Dijital çağın karanlık yüzü olan elektronik atıklar, insanlık için büyüyen bir tehdit oluşturuyor.

2022'de dünya genelinde 62 milyon ton e-atık üretildi; bu, 2010'a göre yüzde 82'lik bir artışı işaret ediyor.

2030 yılında bu oranın yüzde 32 daha artarak 82 milyon tona ulaşması bekleniyor.

Nadir toprak elementlerine olan talebin sadece yüzde 1'i e-atık geri dönüşümüyle karşılanıyor.

Küresel e-atıkların yani arızalı ya da kullanılamaz durumdaki elektronik ürünlerin çok büyük bir kısmı daha az gelişmiş ülkelere çoğu zaman yasa dışı yollarla gönderiliyor.

Elbette Afrika kıtası da bu atıklardan ve atıkların sebep olduğu sorunlardan nasibini fazlasıyla alıyor. 

Mevcut verilere göre, Afrika'da e-atıkların en çok gönderildiği ülkelerin başında Nijerya, Gana, Tanzanya, Kenya, Senegal ve Mısır geliyor.

Bilhassa Gana, elektronik atıkların oluşturduğu tehdit ile birkaç kez dünya basınında yer aldı.  

Gana'nın başkenti Akra'da bulunan Agbogbloshie, dünyanın en büyük e-atık sahalarından biriydi.

Geri dönüşüm alanı olarak hizmet veren bu saha, çalışanların sağlığı için tehdit oluşturması ve güvenlik koşullarını ihlal etmesiyle medyanın ilgisini çekmiş ve Temmuz 2021'de Gana hükümeti tarafından yıkılmıştı. 

Ancak ülkedeki işsizlik, yoksulluk ve atıkların ülkeye girişini düzenlemekten aciz yönetmelikler nedeniyle Gana'da başka bölgelerde atık ve geri dönüşüm sahaları açılmaya devam etti. 

Gana, ülkeye ithal edilen tehlikeli atıkların tümünü geri dönüştürecek imkânlara şu an için sahip değil.

Fakat halkın yoksulluk nedeniyle bu işe yönelmesinden ötürü Gana bu pazarda önemli bir rol oynuyor.

Her yıl yaklaşık 200 bin tonun üzerinde elektronik atığın büyük bir kısmı "ikinci el ürün" etiketi altında Gana'ya gönderiliyor.

Bu şekilde atıklarla ilgili alınması gereken önlemler de göz ardı edilmiş oluyor. 

Elektronik atıkların tamir edilebilir durumda olanları onarılıp yeniden kullanılıyor.

Örneğin çoğu Ganalı öğrenci yeni bilgisayar satın alamadığı için, eski ve ithal makinelerden parçalanarak tekrar kullanılır hale getirilmiş bilgisayarları satın alıyor.

Nüfusunun çoğu yoksulluk içinde yaşayan Gana halkı için ise elektronik atıklar bir iş ve gelir sahası yaratıyor.

Gana'nın 1957'de bağımsızlığını kazandığı ilk günlerden bu yana güçlü bir elektronik onarım endüstrisi olduğu biliniyor.

Lakin onarılamayan atıklar tüm Gana halkının sağlığı ve güvenliği için tehdit oluşturmaya devam ediyor.  

Yalnız Gana halkı değil, ailesinin geçimini temin edebilmek için komşu ülkelerden gelen çok sayıda insan da benzer şekilde sağlığını riske atıyor. 

İnsan ve çevre sağlığına tehdit

Elektronik atıkların insan ve çevre sağlığı için oluşturduğu sayısız tehdit bulunuyor.

Örneğin plastik kabloların içindeki bakırı ve alüminyumu çıkarmak için kablonun plastik kısmı yakılıyor ve bunun sonucunda ortaya zehirli polivinil klorür ve brom maddesi çıkıyor.

Uzun süre kanserojen maddelere ve tehlikeli kimyasallara maruz kaldıkları için atık sektöründe çalışanlarda çok ciddi solunum hastalıkları ve cilt rahatsızlıkları görülüyor.

Elektronik atıklar hayvanlar için de tehlike oluşturuyor; zira çok sayıda hayvan atıklar arasında yaşıyor ya da geziyor. 

E-atıklardaki ağır metaller zaman içinde toprağa da geçerek toprağın yapısını bozuyor.

Bu topraklarda yetişen bitkiler ve bu bitkilerle beslenen hayvanların sütü ve yumurtası insan sağlığı için zararlı bileşenler ihtiva ediyor.

E-atıklar havayı ve suyu da benzer şekilde kirletiyor. 

Son derece kalitesiz ürünler yanlış etiketlenip ikinci el ürün olarak piyasaya sürülebiliyor.

Bu durum kendiliğinden patlayan bataryalar ve benzeri nice sorunu beraberinde getiriyor. 

Ürünlerin ikinci el ürün olarak etiketlendiği yasa dışı suç ağında Ganalı şirketlerin de payı var ancak bu durumdan en çok kazanç sağlayanlar (tabii ki) Batılı şirketler.

Söz konusu şirketler ülkedeki tehlikeli atık faaliyetlerini mümkün kılan yasal boşluklardan ve yolsuzluklardan faydalanıyor.

Hiçbir Avrupa ülkesi elektronik atıkları kendi limanlarına kabul etmezken kendi limanlarından çıkan elektronik atıkların nereye gittiği ile ilgilenmiyor. 

Elektronik cihazları içerdikleri toksik maddeler nedeniyle dikkatli ve uygun bir şekilde dönüştürmenin maliyeti yüksek olduğu için, onları uzak ülkelerin limanlarına çöp olarak göndermek elbette çok daha ucuz. 
 

Çözüm arayışları

Kapitalizmin daha fazla tüketim için daha kısa ömürlü elektronik ürünler üretmesi sonucu her geçen yıl büyüyerek devasa bir sorun oluşturan elektronik atıklar tüm dünya için bir sorun.

Lakin müreffeh Küresel Kuzey, elektronik atıkları yoksul Küresel Güneye gönderdiği için sorunu yakından hissedenler gelişmekte olan ülkeler oluyor.

Avrupa ülkelerinin kendi limanlarında gerçekleşen ihracatlara çok daha sıkı kontroller uygulaması ve atık kaçakçılığının önüne geçmesi şart.

Elbette bu konuda sivil toplum örgütlerinin ve medyanın farkındalığı artırmasına ve zengin Küresel Kuzeye çağrıda bulunmasına ihtiyaç var. 

Afrika ülkelerinin kendi aralarında atık ithalini yasaklayan Bamako Sözleşmesi 1998 yılında imzalanmıştı; ancak bu sözleşme birtakım eksiklikler ve boşluklar içeriyor.

Anlaşmadaki boşlukların giderilmesi durumunda daha fazla Afrika ülkesinin söz konusu sözleşmeye katılımıyla birlikte sorunun çözümüne katkı sağlanabilir.

Her ne kadar Küresel Kuzeyin bu konuda asıl sorumlu davranması gereken taraf olduğu bilinse de çoğu Afrika ülkesi sorunun devam etmesine olanak tanıyan zaaflarla hareket ediyor. 

Birçok Afrika ülkesinin limanlarında gerekli denetim yapılmıyor. Bazı Afrikalı liderler, finansal destek karşılığında Avrupa ülkelerine tehlikeli elektronik atıklarını Afrika limanlarına bırakmaları için izin veriyor. 

Afrikalı liderler kısa süreli maddi geliri tercih etmek yerine halkın sağlığını önceleyerek limanlardaki denetimleri sıkılaştırmalı. 

Bir şekilde ülkeye ulaşan atıkların işlenmesi için ise geri dönüşüm tesislerinde gerekli güvenlik ve sağlık önlemlerinin maksimum düzeyde sağlanması, elektronik atık sorununu çözmek için önemli bir adım olacaktır.

 

 

^Kaynaklar: 

^{https://www.unitar.org/about/news-stories/press/global-e-waste-monitor-2024-electronic-waste-rising-five-times-faster-documented-e-waste-recycling 
https://issafrica.org/iss-today/despite-the-hazards-ghanas-illicit-waste-trade-is-booming
https://www.youtube.com/watch?v=aDjDGrrDD7o 
https://www.researchgate.net/publication/228637100_Decreasing_Dirty_Dumping_A_Reevaluation_of_Toxic_Waste_Colonialism_and_the_Global_Management_of_Transboundary_Hazardous_Waste 
https://enact-africa.s3.amazonaws.com/uploads/pages/1709804522967-research-paper-40.pdf} 

*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.