65 yıl önce dünyanın iki süper gücü arasında başlayan uzay yarışı, bugün dünyanın üç milyarderi arasında: Jeff Bezos, Richard Branson ve Elon Musk. 

Üçünün toplam kişisel serveti yaklaşık 370 milyar dolar. 

“370 milyar dolar” nasıl bir sayı?

Bugün bu üç zengin insan, işi gücü bırakıp “Türkiye’nin dış borcunu ödeyeceğiz” dese ödeyebilir, üzerine başka bir uzay projesi için para bile artırabilirler. 

Zira Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın verilerine göre Türkiye'nin 31 Aralık 2020 itibarıyla NET dış borç stoku, 268,9 milyar dolar. 

Peki bu üç kişinin uzay yolculukları için harcadığı para ne kadar? 

Yıllardır elektrikli otomobillerden, üç saatlik mesafeyi 29 dakikaya indiren kapsül projesine, insan beyni ile bilgisayarı birleştirecek Neuralink’ten Mars’a koloni kurmaya kadar tüm fütüristik projelerde imzası olan, “uzaya ilk bu gider” dediğimiz Elon Musk, bu soruya 2019’da şöyle bir yanıt vermişti: 
 

Operasyonel maliyetleri göz önünde bulundurduğunuzda, SpaceX’in bir uçuşu için harcanan miktar yaklaşık 2 milyon dolar.

NASA’nın bir roketi uzaya çıkarmak için harcadığı miktarın ortalama 152 milyon dolar olduğu düşünüldüğünde hâlihazırda ülkelerin uydularını uzaya taşıyan SpaceX’in kargo ve insan taşımak için planladığı bir uçuş NASA’nın yaptığı harcamanın yüzde 1,3’ü. 

Biletler 250 bin dolar ve 600 kişi rezervasyon yaptırdı

Beklenen olmadı. 

Uzaya ilk çıkan Elon Musk değil, hatta “en zenginler” listesindeki en yakın rakibi Jeff Bezos da değil, Virgin Group’un sahibi Richard Branson oldu. 
 

Richard Branson'ın şirketi Virgin Galactic'in geliştirdiği uzay aracı, yer çekimsiz ortamda birkaç dakika kaldı/ Fotoğraf: Virgin Galactic

Branson’ın uzay aracının geliştirilmesi için yıllık en az 1 milyar dolar harcadığı tahmin edilirken, Virgin Galactic’in uzay turizmi için belirlediği bilet fiyatı 250 bin dolar ve şimdiden, tarihi ve olup olmayacağı netleşmemiş gelecek uçuşlar için 600 kişi sırada. Bu uçuşlar için yatırılan depozito ise 80 milyon dolara ulaştı. 

Branson’ın 11 Temmuz’daki uçuşundan 9 gün sonra uzaya çıkan Jeff Bezos’un ise 11 dakikalık Blue Origin uçuşu sırasında kişisel servetine yaklaşık 1,57 milyon dolar daha eklediği tahmin ediliyor. 

"Sınıf çatışması, gezegen yanarken milyarderlerlerin bir hemşireden daha az vergi oranına sahip olmasıdır"

Uzay uçuşları, uzay turizminin de Mars’a ulaşabilmenin de ilk adımı olarak görüldüğünden insanlık tarihi açısından önemli bir dönüm noktası olarak kabul ediliyor. 

Ancak dünyada bunca felaket devam ederken, bu baş döndüren paraların harcanması eleştirilerin hedefinde. 

ABD’nin 2016 ve 2020 Başkanlık Seçimleri’nde Demokrat Parti’den aday adayı olan, Vermont Senatörü Bernie Sanders’ın danışmanlarından, Warren Gunnels, tüm bu eleştirileri 18 Temmuz’da paylaştığı bir tweetle özetlemiş:

Sınıf çatışması, barınmadan, sağlık güvencesinden ve gıdadan yoksun milyonlarca insan varken, gezegen yanarken Jeff Bezos, Elon Musk ve Richard Branson’ın pandemi boyunca 250 milyar dolar daha zenginleşmesi, bir hemşireden daha az vergi oranına sahip olması ve uzaya çıkmak için yarışa girmesidir. Zenginleri vergilendirin! 

Bezos'un uzay uçuşu yerine dünyada yapılabilecek 7 şey

Aşırı yoksulluğu 2030’a kadar sonlandırma hedefiyle 2008’de kurulan platform Global Citizen (Küresel Vatandaş), Jeff Bezos’un dört dakika uzayda kalabilmesi için 5,5 milyar Dolar harcadığını söyleyerek, bu paranın harcanabileceği 7 yeri işaret etti. 

1- Bunlardan ilki en az 40 milyon insanın açlıktan kurtarılması. 

Dünya Gıda Programı’nın (WFP) verilerine göre pandemiyle birlikte açlık tehlikesinde olan insanlar iki kattan fazla arttı ve 270 milyona ulaştı. Yemen, Güney Sudan, Madagaskar ve Etyopya’da kıtlıkla karşı karşıya olanların sayısı 600 binden fazla. 

WFP’nin İcra Direktörü David Beasley, 26 Haziran’da yaptığı paylaşımda bu üç milyardere seslenerek, “Uzaya ilk kimin çıkacağı hakkındaki yarışınızı izlemek heyecan verici ancak sizin bir araya gelerek açlıktan ölmek üzere olan 41 milyon insanı kurtardığınızı da görmek isterim ve bu yalnızca 6 milyar dolar tutar” dedi. 
 

Global Citizen’ın hesaplamasına göre Jeff Bezos’un 5,5 miller dolarlık harcamasıyla 37,5 milyon insan kurtarılabilir. 

2- Koronavirüs aşılarının dünya genelinde adil dağılımını hedefleyen COVAX programı ile düşük gelirli ülkelerdeki 2 milyar insan aşılanabilir. 

Dünya Sağlık Örgütü (WHO) önderliğinde yürütülen COVAX programı, küresel piyasada 7 doların üzerine çıkan aşı maliyetini doz başına 1,60 dolara kadar düşürebiliyor. 

Programın gelecek seneye kadar tamamlamak istediği 2 milyar kişinin aşılanması hedefi için gereken para yaklaşık 2,6 milyar dolar. Bu da Bezos’un iki uzay uçuşu anlamına geliyor. 

3- Global Citizen’ın verilerine göre 20 Temmuz’da gerçekleşen uçuşla, Nijerya’ya (1 milyar dolar), Kongo’ya (2 milyar dolar), Afganistan’a (1,2 milyar dolar), Venezuela’ya (7 milyar dolar), Yemen ve “Afrika Boynuzu” bölgesine (6 milyar dolar) insani yardım sağlanabilirdi. 

4- Kırsal bölgelerdeki tarımsal ürün yetiştiriciliğine, bu bölgelerdeki girişimcilere destek beren, iklim değişikliği ile mücadele eden, tarımda gençleri ve kadınları teşvik etmeyi amaçlayan Uluslararası Tarımsal Kalkınma Fonu, sermaye toplama hedefinin 350 milyon dolar gerisinde. 

1994’te kurduğu Amazon’un CEO’luğundan geçtiğimiz haftlarda ayrılan ve uzay projelerine odaklanacağını söyleyen Jeff Bezos, bu miktara uçuşunun ilk 30 saniyesinde ulaşmıştı zaten. 

5- Savaşlar, doğal felaketler ve diğer krizler nedeniyle yerinden edilmiş çocukların eğitime ulaşması için mücadele veren “Eğitim Beklemez” (Education Cannot Wait) platformunun verilerine göre pandemi boyunca tüm dünyada 3 milyardan fazla çocuk, okullarından uzak kaldı. 

Bu çocukların büyük bir kısmı bazı iyileştirmeler olmazsa okullarına geri dönememe riski altında. Bu nedenle ECW, 8,5 milyar dolarlık küresel eğitim fonunu tamamlamak için bir kampanya başlattı. 

1986’da mezun olduğu Princeton Üniversitesi’ne 2011’de 15 milyon dolar bağışlayan Jeff Bezos, uzaya gitmek yerine bireysel bağış hedefi 1,8 milyar doları üç kere hayata geçirebilirdi. 

6- Global Citizen’ın dikkat çektiği diğer bir konu da uzay uçuşlarının yarattığı devasa boyutlardaki hava kirliliği. 

University of London Fiziksel Coğrafya Bölümü Doçenti Eloise Marais, The Conversation için kaleme aldığı makalede Birleşik Krallık’ın en büyük termik santrali Drax’tan 4 ila 10 kat daha fazla nitorojenoksit emiysonu gerçekleştirdiğini söyledi. 

Marais’e göre dört ve daha fazla kişinin uzay turizmiyle seyahat etmesi, kıtalar arası yapılan ve 1 ila 3 ton karbondioksit salımı yapan kıtalararası uçuşlardan 100 kata kadar daha fazla karbondioksit salımına neden oluyor. 

“İklim için okul grevi” protestolarını 2018’de başlatan Greta Thunberg, 2019’daki Birleşmiş Milletler İklim Eylemi Zirvesi'ne gitmek için uçak yerine güneş panelleri ve su altı türbinleriyle donatılmış “sıfır karbon” tekneyi tercih etmişti. Thunberg, o dönem yaptığı açıklamada Birleşik Krallık’tan New York’a bir uçuşun, 1000 kilogramlık karbondioksit kirlenmesine yol açtığını söylemişti.
 

Birleşmiş Milletler Çevre Programı’nın tahminlerine göre gelişmekte olan ülkelerin sera gazı emisyonlarını sıfıra indirecek bir ekonomiye geçmeleri 2030’a kadar 140 milyar dolar ile 300 milyar dolar arasında değişecek. Bu aralık 2050’ye kadar ise 280 ila 500 milyar dolara yükselecek. 

İklim krizi ile mücadele etmek için gelişmiş ülkelerin verdiği söz her yıl toplamda 100 milyar dolarlık yardım sunulması. Ancak bu hedefe henüz ulaşılamadı. 2020’de küresel anlamda askeri harcamalar ise yaklaşık 2 trilyon dolar. 

Bezos’un 2020’de kurduğu Earth Fund (Dünya Fonu), şubat ayında yaptığı açıklamada iklim krizi ile mücadele eden kurumlara 10 milyar dolarlık bağış yapılacağını duyurmuştu. 

7- 1951’den bu yana çevre sorunlarına dikkat çeken The Nature Conservancy, sıcaklığı düşüren, gıda ve barınma sağlayan, yeraltı suyu kalitesini artırıp, seragazı emisyonunu azaltan ağaçlarının dikiminin yalnızca 1 ila 3 dolar arasında bir maliyeti olduğunu söylüyor. 

Bu da, Bezos’un uzay seyahati yerine 5,5 milyar ağaç dikebileceği anlamına geliyor. 

"Bezos, 11 dakikalık uzay uçuşuna hazırlanırken, dakikada 11 kişi açlıktan ölüyor”

Gelir adaletsizliğine karşı savaşan OXFAM ise Bezos’un seyahatinden bir gün önce bir basın açıklaması yaptı. 

“Milyarlar yerkürede acı çekerken milyarderler uzaya çıkıyor” başlıklı basın açıklamasında ABD’deki tüm milyarderlerin pandemi boyunca 1,8 trilyon dolar daha zenginleştiğini hatırlattı. 
 

(Soldan sağa) Jeff Bezos'un kardeşi Mark Bezos, Jeff Bezos, Oliver Daemen, ABD'nin efsanevi piloru Wally Funk, Blue Origin'in uzay uçuşunu gerçekleştiren ekipti

“Bezos gelir vergisi ödemiyor ancak kendisinin uzay macerası için 7,5 milyar dolar harcayabiliyor” denilen açıklamada “Bezos’un serveti pandemide neredeyse iki katına çıktı. İstese dünyadaki herkesin aşıya erişimini sağlayabilir ve buna rağmen pandemi öncesinden daha zengin kalmaya devam edebilirdi” ifadeleri kullanıldı. 

Hükümetlerin uluslararası şirketlere daha güçlü “minimum küresel vergi” uygulaması gerektiğine vurgu yapan OXFAM, açıklamasına şöyle devam etti: 
 

Örneğin yüzde 3’lük bir servet vergisi, Bezos’un 200 milyar dolarlık servetinden yılda yalnızca 6 milyar dolar alır. Bu miktar ABD’nin yabancı yardımlara harcadığının altıda biri. 

Ya da Kovid-19 vergisiyle Amazon’un kârı üzerinden alınacak 11 milyar dolar, yaklaşık 600 milyon insanı aşılayabilir. 

“Eşitsizliğin stratosferine ulaştık” diyen OXFAM, “Bezos, 11 dakikalık uzay uçuşuna hazırlanırken, dakikada 11 kişi açlıktan ölüyor” ifadelerine yer verdi. 

Bloomberg: 4 bin Amazon çalışanı gıda pullarına muhtaç

Bezos’a yöneltilen eleştirilerden biri de internette kitap satan bir siteden, 1,5 trilyon dolarlık online alışveriş devine dönüşen şirketi Amazon’un çalışanlarının hakları ile ilgili.

2020’de siparişlere yetişebilmek için 500 bin kişiyi daha istihdam eden Amazon’da yaklaşık 1,3 milyon insan çalışıyor. 800’den fazla Amazon deposunda çalışanların sayısı ise yaklaşık 500 bin. 
 

Kaliforniya'da gerçekleşen protestolar... Soldaki pankartta "Biz hayatımızı riske atarken Amazon 74 milyar dolar kazandı" yazıyor/ Fotoğraf: AFP

Pek çok Amazon işçisi, özellikle pandemi sürecindeki güvencesiz ve ağır çalışma koşullarına karşı bir süredir protesto düzenliyor. Sadece mart- eylül arasında koronavirüse yakalanan Amazon çalışanı sayısı 19 binden fazla. 

Amazon’da işe başlangıç ücreti saatlik 15 dolar ve sağlık sigortası şeklinde. Ancak bu yeterli olmuyor. 

Bloomberg’in 18 Aralık 2020’de yayımlanan makalesine göre pek çok çalışan faturalarını ödemekte zorlanırken, dokuz eyalette 4 binden fazla kişi gıda pulu programını kullanıyor. 

Vermont Senatörü Bernie Sanders, 21 Temmuz’da Twitter’dan yaptığı açıklamada “Yıllardır sıfır federal gelir vergisi ödeyen milyarderlerin, şirketindeki çalışanlar sağlık faturalarını, kiralarını ve çocuklarının gıdasını ödemekte zorlanırken, bu kişilerin uzaya gitmesinden etkilenmem mi gerekiyor? Hayır. Şimdi burada dünyada yaşayan insanlara yatırım zamanı” dedi. 
 

Milyarderler ne diyor?

Amazon, çalışanların ve sendikaların ihtiyaçlarına cevap veremediği için eleştirilirken, Bezos’tan bu eleştirileri daha da artıran bir açıklama geldi. 

Fırlatmadan sonra düzenlediği basın toplantısında Bezos, kendisini bir roketle uzaya fırlatabilecek kadar para toplamasına yardım ettikleri için çalışanlarına teşekkür etti.

Kalabalıktan gelen gülüşler arasında "Her Amazon çalışanına ve her Amazon müşterisine teşekkür etmek istiyorum çünkü tüm bunları siz ödediniz" dedi.

Bezos, uzay uçuşundan bir gün önce yaptığı açıklamada bu uçuşu eleştirenlerin "büyük ölçüde haklı" olduğunu söylemiş, insanlığın "ikisini de" yapabileceğini ve uzaydaki başarının Dünya'da da fırsatlar yaratacağını dile getirmişti. 
 

Virgin Group kurucus CEO'su, 70 yaşındaki milyarder Richard Branson'ın serveti 5,7 milyar dolar/ Fotoğraf: AFP

Uzay uçuşunun bir çocukluk rüyası olduğunu her seferinde dile getiren Richard Branson da geçen hafta bir televizyon programında yaptığı açıklamada eleştirilere hak verdiğini şu cümlelerle açıklamıştı:

Varlıklı insanların paralarının çoğunu, yüzde 90’ını ya da daha fazlasını, dünyadaki sorunların çözümü için harcamaları gerektiğine yüzde 100 katılıyorum. 

Ancak aynı zamanda 800 mühendis ve uzayı ulaşılabilir kılan, harika işler başaran bilim insanları da yaratan yeni endüstriler de yaratmalıyız.