayında 100'den fazla ihlal vakası kaydettikten sonra iletişim cihazlarının kullanımına ilişkin yasada değişiklik yapılması gerektiğini talep etti.

Rezil olma korkusu

Ari Refik, "Söz konusu olgunun bazı sebeplerinin, genellikle meydana gelen toplumsal değişimler ve teknolojik gelişme gibi yetkililerin iradesi dışında olduğunu" vurguladı.

Refik, "Bazı toplumlar, özellikle işsizlikten mustarip olanlar, ihlallere karşı daha savunmasızken, muhafazakâr toplumlardaki bazı kişiler, sanığın elindeki resimleri yayınlamaya başvurması halinde, toplum içinde yaşayacağı utanç duygusu ve rezil olma korkusu nedeniyle dava açmaktan kaçınıyor" dedi.

Ari Refik, kadına yönelik, intihar, cinayet vb. aile içi şiddet vakalarının çoğunda şikâyet yüzdesindeki artışın, "toplumsal farkındalığın arttığının bir göstergesi olduğu" konusunda aktivist Ahmed Kavani ile hemfikir.

Refik ayrıca Kavani'nin "Elektronik cihazları kullanmanın en iyi yolları konusunda farkındalığı yaymak için okul müfredatına bilinçlendirme materyallerinin eklenmesi veya eğitim-öğretim yılının başlamasıyla ilgili kurum ve yetkililer tarafından dersler verilmesi" önerisini destekledi.

Kadına Yönelik Şiddetle Mücadele Şube Müdürlüğü ve Aile Danışma Merkezi yetkililerine göre, bireylerin karşılaştıkları tehdit ve sorunların büyük bir kısmı iletişim cihazları ve bilgisayar korsancılığı operasyonlarından kaynaklanıyor ve bireylerin büyük bir çoğunluğu ihbar hattını aramalarına rağmen sanığın tutuklanmayacağı korkusuyla sanık aleyhine dava açmayı reddediyor.

"İhbar hattını arayan toplam 3 bin kişiden sadece 290'ı, sanık aleyhine şikâyette bulunmayı kabul etti" diyen yetkililer ayrıca, "siber suçlarla ilgili şikayetlerin tüm şikayetlerin yüzde 40 ila 50'sini oluşturduğunu" doğruladılar.