Birleşik Krallık'taki Loughborough Üniversitesi'nden bir akademisyen, hatalardan ders çıkarmanın bazı durumlarda neden daha zor olduğunu bilimsel açıdan ele aldı.

Sosyal Eşitsizlikler ve Adaletsizlik alanında profesör olan Pragya Agarwal, The Conversation'da kaleme aldığı yazıda insanların neden tekrar tekrar aynı hataları yaptığından bahsetti.

Agarwal "Elimizi sıcak bir sobanın üzerine koyduğumuzda yandığımızı hemen öğreniriz ve bu hatayı tekrarlama ihtimalimiz düşüktür. Ancak randevulara geç kalmak, işleri son ana bırakmak veya insanları ilk izlenimlere göre yargılamak gibi hataları sıklıkla tekrar ederiz" ifadelerini kullandı.

Akademisyene göre bunun nedeni, insan beyninin bilgiyi işleme ve tekrar tekrar başvurduğu şablonları oluşturma biçiminde yatıyor.

"Bu şablonlar aslında gerçek dünyada karar vermemize yardımcı olan kısayollardır" diyen Agarwal, bunların hataların tekrar edilmesine de neden olabileceğini söylüyor.

Akademisyen, "Nihayetinde beyinlerimiz tembeldir ve zaten oluşturduğumuz bu kısayolları değiştirmek çok fazla bilişsel çaba gerektirir" ifadelerini kullanıyor:

Bu nedenle hatalarımızı tekrarladığımızın bilincinde olsak bile aynı davranış ve eylem kalıplarına geri dönme olasılığımız daha yüksek.

Doğrulama önyargısı ve ego etkisi

Akademisyen, psikolojide bu duruma "doğrulama önyargısı" dendiğini hatırlatıyor.

Doğrulama önyargısı, insanların bilgiyi mevcut inançlarını destekleyecek şekilde aramalarına, yorumlamalarına ve hatırlamalarına sebep olan bir bilişsel önyargı.

Diğer bir deyişle insanlar, yeni bilgi ve fikirleri dahil etmek için zihniyetlerini değiştirmek yerine halihazırda inandığı şeyleri teyit etme eğiliminde.

Agarwal, "Bazen belirli davranış kalıplarına bağlı kalırız ve bizi mevcut inançlarımıza bağlı kalmaya zorlayan bir 'ego etkisi' yüzünden nedeniyle hatalarımızı tekrarlarız" diyor:

Egolarımızı korumamızı sağlayan bilgi yapılarını ve geri bildirimleri seçmemiz muhtemel.

"Rahat ve tanıdık hissettiriyor"

Unravelling Unconscious Bias (Bilinçsiz Önyargıları Çözmek) kitabının da yazarı olan Agarwal, 2016'da yapılan bir deneyin de bu düşünceleri doğruladığını belirtiyor.

Söz konusu deneyde katılımcılara geçmişteki başarıları hatırlatıldığında, bu başarılı davranışları tekrar etme olasılıklarının daha yüksek olduğu görülmüştü.

Ancak geçmişteki başarısızlıklarının bilincine vardıklarında buna yol açan davranış kalıplarını alt üst etme olasılıklarının daha düşük olduğu anlaşılmıştı. Yani insanlar aslında bu davranışı muhtemelen tekrarlıyordu.

Akademisyene göre bunun nedeni tekrarlanan davranışların insanlara tanıdık hissettirmesi:

Geçmişteki başarısızlıklarımızı düşündüğümüzde, muhtemelen kendimizi kötü hissediyoruz. Ve bu anlarda, bize rahat ve tanıdık hissettiren davranışlarda bulunma olasılığımız daha yüksek oluyor.

Zinciri kırmak mümkün

Öte yandan Agarwal, "Yine de hatalarımızdan ders çıkarmamız mümkün" diyor.

Ona göre insanın "bilişsel kontrol" diye bilinen ve bahsi geçen kısayolları geçersiz kılabilecek bir zihinsel yeteneği var.

"Nörobilimcilerin yaptığı bazı çalışmalar, beynimizin hangi bölümlerinin bu sürece dahil olduğuna dair iyi fikirler veriyor" diyen akademisyen, şöyle ekliyor:

Ancak daha basit şeyler de var. Birincisi, hata yapma konusunda daha rahat olmak. Toplumumuz başarısızlıkları ve hataları olumsuzlar ve sonuç olarak hatalarımızdan utanır ve onları saklamaya çalışırız.

Agarwal'a göre insanlar kendilerini ne kadar suçlu hisseder ve utanırsa ya da hatalarını başkalarından ne kadar çok saklamaya çalışırsa, onları tekrarlama olasılığı da o kadar artıyor:

Kendimizi bu kadar kötü hissetmezsek hatalarımızı düzeltmemize yardımcı olabilecek yeni bilgileri almada da muhtemelen daha iyi oluruz.

Independent Türkçe, The Conversation, Science Direct 

Derleyen: Çağla Üren