Marcus Mosiah Garvey 20'nci yüzyılın en etkili siyahi liderlerinden biri olarak, Afrikalı şuurunun gelişiminde diaspora topluluklarının kimliklerini yeniden kazanma mücadelesinde temel bir rol oynadı.

Uluslararası Siyahi Geliştirme Cemiyetini (Universal Negro Improvement Association-UNIA) kurarak siyah milliyetçiliğin ateşli bir savunucusu olan Garvey, Panafrikanizm ve sömürgecilik ile ırk ayrımcılığına karşı küresel mücadeleye ilham olan en önemli figürlerden biri olarak kabul edilir. ¹

Afrika bilincindeki rolü

Garvey'nin siyasi olarak temel mesajı, siyah onuru, kendine yetme ve Afrika'ya geri dönüş üzerine odaklandı.

O, Afrikalı halkın güçlenmesi ve dünya çapında siyah toplulukların ortak bir kimlik etrafında birleşmesi gerektiğini savundu.

"Afrika, Afrikalılarındır" çağrısı, özellikle Afrika ve Amerika kıtasındaki sömürge yönetimi altında yaşayanlar arasında derin bir yankı uyandırdı.

Garvey, Afrikalıların özgürlüklerini baskıcılarından beklememeleri, bunun yerine kendi kurumlarını inşa etmeleri ve atalarının yurdunu geri kazanmaları gerektiğini vurguladı.

Garvey'nin Afrika bilinci felsefesi, siyah halkın zengin bir tarih, kültür ve medeniyete sahip olduğuna, ancak Avrupa sömürgeciliği ve kölelik tarafından bastırıldığına olan inancına dayanıyordu.

UNIA aracılığıyla, Afrikalıların miraslarını kutlamaları gerektiğini, Afrika başarılarının altını çizerek her daim ekonomik bağımsızlığın önemini vurgulamıştı Garvey.

Siyahların Afrikalı kimliklerini gururla benimsemeleri, sömürgeci güçlere karşı direnç göstermeleri ve kendi kaderlerini tayin etme yönünde çalışmalarını istedi.

Onun kurduğu UNIA'nın marşının sözleri bu direnişin işaretlerini ortaya koyar: ²

Etiyopya, ey atalarımızın ülkesi,
Tanrıların sevmeyi tercih ettiği yer,
Gece aniden toplanan fırtına bulutları gibi
Ordularımız sana doğru hızla geliyor.
Savaşta zaferler kazanmalıyız
Kılıçlar parıldamak için ileriye savrulduğunda
Kırmızı, siyah ve yeşil bayrakla yönetildiğimizde.
Zafer bizim için muhteşem olacaktır…

Müslüman dünyadaki yankıları

Marcus Garvey, Müslüman olmamasına rağmen, kendi döneminde ezilen Müslüman dünya üzerinde derin bir etki bıraktı.

Özellikle siyahi bilincin güçlenmesi, öz kimliğin sınırlarının belirlenmesi ve Pan-Afrikanizm fikirleriyle tanındı.

Onun mesajı, Amerika'daki Afrikalı Müslümanlar ve diasporadaki siyah Müslümanlar arasında geniş yankı buldu ve Amerika'daki İslam Milleti (Nation of Islam) gibi hareketleri etkileyerek dini sınırları aşan daha geniş bir Afrikalı kimliği ve dayanışma duygusunu pekiştirdi.

Mesela Garvey'in Pan-Afrikanist felsefesi, Afrikalılar ve Afrika diasporası arasında din fark etmeksizin birlik beraberliği teşvik etti.

Bu birlik mesajı, Garvey'in sistematik ırkçılık ve sömürgeciliğe karşı konuştuğu dönemde, Müslüman topluluklar için özellikle anlamlıydı.

Garvey'in Afrikalıların özgürlük ve öz-belirlenim mücadelesine yönelik çağrıları, Müslümanlar ve gayrimüslimler arasında iş birliğini güçlendirmiş, 1920 Ağustos ayında yaptığı konuşmada şunları söylemişti:

Nereye gidersem gideyim, ister İngiltere, Fransa ya da Almanya olsun, bana 'Burası beyaz adamın ülkesi' deniyor. Amerika Birleşik Devletleri'nde nereye gidersem gideyim, bana 'zenci' olduğum anlatılıyor. İngilizler İngiltere'yi kendi yurtları olarak iddia ediyorlarsa, Fransızlar Fransa'yı iddia ediyorlarsa, 400 milyon zencinin Afrika'yı kendi anavatanı olarak talep etme zamanı gelmiştir. Eğer zencinin güneşte bir yeri olması gerektiğine inanıyorsanız; eğer Afrika'nın, zencinin yönettiği geniş bir imparatorluk olması gerektiğine inanıyorsanız, o zaman kalkın.

Garvey'in siyah gururu, ekonomik bağımsızlık ve öz-yeterlilik konusundaki öğretileri, Amerika'daki en önemli siyah Müslüman örgütlerinden biri olan İslam Milleti'ni (Nation of Islam) derinden etkiledi.

Elijah Muhammed ve Malcolm X gibi siyahi Müslümanların ikon saydığı liderleri, Garvey'in fikirlerinden ilham aldılar. ³

Özellikle Elijah Muhammed, Garvey'in ekonomik bağımsızlık ve cemiyetin güçlenmesine yönelik birçok öğretisini benimsedi.

Malcolm X'in babası da bir Garveyci idi ve Malcolm, konuşmalarında sıklıkla Garvey'in çalışmalarına atıfta bulundu.

Garvey, Tanrı'yı siyah olarak görmek üzerine şöyle demişti:

Yaratıcının rengi olmasa da insan doğası gereği her şeyi kendi gözlüklerinden görür ve beyazlar Tanrılarını beyaz gözlüklerle gördüklerinden, biz de (geç olsa da) şimdi Tanrımızı kendi gözlüklerimizden görmeye başladık.

Garvey'in ekonomik güçlenme mesajı, siyah Müslüman topluluklarda büyük yankı uyandırdı.

Siyahların sahip olduğu işletmeleri, bağımsız kurumları ve ekonomik öz-yeterliliği savunması, Müslüman topluluklarda kendi işletmelerini, okullarını ve bağımsız işleyebilecekleri diğer kurumları kurma çabalarını destekledi.

Bu ekonomik özerklik modeli, Amerika'daki ve Afrika'daki siyah Müslüman toplulukların temel taşı haline geldi.

Garvey'in "Afrika'ya Dönüş" hareketi, Afrikalı kökenli insanların atalarının anavatanıyla yeniden bağlantı kurmalarını teşvik etti.

Bu çağrı, birçok Afrikalı Müslüman için manevi ve kültürel bir özgürlük biçimi olarak kabul edildi.

Garvey'in bağımsız bir Afrika vizyonu, Avrupalı hakimiyetten kurtulmak ve Afrika egemenliğini geri kazanmak isteyen Afrikalı Müslümanların arzularıyla örtüşüyordu. ⁴

1921 yılında yaptığı bir konuşmada şu ifadeleri kullanmıştı:

Afrikalı Amerikalılar sosyal eşitlik hakkında gürültü yapmayı bırakmalı, beyazlara onların peşinde olduğumuz izlenimini vermeyi bırakmalı ve işe koyulmalı; sanayi, ticaret, eğitim ve siyaset alanında güçlü bir ırk inşa etmeli, her şey sosyal olarak daha sonra gelecektir.

Hakikaten Garvey'in ırksal gurur ve Afrikalı kimliğe verdiği önem, Afrika'daki Müslüman hareketler üzerinde kalıcı bir etki bıraktı.

Onun fikirleri, İslam kimliğinin kültürel ve ırksal mirasla iç içe geçtiği Nijerya, Sudan ve Senegal gibi ülkelerdeki liderleri ve hareketleri etkiledi.

Ghana'nın lideri Kwame Nkrumah gibi bağımsızlık liderleri (ki Nkrumah, Garvey'den büyük ölçüde etkilenmiştir), daha sonra Afrikalı uluslar arasında, Müslüman topluluklar dahil, birliği teşvik etmeye çalıştı.

Garvey'in küresel bir siyah bilinci teşvik etmesi, Afrika mirasına duyulan gurur üzerine temellendi ve Müslüman Afrikalı topluluklarda dayanışma duygusunu güçlendirdi.

Onun fikirleri, Atlantik ötesine yayılarak sadece Hristiyan değil, aynı zamanda Müslüman Afrikalı topluluklarda da yankı bulmuştu.

Garvey'in çabaları, Avrupalı hakimiyete direnen ve kültürel ve dini kimliklerini yeniden kazanmaya çalışan Müslüman entelektüeller ve aktivistler için bir temel oluşturdu.

Marcus Garvey'in etkileyici sözlerinden biri olarak şu ifadeleri birçok politikacıya ilham kaynağı oldu:

Dünyanın her yerinde örgütlenerek, halkımızı desteklemek için işyerleri, mağazalar ve fabrikalar inşa ederek ve kendimizi özgürleştirerek şimdiden hazırlanmamız gerekiyor.

Dolayısıyla, Marcus Garvey'in siyah onuru, birlik ve öz-yeterlilik fikirleri, siyah Müslüman dünyası üzerinde önemli bir etki yarattı ve bağımsızlık, öz-belirlenim ve ekonomik güçlenme hareketlerine ilham verdi.

Kültürel mirası hem diasporadaki siyahi halk arasında hem de Afrikalı Müslümanlar arasında tarihsel ve sistemik baskılara karşı mücadelede ilham vermeye devam ediyor. ⁵

Entelektüel mirası

Garvey'in entelektüel mirası oldukça geniş ve fikirleri, Afrika ve diaspora hareketlerinden sivil hak savunucularına kadar birçok hareketi ve lideri etkiledi.

Onun entelektüel katkılarının ana unsurlarını şöyle özetleyebiliriz:

Öncelikle Garvey, Panafrikanizm'in en erken savunucularından biriydi.

Tüm Afrika kökenli insanların siyasi, ekonomik ve kültürel olarak birleşmesi gerektiği inancını taşıyordu.

Avrupa egemenliğinden özgürleşmiş bir Afrika hayal ediyordu ve küresel siyah topluluğun bu hareketin ayrılmaz bir parçası olduğuna inanıyordu.

Çalışmaları, daha sonraki Panafrikan liderleri, özellikle Kwame Nkrumah, Jomo Kenyatta, Dude Muhammed Ali ve Malcolm X'i derinden etkiledi. ⁶
 

Ayrıca Garvey'nin siyahi milliyetçiliği çağrısı, o dönemde devrim niteliğindeydi.

Siyah halkın kendi ulus-devletini kurmasını ve Avrupa güçlerine veya beyaz egemen kurumlara bağımlılığı reddetmesini savundu.

Onun ortaya attığı "Afrika'ya Dönüş" hareketi, tartışmalı olmasına rağmen, daha geniş bir vizyonun sembolüydü zira Garvey'e göre siyahi ırk, dünyadaki yerini yeniden kazanmalıydı.

Şöyleki, Garvey'nin mesajının önemli bir parçası, siyahların ekonomik bağımsızlığıydı.

UNIA aracılığıyla, siyahların sahip olması gereken işletmeler, fabrikalar ve denizcilik hatları kurmaya çalıştı ki bunların en bilineni Black Star Line'dı.

Hakikaten Black Star Line finansal sorunlar nedeniyle başarısız olsa da Garvey'nin küresel olarak Afrika ve diaspora topluluklarına ekonomik altyapı inşa etme girişimi cesur bir adımdı.

Ona göre, ekonomik bağımsızlık, siyasi ve sosyal özgürlüğün temeliydi.

Garvey'nin kendine güvene dayalı, siyah birliği ve baskıya karşı direniş fikirleri, sonraki siyah hakları ve kurtuluş hareketleri üzerinde derin bir etkiye sahip oldu.

Onun felsefesi, Sivil Haklar Hareketi, Kara Güç Hareketi ve Rastafari hareketi gibi çeşitli hareketlerin temelini oluşturdu.

Malcolm X ve Martin Luther King Jr. gibi figürler, kendi mücadelelerinde onun etkisini kabul ettiler.

Bunların haricinde Garvey, Afrikalılar ve diaspora toplulukları arasında kültürel bir canlanma çağrısında bulundu.

Sömürgeci ve ırkçı anlatıların Afrikalıları aşağı gösteren etkilerini ortadan kaldırmayı ve Afrika tarihi, kültürü ve başarılarını kutlamayı teşvik etti.

Garvey'nin kültürel canlanma çağrısı, Afrika onurunu yeniden tesis etmeyi ve Batı'nın kültürel egemenliğine karşı meydan okumayı amaçlayan kültürel hareketlerin yolunu açtı. ⁷

Sonuç

Marcus Garvey'nin Afrika bilincinin gelişimindeki rolü ve entelektüel mirası, günümüzde de etkili olmaya devam ediyor.

Garvey'nin birlik, kendi kendine yeterlilik ve bağımsız bir siyah dünya vizyonu, ırksal adalet, Afrika birliği ve ekonomik bağımsızlık hareketlerine ilham vermeyi sürdürüyor.

Panafrikanizm, siyah milliyetçiliği ve ekonomik güçlenme konusundaki görüşleri, gelecek nesillerin liderlerine ve aktivistlerine Afrika ve diaspora halklarının küresel özgürleşme mücadelesini sürdürmeleri için bir çerçeve sağladı.

Siyah bilinci hareketi üzerindeki kalıcı etkisi, onu Afrika ve diaspora direniş tarihinin en önemli figürlerinden biri olarak sayıyor.

 

 

^Notlar:

^{1.   Hill, Robert A., and Barbara Bair. 1987. Marcus Garvey, Life and Lessons: A Centennial Companion to the Marcus Garvey and Universal Negro Improvement Association Papers. Berkeley: University of California Press.
2.  Huntley, Eric L. 1988. Marcus Garvey: A Biography. London: Bogle-L’Ouverture.
3.  Garvey, Marcus, and Amy Jacques Garvey. 2022. Africa for Africans, or the Philosophy and Opinions of Marcus Garvey. Portland: Mint Editions.
4.  Garvey, Marcus Mosiah. 2010. More Philosophy and Opinions of Marcus Garvey. Edited by Amy Jacques Garvey and Essien Udosen Essien-Udom. Transferred to digital printing. London: Routledge, Taylor & Francis Group.
5.  Garvey, Marcus. 2015. Selected Writings and Speeches of Marcus Garvey. Mineola, New York: Dover Publications.
6.  Garvey, Marcus, E. U. Essien-Udom, and Anny Jacques Garvey. 1977. Philosophy and Opinions of Marcus Garvey. London: Frank Cass.
7.  Marcus Garvey. 2021. Philosophy and Opinions of Marcus Garvey; Or Africa for The Africans. [S.L.]: Open Road Media.}

*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.