Elon Musk'ın Twitter'ı resmen satın almasının ardından gelen istifa ve işten çıkarma dalgası, platformun çökebileceğine dair endişelere yol açarken, yeni bir sosyal medya arayışını da güçlendirdi.

Birkaç ay içinde kullanıcı sayısını neredeyse ikiye katlayarak 7 milyondan fazla kişiye ulaşan merkeziyetsiz sosyal medya platformu Mastodon, şimdilik Twitter'dan göç eden kişilerin uğrak noktası konumunda.

Öte yandan kullanıcıların büyük kısmı, Twitter'ın kurucusu ve eski CEO'su Jack Dorsey'nin yeni projesi Bluesky'ı merakla bekliyor.

Dorsey'nin ilk kez 2019'da duyurduğu proje, son üç yıldır birçok kez biçim değiştirdi. İlk başta Twitter'ın içinde ortaya çıkan proje, daha sonra bağımsız bir şirket haline gelmişti.

Kısa süre önce beta sürümü için kullanıcıları bekleme listesine kaydolmaya çağıran Dorsey, sadece iki gün içinde 30 bin kişinin başvurduğu projeyle şimdiden önemli bir başarıya imza atmış oldu.

Bluesky nedir?

Dorsey'nin daha Twitter CEO'suyken kurduğu Bluesky'ın amacı aslında Twitter ve diğer ağlarla birlikte çalışabilen merkeziyetsiz bir protokol geliştirmekti.

Öte yandan, proje 2021'de kamu yararına çalışan bir şirkete dönüşerek Twitter'dan ve şu anda dolayısıyla Elon Musk'tan bağımsız oldu.

Dorsey, tıpkı Musk gibi kripto paraların en büyük destekçileri arasında yer alıyor. Bu nedenle başta uygulamanın blok zinciri üzerinde çalışacağı düşünülüyordu.

Ancak Dorsey, uygulama için mevcut protokollerden birini seçmek yerine kendi protokolünü geliştirmeye karar verdi.

Bilgi teknolojilerinde protokol, iletişim sisteminin çalışma prensibini ifade ediyor. Diğer bir deyişle, belirli bir sistem ya da uygulamayı kullanabilmek için uyulması gereken kurallar bütünü anlamına geliyor.

Twitter internet uygulamalarında yaygın kullanılan TLS protokolü üzerine kuruluyken, Dorsey ve ekibi "AT Protokolü" adı verilen, açık kaynaklı ve birleşik (federated) bir ağ geliştiriyor.

Bluesky ise özünde kullanıcıların bu yenilikçi protokole erişmek için tarayıcı olarak kullanacağı bir uygulama olacak. Bu yüzden şirketin konuyla ilgili açıklamalarında "portal" kavramı sıkça vurgulanıyor:

Yaptığımız uygulamayı Bluesky (mavi gökyüzü) diye adlandırıyoruz çünkü bu, AT Protokolü'nün üzerindeki olasılıklar dünyasına açılan bir portal olacak.

Merkeziyetsiz ve birleşik ağlar yükselişte: AT Protokolü nasıl bir sistem?

Son yıllarda Facebook gibi şirketlerin bir dizi skandalının açığa çıkması ve kullanıcı verilerinin gizliliğine yönelik endişelerin artması merkeziyetsiz ağ fikrini de giderek yaygınlaştırdı. Şimdiyse Musk'ın Twitter'ı almasıyla çok sayıda kullanıcı, internette kendileri adına karar veren şirketlere karşı daha şeffaf ortamlar aramaya başladı.
 

Facebook uzun süredir veri gizliliğiyle ilgili eleştirilerin odağında (G. Carrie / Unsplash)

Merkeziyetsizlik kavramı da kabaca, kontrol ve karar verme yetkisinin merkezi bir varlıktan (birey, kuruluş veya grup) alınıp bir ağa dağıtılması anlamına geliyor. 

Twitter, Facebook ve Instagram gibi en popüler platformlar, tek merkezden yönetilirken, tüm kullanıcıların verileri de bu merkezin elinde tutuluyor. Merkez, kullanıcının hoşlanmayacağı değişiklikleri yapabiliyor, verileri reklam şirketlerine satabiliyor ve bunlar üzerinden kazandığı parayı tamamıyla kendisine saklayabiliyor.

Merkeziyetsiz platformlarda ise tek bir merkez yok. Bunlar, aslında iç içe geçmiş bir dizi ağdan oluşuyor. Bu ağlarda kullanıcılar, kendi sosyal medya platformlarını yaratabiliyor ve kendi kararlarını alabiliyor.

Merkeziyetsizlik, birleşik ağ (federated network) kavramıyla da yakından ilişkili. Zira iç içe geçmiş bu ağlar, aynı zamanda birbirleriyle etkileşim kurabiliyor.

Örneğin bugün yaygın kullanılan sosyal medya platformları birleşik bir ağda olsaydı, Twitter'daki bir kullanıcı, Instagram'daki bir başka kullanıcıyı Instagram'a hiç kayıt olmadan takip edebilir ve tüm gönderileri kendi akışında görebilirdi. Benzer şekilde, Telegram'dan WhatsApp'a mesaj göndermek de mümkün olurdu.

AT Protokolü işte tüm bu özellikleri mümkün kılabilecek birleşik bir ağ olarak tasarlandı. Projenin arkasındaki ana fikir, kullanıcıların aynı arka ucu (perde arkasında çalışan kod) ve verileri kullanmasına, hatta bunlar üzerinde kendi uygulamalarını oluşturmasına olanak tanımak.

Açık kaynak kodları: "Algoritmalarımız üzerinde bilgi sahibi olmalıyız"

Bu türden ağlar özünde açık kaynak kodlu yazılımlara sahip olmalarıyla öne çıkıyor. Açık kaynak kodunu tanımlamak için öncelikle "kaynak kodu" kavramından söz edilebilir.

Herhangi bir yazılımın işlenip bilgisayar diline çevrilmeden önce insanların okuyup üzerinde çalışabildiği, programlama diliyle yazılmış haline kaynak kodu (source code) adı veriliyor. Kâr amaçlı kuruluşlar, ürün ve hizmet sırlarının kullandıkları yazılımda kayıtlı olduğunu düşündükleri için kaynak kodlarını genellikle gizli tutuyor. Gizliliğe "kapalı kaynak kodu" adı veriliyor.

Bu şifreli yazılımlarda kaynak kodunu yasal olarak kopyalama, değiştirme, güncelleme ve düzenleme hakkına yalnızca kodu oluşturan ilk yazarlar sahip.

Açık kaynak kodu söz konusu olduğunda ise kaynak kodun telif sahibi, yazılımı herhangi birine, herhangi bir amaçla kullanma, inceleme, değiştirme ve dağıtma haklarını vermiş oluyor. Bu da kullanıcının uygulamadaki bir algoritmanın nasıl çalıştığına erişim hakkı olması demek.

Örneğin, merkeziyetsiz bir platformun bilgisayar dilinden anlayan sıradan bir kullanıcısı, akışında gördüğü içeriği tam olarak neden gördüğünü anlayabiliyor. Bu kullanıcı platformun özelliklerinin nasıl geliştirildiği ve hataların nasıl ele alındığına dair bilgi de edinebiliyor.

Bluesky projesinin de ana amaçlarından biri, kullanıcıların, sosyal medyadaki deneyimini etkileyen algoritmalar üzerinde kontrol sahibi olması. Zira algoritmalar, temelde "ne gördüğümüzü ve platformda kimlere ulaşabileceğimizi belirliyor".

Şirketin konuyla ilgili bir açıklamasında, "Çevrimiçi ortamlarımıza güveneceksek, algoritmalarımız üzerinde kontrol sahibi olmalıyız" ifadeleri yer alıyor:

AT Protokolü, şeffaf algoritmaları destekler, böylece kullanıcılar deneyimleri üzerinde daha fazla kontrole sahip olur.

Öte yandan Bluesky'ın bu "kontrolü" sağlayabilmek için nasıl bir yöntem izleyeceği ve tam olarak nasıl işleyeceği henüz bilinmiyor.

Fotoğraflarla dünyadan haberler

Hepsini göster 30

Fotoğraflarla dünyadan haberler

• 1/30

  28 Kasım 2024 - Ukrayna'nın Lviv kentinde uygulanan elektrik kesintisi sırasında, jeneratörle aydınlatılan güzellik salonu faaliyet göstermeyi sürdürüyor. Bugün Ukrayna'nın enerji altyapısına devasa bir saldırı başlatan Rusya, dondurucu soğukların görüldüğü ülkeyi acil elektrik kesintileri uygulamaya zorluyor. Rusya-Ukrayna Savaşı'nda bin gün eşiği geçen hafta geçilmişti (Yuriy Dyachyshyn/AFP)

• 2/30

  27 Kasım 2024 - Lübnan'da yerinden edilmiş yurttaşlar, Beyrut'un Dahiye bölgesindeki evlerine dönüyor. İsrail'le Hizbullah arasındaki ateşkes bugün devreye girdi. Lübnan'la İsrail hükümetleri arasında ateşkes antlaşmasına varıldığını ABD Başkanı Joe Biden duyurdu. ABD ve Fransa'nın başını çektiği bir uluslararası koalisyonun ateşkes antlaşmasının uygulanmasına ilişkin destek sunacak (Bilal Hussein/AP)

• 3/30

  26 Kasım 2024 - Pakistan'ın başkenti İslamabad'da Pakistan Ordusu'ndan askerler, meclise çıkan yolu kapatmak için yerleştirilen konteynırın üzerinde nöbette. İmran Han'ın partisi Pakistan Adalet Hareketi'nin destekçileri, eski başbakanın hapishaneden çıkartılması talebiyle hükümet karşıtı protesto düzenledi. Eylemcilerle güvenlik güçleri arasında çıkan çatışmada ölü ve yaralılar var (Akhtar Soomro/Reuters)

• 4/30

  26 Ekim 2024 - Gürcistan'da parlamento ilk oturumunu gerçekleştirirken başkent Tiflis'te bir kadın geçen ayki genel seçimin sonuçlarına yönelik protestoda böyle görüntülendi. Parlamento önünde çadırlar kurarak eylem yapan muhalefet partililer ve destekçileri, meclise giren milletvekilleri protesto etti. Hükümeti seçimlerde hile yapmakla suçlayan göstericiler, yeniden seçime gidilmesini talep ediyor (Vano Shlamov/AFP)

• 5/30

  24 Kasım 2024 - Filistinliler, bir yardım kuruluşunun mutfağından yemek almak için toplanıyor. Gazze'deki ailelerin, yardım ekiplerinin nispeten daha fazla erişimi olduğu bölgelerde bile genelde günde sadece bir kez yemek yiyebildiği bildiriliyor. Birleşmiş Milletler Dünya Gıda Programı, Gazze'de devam eden insani krize önlem alınmazsa bu durumun yakında kıtlığa dönüşebileceğini aktarıyor. Uluslararası Ceza Mahkemesi'nin, İsrail Başbakanı Netanyahu ve eski Savunma Bakanı hakkında bu hafta çıkardığı tutuklama emri gerekçeleri arasında "bir savaş yöntemi olarak aç bırakma" suçu da vardı (Mohammed Salem/Reuters)

• 6/30

  23 Kasım - Birleşmiş Milletler'in belirlediği 25 Kasım Kadına Yönelik Şiddete Karşı Uluslararası Mücadele Günü öncesinde İtalya'da binlerce kişi sokağa döküldü. Birleşmiş Milletler'e göre, kadınlara ve kızlara yönelik şiddet dünyadaki en yaygın insan hakları ihlallerinden biri. Dünya çapında, neredeyse üç kadından biri hayatında en az bir kez fiziksel veya cinsel şiddete maruz kalıyor. İtalyda'da "Non Una di Meno (Bir Kadın Daha Eksilmesin)" adlı sivil inisiyatifin girişimiyle gerçekleştirilen yürüyüşte kadınlar "Ataerkilliği silahsızlandıralım" yazılı pankart taşıdı (Yara Nardi/Reuters)

• 7/30

  22 Kasım 2024 - Sırbistan'ın Novi Sad kentindeki bir tren istasyonunun çatısının çökmesiyle 15 kişinin hayatını kaybetmesinden üç hafta sonra, göstericiler Belgrad'ın merkezinde sessiz bir protesto düzenliyor. Tren istasyonundaki büyük beton çatı, 1 Kasım'da aniden çökmüştü. Yetkililer geniş kapsamlı bir soruşturma sözü vermiş ve Sırbistan İnşaat, Ulaşım ve Altyapı Bakanı Goran Vesic istifa etmişti. Eylemciler, ölümcül kazanın sorumlularının tutuklanmasını talep ediyor (Andrej Isakovic/AFP)

• 8/30

  21 Kasım 2024 - Lübnan'da itfaiye, başkent Beyrut'un güneyindeki Haret Hreik mahallesine İsrail'in düzenlediği hava saldırısı sonucu çıkan yangınlara müdahale ediyor. İsrail'le Hizbullah arasındaki çatışmalar sürerken bugün Uluslararası Ceza Mahkemesi, Gazze'de savaş suçu işledikleri gerekçesiyle İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu ve eski Savunma Bakanı Yoav Gallant hakkında tutuklama kararı çıkardı. (Lahey'deki mahkeme, açıklamasında Hamas lideri Muhammed Deif hakkında da tutuklama emri çıkardığını duyurdu (AFP)

• 9/30

  20 Kasım 2024 - Yunanistan'da ekonomik koşulların iyileştirilmesi çağrısıyla ülke genelinde işçiler 24 saatlik genel greve gitti. Grev ülke genelinde toplu taşımayı aksattı ve hayatı durma noktasına getirdi. Yunanistan Genel İşçi Konfederasyonu açıklamasında "Fiyatlar ve kiralar fırladı, maaşlarsa düşük kaldı" ifadelerini kullandı (Aris Messinis/AFP)

• 10/30

  19 Kasım 2024 - Birleşik Krallık'ta çiftçiler başkent Londra'da protesto düzenledi. Sokaklara dökülen binlerce çiftçi, veraset vergisinin değiştirilme planının geri çekilmesi talep etti. Protestocular arasında ünlü Top Gear programının sunucusu Jeremy Clarkson da yer aldı (Ben Stansall/AFP)

• 11/30

  18 Kasım 2024 - Gazze'nin merkezindeki El-Cela Caddesi caddesinde halk, İsrail saldırısı sonrasında yıkılan evin başında toplanıp enkaz altında kalanları kurtarmaya çalışıyor. Hamas kontrolündeki Gazze'de Sağlık Bakanlığı son 24 saatte İsrail saldırıları sonucunda 76 kişinin öldüğünü ve 158 de yaralı olduğunu açıkladı. İsrail, Lübnan'ın başkenti Beyrut'a da saldırılar düzenledi (Ömer El-Kattaa/AFP)

• 12/30

  18 Kasım 2024 - Brezilya yerlileri Rio de Janerio'daki G20 zirvesi öncesinde düzenlediği protestoda ABD Başkanı Joe Biden, Çin Devlet Başkanı Şi Cinping, Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen, Hindistan Başbakanı Narendra Modi, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ve Japonya Başbakanı İşiba Şigeru'nun figürlerini suya gömdü. Protesto, dünyanın en zengin ülkelerinin gezegendeki iklim ve biyolojik çeşitlilik sorunlarının çözümüne liderlik etmedikleri söylemiyle düzenlendi (Pablo Porciuncula/AFP)

• 13/30

  16 Kasım 2024 - Ölen bir kambur balina, Güney Afrika'nın yasama başkenti Cape Town'da Ulusal Deniz Kurtarma Enstitüsü (NSRI) tarafından çekiliyor. Avcılık, geçmişte kambur balina sayısında ciddi bir düşüşe yol açmıştı. ABD, 1973'te tüm kambur balinaları nesli tehlikede kategorisine almıştı. 1985'te ticari balina avcılığına getirilen moratoryum, kambur balina popülasyonunun artışında önemli bir rol oynadı. ABD Ulusal Okyanus ve Atmosfer Dairesi, halihazırda 14 farklı popülasyonun 4'ünün neslinin tehlikede, birininse tehdit altında olduğunu bildiriyor (Nic Bothma/Reuters)

• 14/30

  15 Kasım 2024 - Bangkok'ta bir kadın, Loy Krathong festivali sırasında nehir tanrıçasına şükranlarını sunmak için yaprak ve çiçeklerden yapılmış Krathong'u parktaki bir lagüne yerleştiriyor. Festival her yıl, Tayland Ay takviminin 12. ayında, dolunayda kutlanıyor. Ülkedeki en büyük festivallerden biri olan Loy Krathong'da Taylandlılar, su tanrıçasına şükranlarını temsil eden adakları küçük teknelerle yüzdürüyor. Bununla kirlilik veya israf gibi davranışları için af da diliyorlar (Chalinee Thirasupa/Reuters)

• 15/30

  14 Kasım 2024 - National Geographic Pristine Seas, Pasifik Okyanusu'ndaki Solomon Adaları'nın yakınında keşfedilen dünyanın en büyük mercanının 24 Ekim'de çekilen fotoğrafını bugün paylaştı. Bilim insanları, Pristine Seas araştırma gemisinde çalışırken buldukları mercanın "hayat ve renkle dolu" önemli bir keşif olduğunu söylüyor. Genişliği 34 metre ve 5 metreden daha yüksek olan mercan, uzaydan bile görülebiliyor. Devasa mercanın 300 yıllık olduğu tahmin ediliyor (Manu San Felix/National Geographic Pristine Seas/AFP)

• 16/30

  13 Kasım 2024 - Fransa'da, Michelin'in Clermont-Ferrand'daki merkezinde düzenlenen eylemde, Genel Emek Konfederasyonu ceketi giyen bir protestocu bir sis bombasının yanından geçiyor. Araç lastiği üreticisi Michelin, 5 Kasım'da 1250'den fazla kişinin çalıştığı iki fabrikasını kapatmayı planladığını açıklamış ve kararın "son çare" olarak alındığını söylemişti. Sadece işten çıkarma planlarından vazgeçilmesini değil, maaş artışının da garanti altına alınmasını talep eden sendikalarla şirket yönetimi arasında henüz bir uzlaşmaya varılamadı (Olivier Chassignole/AFP)

• 17/30

  12 Kasım 2024 - Bakü'deki Birleşmiş Milletler iklim değişikliği zirvesi COP29'un açılış töreninde dansçılar performans sergiliyor. Bu sene gerçekleştirilen COP’ta ülkelerin enerji politikalarının yanı sıra yeni kolektif finansal hedeflerin belirlenmesi bekleniyor. Zirve, Azerbaycan’ın başkenti Bakü’de başladı. İklim aktivistleri pazartesi günü Gürcistan'da bir miting organize ederek Azerbaycan'ın iklim görüşmelerine ev sahipliği yapmasını protesto etmişti. Tiflis'te bir araya gelen birçok aktivist, Azerbaycan'ın baskıcı politikaları nedeniyle iklim görüşmelerine ev sahipliği yapmayı hak etmediğini savunmuştu. Greta Thunberg, Azerbaycan'ın zirveyi "işlediği suçları ve insan hakları ihlallerini yeşil aklama yoluyla örtbas etme şansı" gibi gördüğünü ileri sürmüştü (Maxim Shemetov/Reuters)

• 18/30

  11 Kasım 2024 - Sudan ordusuyla ilişkili silahlı kişileri taşıyan kamyon, ülkenin doğusundaki Gedaref sokaklarında. Sudan'da rakip generaller arasında Nisan 2023'ten beri süren savaş onbinlerce kişinin ölümüne ve 11 milyondan fazlasının da yerinden olmasına yol açtı. Birleşmiş Milletler'e göre yerinden edilenlerden 3,1 milyonu ülke sınırları dışında sığınacak bir yer arıyor (AFP)

• 19/30

  10 Kasım 2024 - Gazze Şeridi'ndeki Deyr El Balah'ta Filistinliler yemek kuyruğunda. BM Yakın Doğu'daki Filistinli Mültecilere Yardım ve Bayındırlık Ajansı (UNRWA) Genel Komiseri Philippe Lazzarini, Gazze'nin kuzeyinde kıtlık yaşanabileceğini belirterek, "Açlık İsrail devleti tarafından silah olarak kullanılıyor" dedi. Lazzarini, "Gazze Şeridi'ne girmesine izin verilen yardım yetersiz. Günde ortalama 30 tırın biraz üzerinde ve bu günlük ihtiyacın yalnızca yüzde 6'sına tekabül ediyor" ifadelerini kullandı (Ramadan Abed/Reuters)

• 20/30

  9 Kasım 2024 - Almanya Cumhurbaşkanı Frank-Walter Steinmeier, Berlin Duvarı'nın yıkılışının 35. yıldönümünde düzenlenen çiçek bırakma törenine katıldı. Törende Soğuk Savaş döneminde Doğu Berlin'den Batı Berlin'e geçerken hayatını kaybedenler anıldı. Berlin Duvarı'nın yıkılışının yıldönümü kapsamında her yıl canlı müzik, sergiler ve eski duvarın bir ucundan diğerine yapılan koşu da dahil olmak üzere çeşitli etkinlikler gerçekleştiriliyor (Ebrahim Noroozi/AP)

• 21/30

  8 Kasım 2024 - İspanya'daki atlı sivil muhafızlar, ölümcül afetin ardından ülkenin doğusundaki Valensiya bölgesinde zarar gören araçların yanından geçerek mağdurları arıyor. Ülkede son 50 yılda yaşanan en kötü sel felaketi, 210'dan fazla kişinin ölümüne, onlarca kişinin kaybolmasına ve kasabaların çamur altında kalmasına yol açtı. Sel özellikle Valensiya'da büyük bir yıkıma sebep oldu (Jose Jordan/AFP)

• 22/30

  7 Kasım 2024 - Arnavutluk Başbakanı Edi Rama, Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenski'ye sarılıyor. Avrupa Siyasi Topluluğu'nun 5'inci zirvesi, kıtanın karşı karşıya olduğu güvenlik zorluklarını ele almak amacıyla Macaristan'ın başkenti Budapeşte'de başladı. Zirvede Avrupa Birliği üyesi ülkelerin liderleriyle üye olmayan ülkelerin liderleri bir araya geliyor. Ana gündem maddeleri arasında düzensiz göçle mücadele, ekonomi güvenliği ve iklim de var (Ludovic Marin/AFP)

• 23/30

  6 Kasım 2024 - 2024 ABD Başkanlık Seçimi'ni kazanan Donald Trump, Florida eyaletindeki West Palm Beach Kongre Merkezi'nde konuşma yaptı. Trump, zafer konuşmasında kendisini destekleyen herkese teşekkür etti ve ekonomik büyüme ve ulusal güvenlik vaatlerinde bulundu. Sandıkların kapanmasıyla birlikte erken sonuçlar, seçim yarışının başa baş gittiğini gösterse de Trump, salıncak eyaletlerde kazanarak zafere ulaştı. Trump, rakibi Demokrat Parti'nin başkan adayı Kamala Harris'ten yaklaşık 5 milyon fazla oy aldı (Jim Watson/AFP)

• 24/30

  5 Kasım 2024 - ABD'nin New York kentinde seçmenler oy kullanıyor. ABD'de seçim gününe gelindi ve Demokrat Parti'nin adayı Kamal Harris'le Cumhuriyetçi Parti'nin adayı Donald Trump arasındaki yarış haftalardır başa baş ilerliyor. Seçimin sonucunu 7 salıncak eyaletteki oyların belirleyeceği düşünülüyor (Leonardo Munoz/AFP)

• 25/30

  4 Kasım 2024 - İspanya'nın Valensiya bölgesindeki Alfafar'ın caddelerinde polis memurları sokaklardaki çamurun temizlenmesine yardım ediyor. İspanya'da uzun zamandır görülen en kötü sel felaketinde hayatını kaybedenlerin sayısı 217'ye ulaşırken arama kurtarma çalışmaları hâlâ sürüyor. Yetkililer sokakların temizlenmesinin en az bir hafta süreceğini belirtirken bölgede 17 bin polis, jandarma, asker ve sivil koruma görevlisi çalışıyor (Jose Jordan/AFP)

• 26/30

  3 Kasım 2024 - Brezilya'daki Formula 1 Sao Paulo Grand Prix'sini Red Bull Racing'in Hollandalı pilotu Max Verstappen kazandı. "Uçan Hollandalı", son derece kaotik geçen yarışa 17. sıradan başlamıştı. İkinci ve üçüncü sırayı Alpine pilotları Esteban Ocon ve Pierre Gasly alırken, pilotlar şampiyonasında Verstappen'le Norris arasındaki fark 62'ye çıktı (Nelson Almeda/AFP)

• 27/30

  2 Kasım 2024 - Hindistan'ın Mumbai şehrinde, Ölüler Günü'nde mezara çiçek koyan bir kadının drone görüntüsü. Cadılar Bayramı'yla başlayan üç günlük dönemde, Hıristiyanlar ölülerle yaşayanlar arasındaki perdenin kalktığına inanıyor. Hıristiyanlar, Hindistan nüfusunun yalnızca yüzde ikisini oluşturuyor. Geçen ay çeşitli Hıristiyan mezheplerinin liderleri, kendilerine yönelik şiddetteki artışı protesto etmek üzere Yeni Delhi'de eylem düzenlemişti (Francis Mascarenhas/Reuters)

• 28/30

  1 Kasım 2024 - Afrika penguenleri, Cape Town yakınlarında turistlerin uğrak noktalarından olan penguen kolonisinde, sahilde dinleniyor. Boulders penguen kolonisi 1983'te kurulmuş ve kolonideki kuş sayısı çevredeki ada kolonileri sayesinde artırılmıştı. Dünya Doğayı ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği (IUCN) yakın zamanda Afrika penguenini, nesli tehlike altında olan türlerden nesli kritik tehlikedeki tür kategorisine taşıdı. Halihazırda popülasyonunun yüzde 97'sini kaybetmiş olan kuşun nesli, bir değişiklik olmadığı takdirde 4 bin günden kısa bir süre içinde tükenebilir (Rodger Bosch/AFP)

• 29/30

  31 Ekim 2024 - ABD'nin Missouri eyaletindeki St. Charles kentinde bir yurttaş, Cadılar Bayramı'na özel kıyafetiyle oy kullandı. Seçime sayılı günler kala Kamala Harris ve Donald Trump arasındaki yarış başabaş devam ediyor. ABD Başkanı Joe Biden'ın, destekçilerini "çöp" diye nitelemesi üzerine Cumhuriyetçi Parti'nin başkan adayı Trump, çöp kamyonuna bindi. Öte yandan Arnold Schwarzenegger, Kamala Harris'i desteklediğini açıkladı (Robert Cohen/AP)

• 30/30

  30 Ekim 2024 - İspanya'nın güneyindeki Valensiya'da gerçekleşen sel, arabaları bu hale getirdi. Kurtarma ekipleri, şiddetli yağmurların yol açtığı seller sonucunda 95 kişinin hayatını kaybettiğini açıkladı. Kayıpları arama çalışmalarıysa sürüyor. Valensiya'da 1996'dan bu yana metrekareye en fazla yağışın düştüğü bildirildi. Meydana gelen felaketten dolayı 3 günlük ulusal yas ilan edildiği açıklandı (Jose Jordan/AFP)

AT Protokolü türünün ilk örneği mi?

AT Protokolü türünün ilk örneği değil çünkü merkeziyetsiz ağlar uzun süredir internet kullanıcılarının hayatında. Bunlar arasında AcitivtyPub, Identitiy, Matrix ve daha birçok ağ yer alıyor.

Örneğin, Mastodon da ActivityPub protokolü üzerine kurulu. Uygulama, "birleşik evren" (fediverse) diye anılan ActivityPub sayesinde, bünyesinde 5 binden fazla sosyal ağ barındırıyor. Bunlara "sunucu" adı veriliyor.

Mastodon'da isteyen herkes kendi sunucusunu kurabiliyor veya mevcut bir sunucu üzerinde hesap açabiliyor. AT Protokolü'nün amaçlarına benzer şekilde, farklı sunuculardaki kullanıcılar birbirini takip edebiliyor, gönderilerini görebiliyor, beğenip yeniden paylaşabiliyor.

Onu diğerlerinden farklı kılan ne?

Bu noktada akla şu soru geliyor: Bluesky'ın Mastodon'dan ne farkı olacak? Soru aslında şöyle de sorulabilir: Dorsey ActivityPub'ı kullanmak yerine neden kendi protokolünü kuruyor?

Dorsey'nin buna ilk cevabı hesapların taşınabilir olması hedefi. Şirketin açıklamasında, "Bir kişinin çevrimiçi kimliği, kullanıcılarına karşı hiçbir sorumluluğu olmayan şirketlere ait olmamalı" deniyor:

AT Protokolü sayesinde verilerinizi kaybetmeden hesabınızı bir sağlayıcıdan diğerine taşıyabileceksiniz.

Mastodon'da da kullanıcılar takipçilerini kaybetmeden hesaplarını sunucular arasında taşıyabiliyor. Ancak Bluesky ekibi, kendi çözümlerinin daha hızlı ve geniş çaplı olduğunu savunuyor:

ActivityPub'da geçiş araçları nispeten sınırlı. Kullanıcıların hesabını taşıyabilmesi için ilk sunucuda ve taşınmak istedikleri sunucuda hesapları olması gerekiyor. Ayrıca kullanıcının önceki verileri de taşınamıyor.

Şirkete göre, Bluesky sayesinde kullanıcılar sunucuların aniden kapanması durumunda da hesaplarını kaybetmeyecek. Zira Mastodon'da kullanıcıların hesaplarını taşıyabilmesi veya başka önlemler alabilmesi için mevcut sunucularının kapanacağını önceden bilmesi gerekiyor.

Kullanıcıları ani yasaklardan, sunucuların aniden kapanmasından ve politik anlaşmazlıklardan koruduğu için hesapların taşınabilir olması çok önemli.

Mastodon, Twitter'a çok benziyor. "Toot" olarak adlandırılan tweetler beğenilebilir ya da "boost" (retweet) edilebilir (Reuters)

Eugen'den itiraz: "Sırf farklı olmak için..."

Buradan hareketle Bluesky ekibi, önceki merkeziyetsiz protokollerin en gelişkin özelliklerini örnek alarak daha da ileri bir sistem ortaya koyacaklarını söylüyor.

Öte yandan Mastodon'u 2016'da kuran genç yazılımcı Eugen Rochko, aynı görüşte değil.

Mastodon hesabından 20 Ekim'de yaptığı paylaşımda Eugen, "Bence ActivityPub'da yapamayacağınız hiçbir şey yok" ifadelerini kullanmıştı.

"İstediğinizi ekleyebilirsiniz. Uygulayıcıların şimdiye kadar yapmayı seçtikleriyle protokolün yapabileceklerini karıştırmayın" diyen yazılımcı şöyle eklemişti:

Büyük resimde AT Protokolü, birleşik evrenin sunduğu olanaklarla uyumlu. Sırf farklı olmak için farklı olmaya çalışıyorlar gibi geliyor.

Bluesky ne zaman gelecek?

Dorsey'nin de kabul ettiği üzere, Bluesky'ın geliştirme süreci epey yavaş ilerliyor. Ancak Twitter'daki kargaşa, projenin başındaki isimleri daha hızlı davranmaya itebilir.

Mart 2022'de şirket, ilk resmi çalışanlarını işe almıştı. Daha önce Google ve Twitter'da çalışmış olan Aaron Goldman, güvenlikten sorumlu mühendis olarak işe başlamıştı. Paul Frazee ve Daniel Holmgren de şirketin protokol mühendisleri olmuştu.

Şirketin yönetim kurulunda ise şirketin CEO'su Jay Graber, XMPP protokolünün mucidi Jeremie Miller ve Dorsey'nin kendisi yer alıyor.

Kurul, şu anda beta sürümünü, kayıt olan belirli bir grubun kullanımına açmış durumda. Halihazırda kodlarını yayımladıkları için yazılımcılar da bunlara erişerek ek geliştirmeler yapabiliyor.

Ancak birçok kişi, Bluesky'ın kısa sürede kullanıma tamamen açılamayacağı görüşünde.

Dorsey'ye güvenebilir miyiz?

Bu arada gelişmeleri merakla izleyen internet kullanıcıları, Dorsey'ye güvenip güvenemeyeceklerini sorguluyor.

Zira dünyanın en popüler merkezi uygulamalarından biri olan Twitter'ı da Dorsey'nin kendisi kurmuştu. Dolayısıyla kullanıcılar, Twitter'ın geldiği durumdan Dorsey'nin de sorumlu olduğunu düşünüyor.

Diğer yandan teknoloji milyarderi, Twitter'da işten çıkarma haberlerinden sonra özür dilemişti:

Twitter'ın geçmişteki ve şimdiki insanları hem güçlü hem de dirençlidir. Ne kadar zor olursa olsun her zaman bir yolunu bulurlar. Birçoğunun bana kızgın olduğunun farkındayım. Herkesin bu durumda olmasının sorumluluğu bende. Şirketi çok hızlı büyüttüm. Bunun için özür dilerim.

Dorsey nisan ayında da "internetin bu duruma gelmesinde" rol oynadığı için pişmanlığını dile getirmişti:

İnternetin keşfi ve kimliklerin depolanması şirketlerde merkezileştirilince, internet gerçekten zarar gördü. Bundan kısmen suçlu olduğumun farkındayım ve pişmanım.

Ancak aynı zamanda Dorsey'nin Twitter'ı satın alma sürecinde Musk'ın en büyük destekçisi olduğu biliniyor.

Satış anlaşmasının imzalanmasının ardından milyarder, "Platform için en güvendiğim çözüm bu. Twitter'ın sahibi Wall Street'ti. Bu yüzden bir şahsın onu satın alması doğru bir ilk adım oldu" demişti:

Bir şirket olarak Twitter her zaman benim öncelikli sorunum ve en büyük pişmanlığımdı. Bu sorunu çözmek için Elon, güvendiğim tek çözüm.

Yararlanılan kaynaklar: Decrypt, The Verge, Life Style Asia, Vanguard, Capital, AT Proto, Bluesky Web, Crypto Slate, Jay Graber / Medium