İran'ın koronavirüs pandemisiyle başa çıkarkenki beceriksizliği ve bunu takip eden ekonomik musibet sebebiyle hükümet karşıtı yeni bir protesto dalgasına duyulan korku, yetkililerin muhaliflere ve sivil topluma yönelik baskıyı endişe verici seviyelere çıkarmasına neden oldu.

İnsan hakları gözlemcilerine göre son haftalarda rejim, barışçıl protestolarda yer alan muhaliflere ölüm cezasıyla gözdağı verdi, kitlesel tutuklamaları tırmandırdı, ortadan kaybolmaları hızlandırdı ve iddiaya göre gözaltı merkezlerindeki işkenceyi de artırdı.

Çarşamba günü Uluslararası Af Örgütü, geçen yılki protestolarda gözaltına alınan ve gözaltında ya da bazen bir saatten bile kısa süren duruşmaların ardından cezaevinde elektrik şoklarına, boğulma hissi yaratan basınçlı suyla işkenceye ve cinsel şiddete maruz kalan binlerce kişinin kaderini belgeleyen uzun bir rapor yayımladı. Gençler bu suistimallerin hedefleri arasında yer aldı ve en az 4 genç erkek hükümet karşıtı protestolarda oynadıkları iddia edilen rolden dolayı "Allah'a karşı gelmek" suçlamaları üzerinden olası idam cezasıyla karşı karşıya kaldı.

Bunlardan biri, 2018'de ülkenin merkezindeki Şiraz'da protestolar esnasında bir güvenlik görevlisini öldürdüğü gerekçesiyle ölüm cezasına çarptırılan 27 yaşındaki eski güreş şampiyonu Navid Afkari Sangari ki insan hakları aktivistleri bu suçlamanın uydurma olduğunu belirtiyor. Afkari, suçlamayı kabul etmesi için işkence gördüğünü söylüyor.

30 Ağustos'ta insan hakları örgütlerinin alıntı yaptığı bir ses dosyasında Afkari'nin, "Bu kahrolası davada suçlu olduğumu gösteren tek bir delil bile yok" dediği duyuluyor.

Fakat bizi dinlemek istemiyorlar. İpleri için bir boyun aradıklarını fark ettim.

Eylemciler ve akademisyenler, baskının muhalif İranlıları korkutma amacı taşıdığını anlatıyor.

Tübingen Üniversitesi'nde İran üzerine uzmanlaşan akademisyen Ali Fathollah-Nejad, "Arka planın temeli, Kovid-19 ve kötüleşen ekonomik/sosyo-ekonomik durum sebebiyle yeni sokak protestolarına dair tüm rejim hiziplerinde yeniden ortaya çıkan korku" diyor.

 2017'nin son günlerinde ortaya çıkan yolsuzluk iddialarının yol açtığı ülke çapındaki protestolar, ertesi yıl boyunca da aralıklı olarak devam etmişti. Geçen kasım ayında da başlangıçta yakıt fiyatlarındaki artışa öfkelenen İranlılar bir kez daha sokaklara dökülmüş, vurulmadan ya da tutuklanmadan önce protestocular neticede rejim karşıtı bir tavır benimsemişti.
 

Fotoğraflarla dünyadan haberler

Hepsini göster 30

Fotoğraflarla dünyadan haberler

• 1/30

  22 Aralık 2024 - Filistinliler, İsrail'in Gazze'deki El-Jalaa Caddesi'ne düzenlediği saldırıda isabet alan sivil aracı inceliyor. Gazze Sağlık Bakanlığı tarafından yapılan son güncellemeye göre, İsrail saldırıları son 24 saatte Gazze Şeridi genelinde en az 32 Filistinlinin ölümüne ve 54 kişinin yaralanmasına yol açtı. İsrail güçleri, kuşatma altındaki Kuzey Gazze'de zorlukla faaliyet gösteren Kamal Adwan Hastanesi'nin içindeki ve yakınındakilere tahliye emri verdikten sonra hastaneye saldırı düzenledi (Omar Al-Qattaa/AFP)

• 2/30

  21 Aralık 2024 - Dün akşam Almanya'da en az 5 kişinin ölümüne ve 200 kişinin yaralanmasına yol açan saldırının gerçekleştiği Noel pazarının yakınındaki kilisenin girişine çiçekler bırakılıyor. Ölümcül saldırıda bir kişi aracını pazardaki kalabalığın üzerine sürmüştü. Kiliseye çiçek bırakanlardan Almanya Başbakanı Olaf Scholz, ülkenin birlik içinde kalması gerektiğini vurgulayarak failin cezasız kalmayacağına söz verdi. Polis, saldırıdan sorumlu olduğunu düşündüğü 50 yaşındaki Suudi Arabistanlı bir doktoru gözaltına aldı (Michael Probst/AP)

• 3/30

  20 Aralık 2024 - Tayvan'da ana muhalefetteki Çin Milliyetçi Partisi (Komintang) milletvekilleri (beyaz giyenler) parlamentoya girmeye çalışıyor. Demokratik İlerleme Partisi'nden (DPP) çok sayıda milletvekili, perşembe gecesi parlamentoyu basarak tartışmalı tasarıların geçmesini önlemek için Yasama Yuanı'na girişleri engellemiş ve içeride barikat kurmuştu. Sözkonusu yasa tasarıları arasında seçilmiş yetkililerin görevden alınma koşullarının sıkılaştırılması için planlanan bir değişiklik de yer alıyor (I-Hwa Cheng/AFP)

• 4/30

  19 Aralık 2024 - Luigi Nicholas Mangione, Pensilvanya'nın Hollidaysburg kentindeki Blair County Adliyesi'nden ayrılıyor. UnitedHealthcare CEO'su Brian Thompson'ı 4 Aralık'ta Manhattan'da bir sokakta vurmakla suçlanan 26 yaşındaki Mangione, geçen hafta Pensilvanya'daki bir McDonald's'ta görüldüğünde sona eren, ülke çapında bir aramayı tetiklemişti. Eski veri mühendisi, cinayetle ilgili suçlamalarla yüzleşmek üzere New York'a iade edilme çabalarıyla mücadele ederken bu eyalette hapiste tutuluyor (Gene J. Puskar/AFP)

• 5/30

  18 Aralık 2024 - Suriye'de başkent Şam'ın dışındaki Cobar'da bir aile, tahrip olmuş mezarlıkta. Baas rejiminin devrilmesinin ardından Suriye'de toplu mezarlar ve cesetler bulunmaya devam ediyor. Şam'daki Seyyide Zeynep bölgesinde bir depoda aralarında çocukların da olduğu, 20'den fazla kişiye ait olduğu düşünülen ceset kalıntıları bulundu. Öte yandan Avrupa Birliği Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen, AB'nin Suriye'nin yeniden imarına katkı sağlamaya hazır olduğunu belirtti (Aris Messinis/AFP)

• 6/30

  17 Aralık 2024 - Gazze Şeridi'ndeki Han Yunus kentinde Filistinli bir kız çocuğu yemek dağıtım merkezinde sıra bekliyor. Gazze Savaşı sürerken, ateşkesin sağlanması ve rehinelerin serbest bırakılmasına dair aylardır süren açmazın ardından İsrail ve Hamas'ın anlaşmaya yakın olabileceği belirtiliyor. İsrail'in Gazze'deki askeri varlığını sürdürmekte ısrar etmesi ve Hamas'ın İsrail askerleri çekilene kadar rehineleri serbest bırakmayı reddetmesi nedeniyle bu yıl defalarca yapılan görüşmeler başarısızlıkla sonuçlanmıştı (Bashar Taleb/AFP)

• 7/30

  16 Aralık 2024 - Almanya'da Başbakan Olaf Scholz başkanlığındaki hükümet, Federal Meclis'te yapılan güven oylamasını geçemeyerek düştü. Hür Demokrat Parti'nin (FDP) ayrılması sonrasında Sosyal Demokrat Parti (SPD) ve Yeşiller'den oluşan koalisyon hükümeti dağıldı ve erken seçimin yolu açıldı. Almanya 23 Şubat'ta sandık başına gidecek (John Macdougall/AFP)

• 8/30

  15 Aralık 2024 - Suriye'nin başkenti Şam'da sokaklara dökülen halk, ülkenin yeni yöneticilerinin belirlediği bayrağı açtı. Birleşmiş Milletler Suriye Özel Temsilcisi Geir Pedersen, Suriye'de Beşar Esad rejiminin devrilmesinin ardından ilk kez Şam'a gitti. Pedersen, "Elbette bu değişim kendi başına büyük umutlar oluşturuyor, ancak hepimiz önümüzde hala birçok zorluk olduğunu biliyoruz" diye konuştu. Öte yandan Golan Tepeleri civarındaki tampon bölgeye giren İsrail ordusu, işgali daha ileriye taşıyarak başkent Şam'ın 25 kilometre yakınlarına kadar sokuldu (Amr Abdallah Dalsh/Reuters)

• 9/30

  14 Aralık 2024 - Güney Kore Ulusal Meclisi Başkanı Woo Won-sik, Seul'daki genel kurulda, Başkan Yoon Suk Yeol'un azledilmesine yönelik önergeyi kabul ederek tokmağı vuruyor. Güney Koreli milletvekilleri, 3 Aralık'taki sıkıyönetim girişiminin ardından Yoon'un görevden alınması için bugün oy kullandı. Yoon, önergenin kabulünden sonra yaptığı açıklamada "Şimdilik ara versem de halkla birlikte geleceğe uzanan yolculuğumu sürdüreceğim" dedi (YONHAP/AFP)

• 10/30

  13 Aralık 2024 - İtalya'da polis, öğrencilerin Filistinlilere destek ve hükümetin politikalarına karşı eylemi sırasında, Torino Politeknik Üniversitesi'nin önünde nöbet tutuyor. USB ve Cobas sendikalarının düzenlediği eğitim, ulaşım ve kamu sağlığını kapsayan ulusal grev gününde, Reuters'e konuşan bir sendika sözcüsü "Bizim grevimiz savaş ekonomisine ve dolayısıyla hükümetimizin İsrail devletine verdiği desteğe karşı bir grev" dedi. Hükümetin İsrail politikalarının protesto edilmesinin yanı sıra daha yüksek ücretler ve daha kısa çalışma haftası da eylemcilerin talepleri arasında yer alıyor (Marco Bertorello/AFP)

• 11/30

  12 Aralık 2024 - Donald Trump, Time dergisinin New York Borsası'nda düzenlediği Yılın Kişisi etkinliğinde konuştu. Time, seçilmiş başkanın artık "dünyanın en güçlü adamı" olduğunu belirtti. Dergiden yapılan açıklamada Trump'ın, "tarihi boyutlarda bir geri dönüşe imza attığı, nesilde bir kez görülen siyasi bir yeniden yapılanmaya öncülük ettiği" belirtildi. Trump bu unvanı ilk başkanlık seçim zaferinin ardından 2016 yılında da almıştı (Alex Brandon/AP)

• 12/30

  11 Aralık 2024 - Gazze Şeridi'nde çocuklar, enkaz yığınlarının arasında su taşıyor. İsrail'in Gazze Şeridi'ne yönelik saldırıları 14 aydan fazla süredir devam ederken, son 15 günde 556 Filistinli hayatını kaybetti, 1511 kişi yaralandı (Ömer el-Kette/AFP)

• 13/30

  10 Aralık 2024 - ABD'nin Kaliforniya eyaletinin Malibu kentinde çıkan yangın büyüyor. Rüzgarın şiddetlendirdiği yangın, Hollywood elitlerinin ikamet ettiği kıyı topluluğundaki evleri ve işyerlerini tehdit ediyor (David Swanson/AFP)

• 14/30

  9 Aralık 2024 - Suriyeli kurtarma ekipleri Şam'daki Sednaya hapishanesinde gizli bodrum katlarını ararken insanlar hapishanenin çatısında duruyor. Beşar Esad yönetiminin pazar günü düşmesinden beri, yakınlarından haber almayı uman Suriyeli siviller ülkenin en gizli ve en kötü şöhretli hapishanesi Sednaya'ya akın ediyor. İnsan hakları kuruluşlarınca "insan mezbahası" adıyla anılan Sednaya çok sıkı saklanan bir sırdı ve şu ana dek hapishanenin içinden hiç görüntü hiç alınamamıştı (Abdülaziz Ketaz/AFP)

• 15/30

  8 Aralık 2024 - Suriye'nin başkenti Şam'daki Emevi Camii. Heyetu Tahriru'ş Şam (HTŞ) öncülüğündeki silahlı örgütler başkent Şam'ın kontrolünü ele geçirdi. BM Genel Sekreteri'nin Suriye Özel Temsilcisi Geir Pedersen, ülkenin bir dönüm noktasında olduğunu söyledi. Suriyeli muhalifler, bugün 16.00'dan yarın 05.00'e kadar Şam'da sokağa çıkma yasağı ilan etti. Kutlama amacıyla da olsa kalabalık meydanlarda ateş açılmaması için çağrı yapıldı (Aref Tammawi/AFP)

• 16/30

  7 Aralık 2024 - İtfaiyeciler, Hollanda'nın Lahey kentindeki bir mahallede meydana gelen patlamanın etkisiyle yıkılan bir binanın önünde duruyor. Sabah erken saatlerde yaşanan patlamada 5 daire yerle bir oldu. Yetkililer en az bir kişinin hayatını kaybettiğini ve 3 kişinin yaralı olduğunu bildirdi. Enkaz altında kalanların sayısıysa net değil. Patlamanın nedeni henüz bilinmiyor fakat polis olay yerinden hızla ayrılan bir arabayı aradıklarını belirtti (Phil Nijhuis/AP)

• 17/30

  6 Aralık 2024 - Güney Kore Devlet Başkanı Yoon Suk Yeol'un görevden alınmasını talep eden protestocular, başkent Seul'deki Ulusal Meclis önünde toplandı. Yoon, hem muhalefetten hem de kendi partisinden aldığı tepkilerle 3 Aralık'taki sıkıyönetim kararından yaklaşık 6 saat sonra geri adım atmak zorunda kalmıştı. Muhalefet partileri, başkanın azledilmesi için önerge verirken sivil toplum kuruluşları da lideri istifaya çağırıyor (Kim Hong-ji/Reuters)

• 18/30

  5 Aralık 2024 - İsrail'in Gazze Şeridi'nin güneyindeki Han Yunus yakınlarındaki Mevasi kampına hava saldırısı düzenledi. İsrail hava saldırıları çarşamba günü Gazze'nin güneyinde yerlerinden edilmiş Filistinlilerin kaldığı kampı vurdu ve yakındaki bir hastanenin yöneticisine göre en az 21 kişi hayatını kaybetti. Cenevre merkezli sivil toplum kuruluşu Avrupa-Akdeniz İnsani Hakları İzleme Örgütü (Euro-Med), İsrail'in dün düzenlediği saldırıda Filistinlileri "diri diri yaktığını" belirtti (Abdel Kareem Hana/AP)

• 19/30

  4 Aralık 2024 - ABD'nin New York kentinin Manhattan bölgesinde polis, Hilton Otel'in önünde gerçekleşen saldırının ardından olay yerindeki mermi kovanlarını işaretliyor. ABD'nin en büyük sağlık sigorta şirketlerinden UnitedHealthcare'in CEO'su Brian Thompson, silahlı saldırıda öldürüldü. Saldırganın olay yerinden bisikletle kaçıp Central Park'a gittiği açıklandı. Polis, sokak ortasında 50 yaşındaki Thompson’ı öldüren katili hâlâ arıyor (Stefan Jeremiah/AP)

• 20/30

  3 Aralık 2024 - Eski Gana Devlet Başkanı ve Ulusal Demokratik Kongre'nin (NDC) başkan adayı John Mahama'nın destekçileri Akra'da, 7 Aralık'ta yapılacak başkanlık seçimi öncesinde seçim konvoyunda NDC siyasi partisinin bayraklarını kaldırıyor. Gana'da iki dönem görev yaptıktan sonra istifa eden Devlet Başkanı Nana Akufo-Addo'nun yerine geçecek isim için yapılacak oylamada ekonominin yönetimi kilit rol oynayacak. Oylama, Akufo-Addo'nun iktidardaki Yeni Yurtsever Parti'nin (NPP) adayı ve mevcut Başkan Yardımcısı Mahamudu Bawumia'yla eski başkan ve NDC partisinin adayı John Mahama arasında sıkı bir yarışa dönüştü. Akufo-Addo'nun ikinci dönemine ekonomik kriz, enflasyon ve Gana'nın borç yükünü yönetmek için Uluslararası Para Fonu'yla 3 milyar dolarlık bir anlaşma yapmak zorunda bırakan zayıf para birimi damgasını vurmuştu (Olympia De Maismont/AFP)

• 21/30

  2 Aralık 2024 - Gürcistan'ın başkenti Tiflis'te Avrupa Birliği (AB) kararının ardından başlayan protestolar sürüyor. Hükümet, AB'ye katılım müzakerelerinin 2028'e kadar askıya alınmasına karar vermişti. İçişleri Bakanlığı protestolarda 113 polisin yaralandığını ve 224 göstericinin de gözaltına alındığını duyurdu (Zurab Tsertsvadze/AP)

• 22/30

  1 Aralık 2024 - Şili'nin başkenti Santiago'da dev Örümcek-Adam balonu, Noel festivalinde sokaklardan geçti. Noel sezonunun başlangıcına işaret eden geleneksel Disney geçidinde Oyuncak Hikayesi'nden Buzz Lightyear ve ikonik Mickey Mouse'un yanı sıra birçok çizgi film karakteri vardı (Esteban Felix/AP)

• 23/30

  30 Kasım 2024 - Kosova'nın kuzeyinde, ülkenin elektriğinin neredeyse tamamını üreten iki termik santrale su sağlayan hasarlı kanalda bir polis devriye geziyor. Polis, cuma günü Varage köyünde meydana gelen patlamanın ardından kanalın çevresinde güvenlik önlemlerini artırdı. Patlama sonrasında güç kaynaklarının büyük ölçüde sağlam olduğu görülmüş ancak bazı bölgelere içme suyu tedarikinde sıkıntı yaşanmıştı. Gece boyunca yapılan çalışmalarla, sabah saatlerinde geçici bir çözümle tekrar su verilmeye başlandı. Komşu ülke Sırbistan, önemli kanaldaki patlamadan sorumlu olduğu suçlamalarını reddetmişti (Valdrin Xhemaj/Reuters)

• 24/30

  29 Kasım 2024 - Notre-Dame Katedrali'nin restorasyonunda çalışan işçiler de dahil olmak üzere katılımcılar, Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron'un konuşması için katedralin nefinde toplandı. Macron, katedrali ziyaret ederek restorasyonda görev alanlara teşekkür etti. Fransa'nın en ünlü anıtlarından Notre Dame Katedrali, 2019'da çıkan yangında kullanılmaz hale gelmişti. Katedral yangından 5 yıl sonra, 7 ve 8 Aralık 2024'te düzenlenecek törenlerle yeniden açılacak (Sarah Meyssonnier/AFP)

• 25/30

  28 Kasım 2024 - Ukrayna'nın Lviv kentinde uygulanan elektrik kesintisi sırasında, jeneratörle aydınlatılan güzellik salonu faaliyet göstermeyi sürdürüyor. Bugün Ukrayna'nın enerji altyapısına devasa bir saldırı başlatan Rusya, dondurucu soğukların görüldüğü ülkeyi acil elektrik kesintileri uygulamaya zorluyor. Rusya-Ukrayna Savaşı'nda bin gün eşiği geçen hafta geçilmişti (Yuriy Dyachyshyn/AFP)

• 26/30

  27 Kasım 2024 - Lübnan'da yerinden edilmiş yurttaşlar, Beyrut'un Dahiye bölgesindeki evlerine dönüyor. İsrail'le Hizbullah arasındaki ateşkes bugün devreye girdi. Lübnan'la İsrail hükümetleri arasında ateşkes antlaşmasına varıldığını ABD Başkanı Joe Biden duyurdu. ABD ve Fransa'nın başını çektiği bir uluslararası koalisyonun ateşkes antlaşmasının uygulanmasına ilişkin destek sunacak (Bilal Hussein/AP)

• 27/30

  26 Kasım 2024 - Pakistan'ın başkenti İslamabad'da Pakistan Ordusu'ndan askerler, meclise çıkan yolu kapatmak için yerleştirilen konteynırın üzerinde nöbette. İmran Han'ın partisi Pakistan Adalet Hareketi'nin destekçileri, eski başbakanın hapishaneden çıkartılması talebiyle hükümet karşıtı protesto düzenledi. Eylemcilerle güvenlik güçleri arasında çıkan çatışmada ölü ve yaralılar var (Akhtar Soomro/Reuters)

• 28/30

  26 Ekim 2024 - Gürcistan'da parlamento ilk oturumunu gerçekleştirirken başkent Tiflis'te bir kadın geçen ayki genel seçimin sonuçlarına yönelik protestoda böyle görüntülendi. Parlamento önünde çadırlar kurarak eylem yapan muhalefet partililer ve destekçileri, meclise giren milletvekilleri protesto etti. Hükümeti seçimlerde hile yapmakla suçlayan göstericiler, yeniden seçime gidilmesini talep ediyor (Vano Shlamov/AFP)

• 29/30

  24 Kasım 2024 - Filistinliler, bir yardım kuruluşunun mutfağından yemek almak için toplanıyor. Gazze'deki ailelerin, yardım ekiplerinin nispeten daha fazla erişimi olduğu bölgelerde bile genelde günde sadece bir kez yemek yiyebildiği bildiriliyor. Birleşmiş Milletler Dünya Gıda Programı, Gazze'de devam eden insani krize önlem alınmazsa bu durumun yakında kıtlığa dönüşebileceğini aktarıyor. Uluslararası Ceza Mahkemesi'nin, İsrail Başbakanı Netanyahu ve eski Savunma Bakanı hakkında bu hafta çıkardığı tutuklama emri gerekçeleri arasında "bir savaş yöntemi olarak aç bırakma" suçu da vardı (Mohammed Salem/Reuters)

• 30/30

  23 Kasım - Birleşmiş Milletler'in belirlediği 25 Kasım Kadına Yönelik Şiddete Karşı Uluslararası Mücadele Günü öncesinde İtalya'da binlerce kişi sokağa döküldü. Birleşmiş Milletler'e göre, kadınlara ve kızlara yönelik şiddet dünyadaki en yaygın insan hakları ihlallerinden biri. Dünya çapında, neredeyse üç kadından biri hayatında en az bir kez fiziksel veya cinsel şiddete maruz kalıyor. İtalyda'da "Non Una di Meno (Bir Kadın Daha Eksilmesin)" adlı sivil inisiyatifin girişimiyle gerçekleştirilen yürüyüşte kadınlar "Ataerkilliği silahsızlandıralım" yazılı pankart taşıdı (Yara Nardi/Reuters)

İnsan hakları örgütlerinin alıntıladığı tanıklara ve internette yayımlanan video görüntülerine göre İran'ın çoğunlukla etnik Arapların yaşadığı güneybatısında yüzlerce kişinin güvenlik güçlerince vurularak öldürüldüğü iddia edildi.

Bu yılın ocak ayında, Devrim Muhafızları'nın İranlıları taşıyan bir Ukrayna yolcu uçağını yaklaşan bir Amerikan füzesi sanarak düşürmesinin ardından da nispeten küçük gruplar halindeki İranlılar yine sokaklara döküldü.

Bundan sadece birkaç hafta sonra koronavirüs pandemisinin İran'ı vurmasıyla ülke pandeminin Ortadoğu'daki merkez üssü haline geldi. BBC'nin Farsça servisinin yaptığı araştırmaya göre ülkenin Kovid-19 ölü sayısı resmi rakamın üç katı; yani yaklaşık 42 bin ölü ve 451 bin enfekte kişi var. Salgını yavaşlatmayı amaçlayan tecrit protestoların çoğunu bastırmış olsa da İran'ın krizi ve takip eden ekonomik musibeti idare etmekteki beceriksizliği gerginlik yarattı ve yeniden öfkeye yol açtı.

Son aylarda protestolar sönse de, İran'ın meclis araştırma merkezi ve 50 iktisatçıdan oluşan bir grup, istikrarı bozabilecek olası protestolara dair uyarıda bulundu. Siyasi yelpazenin farklı yerlerindeki liderler de eli kulağında olan toplumsal kalkışmaya dair uyarılar yapıyor. Reformist eski Cumhurbaşkanı Muhammed Hatemi halkın "hoşnutsuz ve umutsuz" olduğuna dikkat çekerken muhafazakar milletvekili Ahmad Naderi de kötüleşen ekonominin ülkede onlarca yıldır görülmemiş büyüklükte protestolara yol açacağını öngördü.

Uzmanlar, küçük protestoların bile aniden tırmanarak daha geniş bir isyanın fitilini ateşleyebileceğine dair endişelerin İran'ın güvenlik aygıtının sert önlemler almasına yol açtığını söylüyor.

Af Örgütü'nde araştırmacı olan Mansoureh Mills, "İranlı yetkililer, bu kitlesel protestoları iktidarlarına tehdit olarak görüyor" diyor.

İranlı yetkililerin protestoculara ve muhaliflere karşı giderek daha saldırgan hale geldiğini görebiliyoruz. Ekonomik şartların bu halde olması sebebiyle İran halkı gittikçe daha da korkusuz hale geliyor. Yoksulluk içinde yaşıyorlar, gerçekten de kaybedecek çok şeyleri yok. Bu yüzden İranlılar acımasız bir zulüm ve gerçek mühimmat karşısında bile protestolara katılmaktan korkmuyor.

İran'ın emrinde İçişleri Bakanlığı'na bağlı polislerden İstihbarat ve Güvenlik Bakanlığı'ndaki iç gözetim departmanlarına kadar birçok farklı güvenlik aracı bulunuyor. Bunlar arasında belki de en çok korkulan, Devrim Muhafızları'nın istihbarat ve karşı istihbarat bölümlerinin yanı sıra dokunulmaz bir şekilde sokaklarda dolaşan Besic ve rejim yanlısı diğer müphem infazcılar.

Aylar içinde çok sayıda tutukluyla ve aileleriyle röportaj yapan Af Örgütü'ne göre tutukluların sıkça kafalarına başlık geçirildi, gözleri bağlandı, yumruklandılar, tekmelendiler, kırbaçlandılar ve sopa, lastik hortum, bıçak, cop ve kablolarla dövüldüler. Hapishanede tavana asıldılar ya da acılı, zor pozisyonlarda bekletildiler; yiyecek, su ve tıbbi tedaviden mahrum bırakıldılar ve tek seferde aylarca süren hücre hapsine atıldılar.

Ülkenin doğusundaki Meşhed kentinde tutuklanan bir protestocu, protestolara katıldığı için ailesinin cezalandırılacağına dair uyarıldı. Af Örgütü'ne, "Ellerinden gelen her şekilde bana işkence yaptılar ve canımı acıttılar" dedi.

Onlara yanlış bir şey yapmadığımı söyledim, haklarımızı talep etmek için barışçıl bir şekilde sokağa çıktım ve halkın kötü yaşam koşullarını protesto ettim. Ailemin ve arkadaşlarımın yoksulluğa battığını görüyorum, protestolara katılmamın nedeni bu.

Genelde bu suistimalin amacı, yabancı ajanlarla suç ortaklığına dair itiraflar alarak ulusal güvenlik suçlamalarını haklı çıkarmak ve protestoları İslam Cumhuriyeti'ne ve İran'ın siyasi sisteminde Allah'ın yeryüzündeki temsilcisi kabul edilen Yüce Lider Ali Hamaney'e karşı uluslararası komplo olarak resmetmek.

77 sayfalık raporunda Af Örgütü, hükümetleri ve uluslararası forumları insan hakları ihlallerine dair İran'a baskı yapmaya çağırırken yetkilileri sorumlu tutacak bir Birleşmiş Milletler (BM) soruşturması da öneriyor.

Mills, "İran siyasi sistemi, yetkililerin istediklerini yapabileceklerine inandığı ve bunun yanlarına kalacağını düşündüğü bir ortam" diyor.

Bizim asıl talebimiz harekete geçmek ve İranlı yetkilileri sorumlu tutmak. Failler kamu görevlileridir.

ABD'nin kendi toprakları dışında uyguladığı yaptırımlar halihazırda İran'la ticari işlemlerin çoğuna ket vurarak petrol ve doğal gaz zengini ülkenin enerji ihracatını engelliyor. Rusya ve Çin, BM Güvenlik Konseyi'nde Tahran'ın koruyucusu görevini üstlenirken diğer ülkelerin Tahran'a karşı ne gibi önlemleri uygulayabileceği belirsizliğini koruyor.

İranlı liderler, ülkenin yakın tarihinde yerleşmiş bir tehdit haline gelen sokak protestolarına karşı derin bir korku içinde. CIA ve MI6'nın desteklediği gösteriler, 1953'te Muhammed Musaddık'ın demokratik hükümetini devirmişti. Aylar süren sokak protestoları, 1979'da Şah Muhammed Rıza Pehlevi'nin monarşisini sona erdirmişti. Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad, 2009'da hileli olduğu iddia edilen seçimlerde yeniden seçildiğinde kitlesel gösteri dalgası yetkililerin gözünü korkutmuştu.

Analistler, halihazırda İran'ı pandeminin etkisiyle toplumsal kalkışma riskinin en yüksek olduğu ülkelerden biri olarak anıyor. Genç işsizliğinin yüksek olduğu ve ABD yaptırımlarının, düşük petrol fiyatlarının ve kötü ekonomi yönetiminin neden olduğu enflasyonun orta sınıfın birikimlerini yavaş yavaş azalttığı ülkede, kriz şimdiden en az 7 milyon işi olumsuz etkiledi.

Fathollah-Nejad, "Koronavirüs pandemisinin daha başlarında bu yeni krizin protestolara yol açacağının farkına varılmıştı" diyor.

Temel mesaj tekrar sokak protestoları görmek istemedikleri yönünde ve bu yeniden ortaya çıkan ve epey sert baskı dalgası da halkı tekrar sokaklara çıkmaktan caydırmaya yönelik bir işaret.

* Borzou Daragahi'nin tasarımdan kaynaklanan nedenlerle kısalttığımız başlığının tamamı şöyledir: Yetkililer protestoların yeniden başlamasından korkarken aktivistlere yönelik işkence ve suistimalde hızlı artış var

independent.co.uk/news

Independent Türkçe için çeviren: Ata Türkoğlu