İnsan ve diğer memeli bebeklerin cinsiyetini belirleyen Y kromozomu giderek dejenere oluyor. Bilim insanları bu kromozomun birkaç milyon yıl içinde yok olabiliceğini düşünüyor.

Yani insanlığın yeni bir eşey geni geliştirmediği takdirde yok olabileceği anlamına geliyor.

Öte yandan Japonya'daki Hokkaido Üniversitesi'nden araştırmacılar, umut verici bulgular keşfetti.

Geçen hafta hakemli bilimsel dergi PNAS'ta yayımlanan araştırmada, iki tür dikenli farenin Y kromozomlarını çoktan kaybettiği ama hayatta kalmayı başardığı aktarıldı.

Y kromozomu cinsiyeti nasıl belirler?

İnsanlarda ve diğer memelilerde cinsiyet kromozomlara göre belirleniyor. Dişiler XX kromozom yapısına sahipken, erkekler XY kromozomlarını taşıyor.

X, cinsiyetle ilişkilendirilmeyen her türden görevi üstlenen yaklaşık 900 gen içeriyor. Y ise yaklaşık 55 gen ve çok sayıda kodlayıcı olmayan DNA dizisini barındırıyor.

Ancak Y'nin çok önemli bir işlevi var: İçerdiği ana gen, gebeliğin yaklaşık 12. haftasında testis gelişimini düzenleyen diğer genleri devreye sokuyor. Bu da bebeğin erkek olmasını sağlayan testosteron gibi hormonları üretiyor.

Bu ana cinsiyet geni, 1990'da SRY diye adlandırılmıştı. Bu ana gen, SOX9 adlı bir diğer genle başlayan genetik süreci tetikliyor ve embriyonun erkek olarak gelişmesini sağlıyor.

Y kromozomu olmayan kemirgenler

Avustralya'daki  La Trobe Üniversitesi'nden Genetik Profesörü Jenny Graves ve meslektaşları, insanın Y kromozomunu kaybedeceğini ortaya koyan bilim insanlarından.

Ekibin bu öngörüsü büyük tartışma yaratmıştı. Kromozomun ne zaman kaybolacağına yönelik tahminlerse birkaç bin yıldan başlıyor.

Ancak Graves'e göre dikenli farelerin evrimi, tartışmanın kötümser tarafına umut veriyor.

Graves, The Conversation'da yayımladığı bir yazıda, konuyla ilgili şu ifadelere yer veriyor:

Doğu Avrupa'nın köstebek fareleri ve Japonya'nın dikenli fareleri, Y kromozomu ve SRY'nin tamamen kaybolduğu bazı türlere sahip. Bu türlerde X kromozomu, her iki cinsiyette de tek veya çift olarak (XX veya sadece X) kalıyor. Bu türlerin cinsiyetleri nasıl belirlediği bilinmiyor.

Öte yandan Graves'e göre, Japonya'daki adalarda nesli tehlike altındaki üç dikenli fare türü gizemin çözülmesini sağladı.

Hokkaido Üniversitesi biyoloğu Asato Kuroiwa liderliğindeki bir ekip, üç türü laboratuvarda inceledi ve dikenli farelerin Y kromozomundaki genlerin çoğunun diğer kromozomlara taşındığını keşfetti.

Daha önce bu farelerde ne SRY'den ne de onun yerini alan genden hiçbir iz bulunamamıştı.

Ekibin yeni araştırmasında ise dişilerin genomunda olmayan, yalnızca erkeklerin genomunda görülen gen dizileri tespit edildi.

Ekip bunları laboratuvarda ayrıştırdı ve fareler üzerinde tek tek denedi. Bunun sonucunda erkeklerde SOX9'un kilidini açan fazladan bir DNA parçası keşfedildi.

Laboratuvar ortamında bu DNA parçasının eklendiği farelerde, SOX9 aktivitesinin arttığı görüldü. Bu da kopya DNA parçasının, SRY'nin yerini tutabileceğini ve erkeklik hormonlarının salgılanmasını sağlayabileceğini gösterdi.

Graves, "Yeni bulgu, geleceğimize dair alternatif bir olasılığı destekliyor" ifadelerini kullandı:

İnsanlar cinsiyeti belirleyen yeni bir gen geliştirebilir. Vay be!

Independent Türkçe, The Conversation, PNAS

Derleyen: Çağla Üren