Muammer Kaddafi ve oğlu Mutassım'ın cesetleri Mısrata'daki bir et deposunda yatıyordu. Uyuyorlarmış gibi görünen gözleri kapalıydı; ama üzerlerine atılan beyaz kefen parçaları aldıkları yaraları gizlemiyordu. Genç, yaşlı, kadın ve erkeklerden, bebekli ailelerden oluşan bir insan kuyruğu ayaklarını sürüyerek odada dolaşıyor, cesetlere bakarak birbirleriyle fısıldaşıyordu.

Kaddafi ve oğlu saklandıkları son yer olan memleketleri Sirte'den kaçmaya çalışırken peşlerine düşülmüştü; yakalanmış, işkence görmüş ve öldürülmüşlerdi. Arap Baharı'nın o dönemdeki en şiddetli devriminin sonunda Libya'yı 42 yıl boyunca yöneten adamın akıbeti, eski düzenin sonu, Libya'da ve daha geniş bir bölgede demokratik bir geleceğin başlangıcı olarak görülmüştü.

Ne var ki, gerçekte, devrimlerin inatçı ve baş döndürücü hayalleri çoktan yok olmaya başlamıştı. Kaddafi'nin Ekim 2011'deki ölümünden bir ay önce Tunus'u ve Sidi Bu Zeyd kasabasını tekrar ziyaret etmiştim. Burası, kadın bir belediye çalışanından halk içinde yediği tokat yaşadığı son aşağılanma olan 26 yaşındaki seyyar satıcı Muhammed Buazizi'nin yerel yetkililerden gördüğü kötü muameleyi protesto ederek kendini öldürdüğü yerdi.

Buazizi'nin kendi canına kıydığı feci sonu, Tunus ayaklanmasını başlatan ve diktatör Zeynel Abidin bin Ali'nin iktidardaki 40 yılın ardından kaçmasına yol açan bir çaresizlik eylemiydi ve söylendiği üzere Arap Baharı olan şeyin başlangıcıydı.

O zamanlar Sidi Bu Zeyd sakinleri, devrimin beşiği olarak sahip oldukları konumla iftihar ediyordu: Buazizi'nin adını haykırıp ona adadıkları duvar resimleri yapıyorlardı. Annesi Menubya bana şöyle demişti:

Yoksuluz ve eziliyoruz. Oğlum buna karşı çıktı ve onu ölüme sürüklediler. Oğlum artık yok; ama yaptıklarıyla gurur duyuyorum. Ülkenin her bir köşesindeki insanlara nasıl ilham verdiğine bakın.

Muhammed Buazizi'nin ünü kısa zamanda Tunus'un çok ötesine yayıldı. Avrupa Parlamentosu tarafından, ülkelerine özgürlük getirmekte önemli rol oynayanlara verilen Saharov Ödülü'ne aday seçildi. Paris'te Buazizi'nin annesi ve kız kardeşlerinden birinin onur konuğu olduğu törenle, şehrin belediye başkanı 14. bölgedeki bir meydanı Muhammed Buazizi Meydanı olarak adlandırdı.

8 ay sonra birçok kişinin Yasemin Devrimi'nin gidişatı hakkında derin şüpheleri olduğunu fark ettim, Muhammed Buazizi'nin hikayesine suçlamalar ve karşılıklı ithamlarla çamur atıldı. Ailesi Buazizi'nin ölümünden para kazandıklarını iddia eden komşularının düşmanlığı karşısında Sidi Bu Zeyd'i terk etmişti. Kentte onun adına konulan bir plaket ortadan kayboldu ve ona övgü niteliğindeki sloganların üzeri boyandı.

“Dünyanın dört bir yanında çınlayan tokattan” sorumlu olduğu iddia edilen belediye yetkilisi Fedya Hamdi, aleyhindeki tüm suçlamalar düşürülerek, mahkeme salonu önünde toplanan kalabalığın tezahüratları eşliğinde cezaevinden tahliye edildi.

Menubya Buazizi ve kalan 6 çocuğu, orta büyüklükteki bir dairede yaşamak üzere Tunus'un deniz kenarındaki banliyösü La Marsa'ya taşındı. Menubya "Kimilerinin hakkımızda yalanlar söylediğini biliyorum" dedi.

Oğlum öldüğünde, insanlar bana gelip bir oğul kaybedenin sadece ben değil bütün köy olduğunu söylemişti. Şimdiyse aleyhimizde konuşuyorlar. Bu çok kötü.

Sidi Bu Zeyd'de Arap Baharı'yla neler yaşandığına dair şikayetler şehrin ve ülkenin ötesine yayıldı. Ziad Ali Kerimi adlı bir aktivist, “Diğer tüm devrimlere yol açan devrimi biz başlattık. Fakat karşılığında aldığımız tek şey Avrupa ve Amerika'nın birkaç defa kafamızı okşamasıydı" dedi.

Petrol sözleşmeleri nedeniyle Libya'ya harcadıkları paraya bakın; burada biz hiçbir şey almadık. Ekonomik durum daha da kötüleşiyor. Bin Ali ve gangsterlerine karşı ayaklanarak bu kadar tehlikeyi neden göze aldığımızı merak ediyoruz, üstelik bunu yabancı yardım almadan yaptık.

Başlangıçta Libya'daki muhalefet de yabancı yardım olmaksızın bunu yapmaya çalışmıştı. Devrim başladığında "Dış müdahaleye hayır, Libyalılar bunu tek başına yapabilir" diyen posterler vardı. Çok geçmeden, rejim güçlerinin Bingazi'ye saldırmasının bardağı taşırmasıyla bunu tek başına yapamayacakları anlaşıldı.

Kaddafi'nin tanklarının şehre girdiği, parçalanmış evlerin ve yanmış arabaların yanından geçtiği, yağmurun çiselediği o cumartesi günü Bingazi'deydim. Ayaklanmaya cesaret edenlerin cezalandırılacağı korkusu hemen fark ediliyordu. Bazıları kaçmayı başardı; fakat pek çok kişi kapana kısılmış halde en kötüsünü bekliyordu. Aktivist erkek kardeşleri olan çevirmenim ve arkadaşım Maşala basitçe şunu söyledi:

Hepimizi öldürecek.

Rejim güçleri çok kan dökerek de olsa o gün şehri ele geçirebilirdi. Direniş cesurdu ama geri çekiliyordu. Yine de ordu komutanları geri çekilip ertesi gün takviyeyle saldırıyı yeniden başlatmayı tercih etti.
 

Fotoğraflarla dünyadan haberler

Hepsini göster 30

Fotoğraflarla dünyadan haberler

• 1/30

  18 Aralık 2024 - Suriye'de başkent Şam'ın dışındaki Cobar'da bir aile, tahrip olmuş mezarlıkta. Baas rejiminin devrilmesinin ardından Suriye'de toplu mezarlar ve cesetler bulunmaya devam ediyor. Şam'daki Seyyide Zeynep bölgesinde bir depoda aralarında çocukların da olduğu, 20'den fazla kişiye ait olduğu düşünülen ceset kalıntıları bulundu. Öte yandan Avrupa Birliği Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen, AB'nin Suriye'nin yeniden imarına katkı sağlamaya hazır olduğunu belirtti (Aris Messinis/AFP)

• 2/30

  17 Aralık 2024 - Gazze Şeridi'ndeki Han Yunus kentinde Filistinli bir kız çocuğu yemek dağıtım merkezinde sıra bekliyor. Gazze Savaşı sürerken, ateşkesin sağlanması ve rehinelerin serbest bırakılmasına dair aylardır süren açmazın ardından İsrail ve Hamas'ın anlaşmaya yakın olabileceği belirtiliyor. İsrail'in Gazze'deki askeri varlığını sürdürmekte ısrar etmesi ve Hamas'ın İsrail askerleri çekilene kadar rehineleri serbest bırakmayı reddetmesi nedeniyle bu yıl defalarca yapılan görüşmeler başarısızlıkla sonuçlanmıştı (Bashar Taleb/AFP)

• 3/30

  16 Aralık 2024 - Almanya'da Başbakan Olaf Scholz başkanlığındaki hükümet, Federal Meclis'te yapılan güven oylamasını geçemeyerek düştü. Hür Demokrat Parti'nin (FDP) ayrılması sonrasında Sosyal Demokrat Parti (SPD) ve Yeşiller'den oluşan koalisyon hükümeti dağıldı ve erken seçimin yolu açıldı. Almanya 23 Şubat'ta sandık başına gidecek (John Macdougall/AFP)

• 4/30

  15 Aralık 2024 - Suriye'nin başkenti Şam'da sokaklara dökülen halk, ülkenin yeni yöneticilerinin belirlediği bayrağı açtı. Birleşmiş Milletler Suriye Özel Temsilcisi Geir Pedersen, Suriye'de Beşar Esad rejiminin devrilmesinin ardından ilk kez Şam'a gitti. Pedersen, "Elbette bu değişim kendi başına büyük umutlar oluşturuyor, ancak hepimiz önümüzde hala birçok zorluk olduğunu biliyoruz" diye konuştu. Öte yandan Golan Tepeleri civarındaki tampon bölgeye giren İsrail ordusu, işgali daha ileriye taşıyarak başkent Şam'ın 25 kilometre yakınlarına kadar sokuldu (Amr Abdallah Dalsh/Reuters)

• 5/30

  14 Aralık 2024 - Güney Kore Ulusal Meclisi Başkanı Woo Won-sik, Seul'daki genel kurulda, Başkan Yoon Suk Yeol'un azledilmesine yönelik önergeyi kabul ederek tokmağı vuruyor. Güney Koreli milletvekilleri, 3 Aralık'taki sıkıyönetim girişiminin ardından Yoon'un görevden alınması için bugün oy kullandı. Yoon, önergenin kabulünden sonra yaptığı açıklamada "Şimdilik ara versem de halkla birlikte geleceğe uzanan yolculuğumu sürdüreceğim" dedi (YONHAP/AFP)

• 6/30

  13 Aralık 2024 - İtalya'da polis, öğrencilerin Filistinlilere destek ve hükümetin politikalarına karşı eylemi sırasında, Torino Politeknik Üniversitesi'nin önünde nöbet tutuyor. USB ve Cobas sendikalarının düzenlediği eğitim, ulaşım ve kamu sağlığını kapsayan ulusal grev gününde, Reuters'e konuşan bir sendika sözcüsü "Bizim grevimiz savaş ekonomisine ve dolayısıyla hükümetimizin İsrail devletine verdiği desteğe karşı bir grev" dedi. Hükümetin İsrail politikalarının protesto edilmesinin yanı sıra daha yüksek ücretler ve daha kısa çalışma haftası da eylemcilerin talepleri arasında yer alıyor (Marco Bertorello/AFP)

• 7/30

  12 Aralık 2024 - Donald Trump, Time dergisinin New York Borsası'nda düzenlediği Yılın Kişisi etkinliğinde konuştu. Time, seçilmiş başkanın artık "dünyanın en güçlü adamı" olduğunu belirtti. Dergiden yapılan açıklamada Trump'ın, "tarihi boyutlarda bir geri dönüşe imza attığı, nesilde bir kez görülen siyasi bir yeniden yapılanmaya öncülük ettiği" belirtildi. Trump bu unvanı ilk başkanlık seçim zaferinin ardından 2016 yılında da almıştı (Alex Brandon/AP)

• 8/30

  11 Aralık 2024 - Gazze Şeridi'nde çocuklar, enkaz yığınlarının arasında su taşıyor. İsrail'in Gazze Şeridi'ne yönelik saldırıları 14 aydan fazla süredir devam ederken, son 15 günde 556 Filistinli hayatını kaybetti, 1511 kişi yaralandı (Ömer el-Kette/AFP)

• 9/30

  10 Aralık 2024 - ABD'nin Kaliforniya eyaletinin Malibu kentinde çıkan yangın büyüyor. Rüzgarın şiddetlendirdiği yangın, Hollywood elitlerinin ikamet ettiği kıyı topluluğundaki evleri ve işyerlerini tehdit ediyor (David Swanson/AFP)

• 10/30

  9 Aralık 2024 - Suriyeli kurtarma ekipleri Şam'daki Sednaya hapishanesinde gizli bodrum katlarını ararken insanlar hapishanenin çatısında duruyor. Beşar Esad yönetiminin pazar günü düşmesinden beri, yakınlarından haber almayı uman Suriyeli siviller ülkenin en gizli ve en kötü şöhretli hapishanesi Sednaya'ya akın ediyor. İnsan hakları kuruluşlarınca "insan mezbahası" adıyla anılan Sednaya çok sıkı saklanan bir sırdı ve şu ana dek hapishanenin içinden hiç görüntü hiç alınamamıştı (Abdülaziz Ketaz/AFP)

• 11/30

  8 Aralık 2024 - Suriye'nin başkenti Şam'daki Emevi Camii. Heyetu Tahriru'ş Şam (HTŞ) öncülüğündeki silahlı örgütler başkent Şam'ın kontrolünü ele geçirdi. BM Genel Sekreteri'nin Suriye Özel Temsilcisi Geir Pedersen, ülkenin bir dönüm noktasında olduğunu söyledi. Suriyeli muhalifler, bugün 16.00'dan yarın 05.00'e kadar Şam'da sokağa çıkma yasağı ilan etti. Kutlama amacıyla da olsa kalabalık meydanlarda ateş açılmaması için çağrı yapıldı (Aref Tammawi/AFP)

• 12/30

  7 Aralık 2024 - İtfaiyeciler, Hollanda'nın Lahey kentindeki bir mahallede meydana gelen patlamanın etkisiyle yıkılan bir binanın önünde duruyor. Sabah erken saatlerde yaşanan patlamada 5 daire yerle bir oldu. Yetkililer en az bir kişinin hayatını kaybettiğini ve 3 kişinin yaralı olduğunu bildirdi. Enkaz altında kalanların sayısıysa net değil. Patlamanın nedeni henüz bilinmiyor fakat polis olay yerinden hızla ayrılan bir arabayı aradıklarını belirtti (Phil Nijhuis/AP)

• 13/30

  6 Aralık 2024 - Güney Kore Devlet Başkanı Yoon Suk Yeol'un görevden alınmasını talep eden protestocular, başkent Seul'deki Ulusal Meclis önünde toplandı. Yoon, hem muhalefetten hem de kendi partisinden aldığı tepkilerle 3 Aralık'taki sıkıyönetim kararından yaklaşık 6 saat sonra geri adım atmak zorunda kalmıştı. Muhalefet partileri, başkanın azledilmesi için önerge verirken sivil toplum kuruluşları da lideri istifaya çağırıyor (Kim Hong-ji/Reuters)

• 14/30

  5 Aralık 2024 - İsrail'in Gazze Şeridi'nin güneyindeki Han Yunus yakınlarındaki Mevasi kampına hava saldırısı düzenledi. İsrail hava saldırıları çarşamba günü Gazze'nin güneyinde yerlerinden edilmiş Filistinlilerin kaldığı kampı vurdu ve yakındaki bir hastanenin yöneticisine göre en az 21 kişi hayatını kaybetti. Cenevre merkezli sivil toplum kuruluşu Avrupa-Akdeniz İnsani Hakları İzleme Örgütü (Euro-Med), İsrail'in dün düzenlediği saldırıda Filistinlileri "diri diri yaktığını" belirtti (Abdel Kareem Hana/AP)

• 15/30

  4 Aralık 2024 - ABD'nin New York kentinin Manhattan bölgesinde polis, Hilton Otel'in önünde gerçekleşen saldırının ardından olay yerindeki mermi kovanlarını işaretliyor. ABD'nin en büyük sağlık sigorta şirketlerinden UnitedHealthcare'in CEO'su Brian Thompson, silahlı saldırıda öldürüldü. Saldırganın olay yerinden bisikletle kaçıp Central Park'a gittiği açıklandı. Polis, sokak ortasında 50 yaşındaki Thompson’ı öldüren katili hâlâ arıyor (Stefan Jeremiah/AP)

• 16/30

  3 Aralık 2024 - Eski Gana Devlet Başkanı ve Ulusal Demokratik Kongre'nin (NDC) başkan adayı John Mahama'nın destekçileri Akra'da, 7 Aralık'ta yapılacak başkanlık seçimi öncesinde seçim konvoyunda NDC siyasi partisinin bayraklarını kaldırıyor. Gana'da iki dönem görev yaptıktan sonra istifa eden Devlet Başkanı Nana Akufo-Addo'nun yerine geçecek isim için yapılacak oylamada ekonominin yönetimi kilit rol oynayacak. Oylama, Akufo-Addo'nun iktidardaki Yeni Yurtsever Parti'nin (NPP) adayı ve mevcut Başkan Yardımcısı Mahamudu Bawumia'yla eski başkan ve NDC partisinin adayı John Mahama arasında sıkı bir yarışa dönüştü. Akufo-Addo'nun ikinci dönemine ekonomik kriz, enflasyon ve Gana'nın borç yükünü yönetmek için Uluslararası Para Fonu'yla 3 milyar dolarlık bir anlaşma yapmak zorunda bırakan zayıf para birimi damgasını vurmuştu (Olympia De Maismont/AFP)

• 17/30

  2 Aralık 2024 - Gürcistan'ın başkenti Tiflis'te Avrupa Birliği (AB) kararının ardından başlayan protestolar sürüyor. Hükümet, AB'ye katılım müzakerelerinin 2028'e kadar askıya alınmasına karar vermişti. İçişleri Bakanlığı protestolarda 113 polisin yaralandığını ve 224 göstericinin de gözaltına alındığını duyurdu (Zurab Tsertsvadze/AP)

• 18/30

  1 Aralık 2024 - Şili'nin başkenti Santiago'da dev Örümcek-Adam balonu, Noel festivalinde sokaklardan geçti. Noel sezonunun başlangıcına işaret eden geleneksel Disney geçidinde Oyuncak Hikayesi'nden Buzz Lightyear ve ikonik Mickey Mouse'un yanı sıra birçok çizgi film karakteri vardı (Esteban Felix/AP)

• 19/30

  30 Kasım 2024 - Kosova'nın kuzeyinde, ülkenin elektriğinin neredeyse tamamını üreten iki termik santrale su sağlayan hasarlı kanalda bir polis devriye geziyor. Polis, cuma günü Varage köyünde meydana gelen patlamanın ardından kanalın çevresinde güvenlik önlemlerini artırdı. Patlama sonrasında güç kaynaklarının büyük ölçüde sağlam olduğu görülmüş ancak bazı bölgelere içme suyu tedarikinde sıkıntı yaşanmıştı. Gece boyunca yapılan çalışmalarla, sabah saatlerinde geçici bir çözümle tekrar su verilmeye başlandı. Komşu ülke Sırbistan, önemli kanaldaki patlamadan sorumlu olduğu suçlamalarını reddetmişti (Valdrin Xhemaj/Reuters)

• 20/30

  29 Kasım 2024 - Notre-Dame Katedrali'nin restorasyonunda çalışan işçiler de dahil olmak üzere katılımcılar, Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron'un konuşması için katedralin nefinde toplandı. Macron, katedrali ziyaret ederek restorasyonda görev alanlara teşekkür etti. Fransa'nın en ünlü anıtlarından Notre Dame Katedrali, 2019'da çıkan yangında kullanılmaz hale gelmişti. Katedral yangından 5 yıl sonra, 7 ve 8 Aralık 2024'te düzenlenecek törenlerle yeniden açılacak (Sarah Meyssonnier/AFP)

• 21/30

  28 Kasım 2024 - Ukrayna'nın Lviv kentinde uygulanan elektrik kesintisi sırasında, jeneratörle aydınlatılan güzellik salonu faaliyet göstermeyi sürdürüyor. Bugün Ukrayna'nın enerji altyapısına devasa bir saldırı başlatan Rusya, dondurucu soğukların görüldüğü ülkeyi acil elektrik kesintileri uygulamaya zorluyor. Rusya-Ukrayna Savaşı'nda bin gün eşiği geçen hafta geçilmişti (Yuriy Dyachyshyn/AFP)

• 22/30

  27 Kasım 2024 - Lübnan'da yerinden edilmiş yurttaşlar, Beyrut'un Dahiye bölgesindeki evlerine dönüyor. İsrail'le Hizbullah arasındaki ateşkes bugün devreye girdi. Lübnan'la İsrail hükümetleri arasında ateşkes antlaşmasına varıldığını ABD Başkanı Joe Biden duyurdu. ABD ve Fransa'nın başını çektiği bir uluslararası koalisyonun ateşkes antlaşmasının uygulanmasına ilişkin destek sunacak (Bilal Hussein/AP)

• 23/30

  26 Kasım 2024 - Pakistan'ın başkenti İslamabad'da Pakistan Ordusu'ndan askerler, meclise çıkan yolu kapatmak için yerleştirilen konteynırın üzerinde nöbette. İmran Han'ın partisi Pakistan Adalet Hareketi'nin destekçileri, eski başbakanın hapishaneden çıkartılması talebiyle hükümet karşıtı protesto düzenledi. Eylemcilerle güvenlik güçleri arasında çıkan çatışmada ölü ve yaralılar var (Akhtar Soomro/Reuters)

• 24/30

  26 Ekim 2024 - Gürcistan'da parlamento ilk oturumunu gerçekleştirirken başkent Tiflis'te bir kadın geçen ayki genel seçimin sonuçlarına yönelik protestoda böyle görüntülendi. Parlamento önünde çadırlar kurarak eylem yapan muhalefet partililer ve destekçileri, meclise giren milletvekilleri protesto etti. Hükümeti seçimlerde hile yapmakla suçlayan göstericiler, yeniden seçime gidilmesini talep ediyor (Vano Shlamov/AFP)

• 25/30

  24 Kasım 2024 - Filistinliler, bir yardım kuruluşunun mutfağından yemek almak için toplanıyor. Gazze'deki ailelerin, yardım ekiplerinin nispeten daha fazla erişimi olduğu bölgelerde bile genelde günde sadece bir kez yemek yiyebildiği bildiriliyor. Birleşmiş Milletler Dünya Gıda Programı, Gazze'de devam eden insani krize önlem alınmazsa bu durumun yakında kıtlığa dönüşebileceğini aktarıyor. Uluslararası Ceza Mahkemesi'nin, İsrail Başbakanı Netanyahu ve eski Savunma Bakanı hakkında bu hafta çıkardığı tutuklama emri gerekçeleri arasında "bir savaş yöntemi olarak aç bırakma" suçu da vardı (Mohammed Salem/Reuters)

• 26/30

  23 Kasım - Birleşmiş Milletler'in belirlediği 25 Kasım Kadına Yönelik Şiddete Karşı Uluslararası Mücadele Günü öncesinde İtalya'da binlerce kişi sokağa döküldü. Birleşmiş Milletler'e göre, kadınlara ve kızlara yönelik şiddet dünyadaki en yaygın insan hakları ihlallerinden biri. Dünya çapında, neredeyse üç kadından biri hayatında en az bir kez fiziksel veya cinsel şiddete maruz kalıyor. İtalyda'da "Non Una di Meno (Bir Kadın Daha Eksilmesin)" adlı sivil inisiyatifin girişimiyle gerçekleştirilen yürüyüşte kadınlar "Ataerkilliği silahsızlandıralım" yazılı pankart taşıdı (Yara Nardi/Reuters)

• 27/30

  22 Kasım 2024 - Sırbistan'ın Novi Sad kentindeki bir tren istasyonunun çatısının çökmesiyle 15 kişinin hayatını kaybetmesinden üç hafta sonra, göstericiler Belgrad'ın merkezinde sessiz bir protesto düzenliyor. Tren istasyonundaki büyük beton çatı, 1 Kasım'da aniden çökmüştü. Yetkililer geniş kapsamlı bir soruşturma sözü vermiş ve Sırbistan İnşaat, Ulaşım ve Altyapı Bakanı Goran Vesic istifa etmişti. Eylemciler, ölümcül kazanın sorumlularının tutuklanmasını talep ediyor (Andrej Isakovic/AFP)

• 28/30

  21 Kasım 2024 - Lübnan'da itfaiye, başkent Beyrut'un güneyindeki Haret Hreik mahallesine İsrail'in düzenlediği hava saldırısı sonucu çıkan yangınlara müdahale ediyor. İsrail'le Hizbullah arasındaki çatışmalar sürerken bugün Uluslararası Ceza Mahkemesi, Gazze'de savaş suçu işledikleri gerekçesiyle İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu ve eski Savunma Bakanı Yoav Gallant hakkında tutuklama kararı çıkardı. (Lahey'deki mahkeme, açıklamasında Hamas lideri Muhammed Deif hakkında da tutuklama emri çıkardığını duyurdu (AFP)

• 29/30

  20 Kasım 2024 - Yunanistan'da ekonomik koşulların iyileştirilmesi çağrısıyla ülke genelinde işçiler 24 saatlik genel greve gitti. Grev ülke genelinde toplu taşımayı aksattı ve hayatı durma noktasına getirdi. Yunanistan Genel İşçi Konfederasyonu açıklamasında "Fiyatlar ve kiralar fırladı, maaşlarsa düşük kaldı" ifadelerini kullandı (Aris Messinis/AFP)

• 30/30

  19 Kasım 2024 - Birleşik Krallık'ta çiftçiler başkent Londra'da protesto düzenledi. Sokaklara dökülen binlerce çiftçi, veraset vergisinin değiştirilme planının geri çekilmesi talep etti. Protestocular arasında ünlü Top Gear programının sunucusu Jeremy Clarkson da yer aldı (Ben Stansall/AFP)

Bunun ölümcül bir hata olduğu ortaya çıktı. O gece Fransa ve Britanya'nın hava saldırıları başladı. Korkunç sonucu ertesi sabah gördük: Güzellikleri dökülen kanlara ters düşen kır çiçekleriyle çevrili bir alandaki yıkımın manzarası. Kaddafi'nin güçleri savunmasız yakalanmıştı; 1991'de Amerika ve Britanya savaş uçaklarının Kuveyt'ten çekilen Saddam Hüseyin güçlerini bombalamasıyla Basra yolunda yaşanan katliamın korkunç bir minyatürü önümüzde duruyordu. Dumanı tüten bükülmüş metallerden ve kaçma şansı bulamadan yakılan adamların kömürleşmiş bedenlerinden oluşan bir açık hava mezarlığı etrafımızı çevreliyordu.

Rejimin düşmesi için NATO bombardımanı aylarca devam etti. O dönemde kimisi Ortadoğu'daki zengin sponsor devletlerden silah ve para yardımı alan, kimisi aşırılık yanlısı İslamcı bağlara sahip, hepsi de yağmadan kendine düşen payı almak için savaşmaya kararlı onlarca isyancı grup türedi.

Kaddafi'ye karşı savaşmak için ülkelerine geri dönen Libyalı göçmenlerle tanıştık. Bunlardan birinde, isyancıların eline düşen batıdaki Sabratha şehrinde Amerikalı bir gazeteciyle tanıştım. Bir süre sonra Amerikalı meslektaşım ağlamaklı şekilde sordu:

Hey, sence Manchester'dan olmayan biriyle konuşma ihtimali var mı?

Libya İslami Mücadele Örgütü'nün (LIFG) Kaddafi döneminde Birleşik Krallık'a kaçan ve geri dönmüş bazı üyeleri düşünülürse Britanya bağlantısı güçlüydü.

6 yıl sonra onlardan biri olan 22 yaşındaki intihar bombacısı Salman Abedi, Manchester Arena'daki bir konserde 22 kişiyi öldürdü ve 800'den fazla insanı da yaraladı. Abedi'nin LIFG bağlantılı kişilerin etkisi altında olduğu ortaya çıktı.

Rejimin düşmesinin ardından batının Libya'yı bilfiil terk etmesi sorunları daha da şiddetlendirdi. Mağrip'teki El Kaide'yle bağlantılı Ensar el Şeria'dan olduğu düşünülen İslamcıların Bingazi'de Büyükelçi Chris Stevens ve üç kişiyi öldürmesi, Amerika'nın geri çekilmesini hızlandırdı. Büyükelçilerini taşıyan bir konvoyun pusuya düşürülmesinden kısa süre sonra Britanyalılar da ülkeden ayrıldı.

Ama şimdi yabancı güçler Libya'ya tüm güçleriyle geri döndü. Rus özel askeri şirketi Wagner Grubu orada, General Halife Hafter'in Libya Ulusal Ordusu (LUO) yanında savaşıyor. Kaddafi ordusunun eski komutanını Moskova'nın yanı sıra BAE, Mısır ve Fransa da destekliyor. Hafter'in asıl düşmanı olan ve BM tarafından tanınan Ulusal Mutabakat Hükümeti (UMH), İtalya ve Türkiye'nin desteğine sahip.

Bu yabancı etki Arap Baharı'nın çoğu alanında mevcut. Libya'ya gönderilen Suriyeliler, tıpkı NATO'nun Libya'daki savaşının Kaddafi'nin düşüşünde rol oynaması gibi Vladimir Putin'in askeri müdahalesinin de Beşar Esad'ın hayatta kalmasını sağladığı ülkenin Türkiye kontrolündeki milislerinden alınıyor.

Libyalı devrimciler de zaferlerini tek başlarına kazanmaya çalışmıştı. Batı'nın silahlarını koşulsuz olarak istediler. 2012 yazında, Suriye'nin en büyük ve en zengin şehrini ele geçirmek için savaştıkları ve şehri almaya çok yaklaştıkları Halep'te 6 hafta geçirdim. Ne var ki isyancı güçler asla birleşmedi ve Türkiye sınırından aldıkları silahlar, rejimin zırhını delmek için gereken miktarın çok altındaydı.

Fakat bir grup diğerlerinden çok daha iyi tedariğe sahip görünüyordu. El Kaide'ye bağlı El Nusra Cephesi'nin Körfez ülkelerinden aldığı fonla, etrafta dolaşmak için kullandıkları parlak 4x4 araçları ve önemli bir cephaneliği vardı. Diğer isyancılara olduğu gibi gazetecilere de düşmanca davranıyorlardı. Bununla birlikte, iş savaşmaya gelince pek de hünerli sayılmazlardı. Mesela bir seferinde, rejim tankları Halep'teki Selahaddin mahallesinde cephe hattından geçerken silahlarını atıp kaçmışlardı. Bu kaotik geri çekilme, diğer savaşçıları epey eğlendirmişti.

Fakat El Nusra çok geçmeden gülünecek bir konu olmaktan çıktı. Giderek artan sayıda yabancı savaşçı birliği ve düzenli silah teslimatı sonucu hızla büyüdüler. Üç ay sonra Suriye'ye döndüğümde, aralarında tanıdıklarımın da olduğu çok sayıda ılımlı savaşçıyı öldürdüklerini veya kovduklarını öğrendim.

IŞİD, Birleşik Krallık'tan gelenler dahil büyük kısmı batıdan olmak üzere yurt dışından bir başka cihatçı akınıyla geldi ve İslam Devleti'ni kurmaya başladı. Bölgeler hızla el değiştirdi.

Haftalarca kaldığım Halep'ten yaklaşık 32 km uzaklıktaki El Bab ilçesi, yaşananların küçük bir evreniydi. Önce ılımlı isyancılar kontrolü ele aldı ve rejim birliklerini ilçenin dışındaki bir üsten kovdu, sonra El Nusra yerleşti ve en sonunda IŞİD işgali ve beraberinde silahla adam öldürme, asma ve kırbaçlamalardan oluşan vahşi bir rejim geldi. Tutuklanıp idam edilenler arasında popüler bir nargile kafe işleten ve Londra'da kendi zincirini kurma şakaları yapan genç bir adam vardı.

IŞİD yabancıları, yardım görevlilerini ve gazetecileri kaçırmaya ve öldürmeye başladı. Öldürülenler arasında tanıdığım insanlar vardı: Amerikalı yardım çalışanı Peter Kassig ve Amerikalı iki gazeteci. Biri Libya'da tanıştığım Steven Sotloff, diğeri de Libya'nın yanı sıra Irak ve Afganistan'da da birlikte çalıştığım 15 yıllık arkadaşım Jim Foley. Jim, Londra'dan gelen ve başka bir grup rehineyi de öldüren "Cihatçı John" lakaplı Muhammed Emvazi tarafından kafası kesilerek öldürüldü. Emvazi, "Halifeliğin başkenti" Rakka'da bir insansız hava aracı saldırısıyla öldürüldü. Birleşik Krallık'ta bazı insan hakları grupları, Emvazi'ye adil yargılanma hakkı tanınmadığı için protesto düzenledi.

Yabancı gazetecilerin isyancıların, temelde IŞİD'in kontrolündeki kuzey Suriye'ye gitmeye cesaret etmesi son derece nadir görülmeye başladı. Haberler çoğunlukla Esad rejiminin girişlerine izin verdiği kişilerden geliyordu. İsyancıların elindeki önemli kuşatılmış bölgelerden sadece biri, yani İdlib, Şam rejiminin ele geçirmesini engellemek için şehirde bulunan yaklaşık 15 bin Türk askeriyle Suriye'de varlığını sürdürüyor.

Arap Baharı'nın diğer ülkelerinde statüko yeniden tesis edildi. Mısır'da meslektaşlarım ve ben, Muhammed Mursi'nin seçilmiş Müslüman Kardeşler hükümetinin General Abdulfettah Sisi darbesiyle devrilmesinin ardından polisin göstericileri vurarak öldürmesine tanıklık ettik.

Bu hafta (Aralık ortasında), Mısır Cumhurbaşkanı'na Legion d'Honneur (Şeref Nişanı) ödülünü veren Emmanuel Macron'u protesto etmek amacıyla biri parlamento üyesi, diğeriyse eski bakan olan iki önde gelen İtalyan Legion d'Honneur sahibi, Mısır'daki insan hakları ihlallerine dair diğer iddiaların yanı sıra İtalyan öğrenci Giulio Regeni'nin Kahire'de gözaltındayken öldürülmesini örnek göstererek nişanlarını iade etti.

Devrimden bu yana Tunus'ta seçimler yapılıyor ve ülke nispeten istikrarlı kaldı. Fakat büyük ölçüde turizme bağımlı ekonomi cihatçıların şiddetinden ağır darbe aldı. Tunus'taki Bardo Müzesi'ne düzenlenen saldırıda 22 kişi, tatil kenti Susa'daysa 30'u Britanyalı 38 kişi hayatını kaybetti.

Susa katliamı, Arap Baharı'nın yoğurduğu Seyfeddin Rezgui tarafından gerçekleştirildi. Genç adam Tunus'ta Bin Ali'nin düşüşünü kutlamış, Kaddafi'ye karşı mücadelede radikalleşmiş, Esad şiddeti tarafından körüklenmiş ve sonunda IŞİD'den ilham almıştı.

Rezgui'nin iki arkadaşı Yasin ve Taha bana, Suriye ayaklanması başladığında Rezgui'nin Esad rejiminin intikam amaçlı cezaları karşısında dehşete düştüğünü, Suriyelilere ihanet ettiği için batıya sövüp saydığını, El Nusra'yı övdüğünü ve sonrasında İslam için doğru cevabın IŞİD olduğunu ilan ettiğini söyledi.

Muammer Kaddafi'ye karşı devrim sırasında Rezgui, isyancılara silah kaçakçılığı yapan adamlarla beraber Libya'ya gitmişti. Saldırısını gerçekleştirmeden önce, Sabratha'daki Libya sınırında yer alan bir IŞİD kampında eğitim görmüştü.

Kaddafi ailesi Kuzey Afrika ve Ortadoğu'ya dağılmış durumda. Albay'ın varisi olarak görülen oğlu Seyfülislam Kaddafi, devrimden sonra, eskiden zafer selamı vermek için kullandığı iki parmağını kestiği iddia edilen isyancılar tarafından yakalandı.

Seyfülislam, 2017'de Zintan'daki hapishaneden serbest bırakıldı. Zintan'daki yetkililer Seyfülislam'ı, onun için tutuklama kararı çıkaran Lahey'deki Uluslararası Ceza Mahkemesi'nin nezaretine göndermeyi reddetti. Seyfülislam Kaddafi, gelecek yıl yapılması planlanan Libya seçimlerinde devlet başkanlığa aday olacağını açıkladı. Geçen ekimde General Hafter, Seyfülislam'ın aday olma hakkı bulunduğunu söylemişti.

Geçen yıl sızdırılan belgeler de, Rusya'daki Wagner Grubu'nun Seyfülislam Kaddafi'yi aktif olarak desteklediğini gösterdi. Kaddafi'ye strateji için Power Point önerisi sunmuşlardı. Wagner, Seyfülislam'ın babasının dünya görüşünü yaymak için kullanılan ve daha önce aralıklı olarak yayın yaptığı Kahire'ye taşınan Jamahiriya TV'yi de yeniden açtı. Şirket ayrıca Seyfülislam ve Hafter'i destekleyen bir düzine Facebook grubu kurdu. Sızdırılan belgeler, "kendi önemine dair yanlış bir algısı" olduğunu ve herhangi bir projenin işe yaraması için özenle izlenmesi gerektiğini iddia ederek Kaddafi'yi de eleştiriyordu.

Bir Kaddafi'nin Libya'da yeniden iktidara gelmesi hâlâ epey uzak bir ihtimal. Fakat yaşananlar, Arap Baharı'ndaki şaşırtıcı değişimlere ve son 10 yılda nasıl beklenmedik şekillerde cereyan ettiğine bir örnektir. Ayrıca, devrimlerin halka güç vermesi gerektiği ülkelerde yabancı devletlerin kullandığı büyük nüfuzun güçlü bir örneğidir.

independent.co.uk/voices

Independent Türkçe için çeviren: İrem Oral