Bilim insanları ilk kez üçlü bir kara delik sistemi gözlemledi. Yeni çalışma, kara deliklerin bilinenden farklı şekillerde oluşabileceğine işaret ediyor.

Büyük kütleli yıldızlar yaşam döngülerinin sonuna geldiğinde kendi içine çökerek süpernova denen güçlü bir patlama geçiriyor. Bu patlamanın ardında kalan maddeyse çok yoğun nötron yıldızına veya kara deliğe dönüşüyor. 

Normalde görmenin mümkün olmadığı kara delikler, genellikle yoldaş bir yıldızı tüketirken ortaya çıkan enerji sayesinde tespit ediliyor. X-ışını ikilisi denen bu sistemlerin en bilinenlerinden biri, Samanyolu'ndaki V404 Cygni.

Dünya'dan 8 bin ışık yılı mesafedeki ikili yıllardır gözlemleniyor ancak Massachusetts Teknoloji Enstitüsü'nden (MIT) Kevin Burdge liderliğindeki ekip sistemde üçüncü bir yıldız olduğunu saptadı. 

Aslında üçlü yıldız sistemleri pek nadir sayılmaz. Ancak bu sistemlerde yaşanan süpernova patlamaları çok şiddetli olduğu için cisimler arasındaki bağın kopması bekleniyor. Bu nedenle bilim insanları V404 Cygni'de farklı bir süreç işlediğinden şüpheleniyor.

Burdge "Bir uçurtmayı güçlü bir ip yerine bir örümcek ağıyla çektiğinizi düşünün" diye açıklıyor:

Eğer çok sert çekerseniz ağ kopar ve uçurtma gider. Kütleçekim de bu çok zayıf ipe benziyor ve eğer içteki ikilinin başına çarpıcı bir şey gelirse dıştaki yıldız gider.

Burdge ve ekip arkadaşları, önde gelen hakemli dergi Nature'da dün (23 Ekim) yayımlanan çalışmada, Avrupa Uzay Ajansı'na ait Gaia uzay aracının verilerini incedi.

Sistemdeki ilk yıldızın, kara deliğin yörüngesinde 6,5 günde bir döndüğü daha önceden biliniyordu. Diğer yıldız önceden gözlemlenmiş ancak sistemin parçası olduğu düşünülmemişti.

Araştırmacılar Gaia'nın 10 yıllık verilerini analiz ederek bu yıldızın 70 bin yılda bir kara deliğin etrafındaki dönüşünü tamamladığını buldu. 

Böylece ilk kez üçlü bir kara delik sistemi kayıtlara geçti.

Uzaktaki yıldızın neden süpernova patlamasında kopup gitmediğini anlamak için çeşitli bilgisayar simülasyonları yürüten ekip, V404 Cygni'nin aslında daha "nazik" bir süreç sonucu oluştuğunu düşünüyor. 

Simülasyonların çok büyük bir kısmı, sistemde süpernova patlaması yaşanmadığına ve bunun yerinde kara deliğin "doğrudan çökme" yoluyla meydana geldiğini gösteriyor. 

Yıldızların patlama yaşamadan sadece içine çökmesinin ardından kara delik oluşabileceği düşünülüyordu ancak ilk defa bir kanıt bulundu.

Space.com'a konuşan Burdge bulgular hakkında "Bu sistem kara delik evrimi açısından son derece heyecan verici ve aynı zamanda daha fazla üçlü sistem olup olmadığı sorusunu da akla getiriyor" diyerek ekliyor:

Genel olarak kara deliklerin üçlü olması şaşırtıcı değil çünkü büyük kütleli yıldızların büyük bir kısmı üçlü bir sistemde. Ancak şaşırtıcı olan, bu sistemin kara deliği oluşturduktan sonra üçlü sistemi koruması.

Bilim insanları uzaktaki yıldızın, ömrünün kırmızı dev evresine geçme sürecinde olduğunu da gözlemledi. Bu sayede sistemin yaşını hesaplayabilen ekip, V404 Cygni'nin yaklaşık 4 milyar yıl önce oluştuğunu tahmin ediyor. 

Ekip evrende başka üçlü kara delik sistemleri olup olmadığını araştırmaya devam etmeyi planlıyor.

Independent Türkçe, Space.com, IFL Science, Australian Broadcasting Corporation, Nature

Derleyen: Büşra Ağaç