İtalyan 'La Stampa' gazetesinin Wagner paramiliter grubunun lideri Yevgeni Prigojin ile yaptığı ve 14 Nisan'da yayımladığı röportajda, Prigojin kendisinin Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'in birinci koruması olduğunu söylüyordu.

Rus muhalif Aleksey Navalni'nin eşi de attığı tweette, Prigojin'in yalan söylemediğini, Putin'in onu yemeğini ve içkisini sunan şefi seçecek kadar kendisine güvendiğini belirtti.

Başkan'ın yemeğinde zehir olmadığından emin olmak için yemeğini ilk tadan oydu ve sadece bu yüzden Putin'in birinci korumasıydı.

Ancak Prigojin'in geçmişi bir yana, Putin'in kirli operasyonlar yürütmek için kurduğu vurucu Wagner paramiliter gücün başına onu getirmesi, onun sadakatine, merhamete veya acımaya yer olmayan savaşçı mazoşizmine olan güveninden başka bir şey değildi.

Geriye şu soru kalıyor:

Başkan'ın yemeğini tadan şef, ne oldu da onu sırtından bıçaklayan bir haine dönüştü?

Ve nasıl Belarus'ta kovulmuş (her ne kadar oraya ulaşıp ulaşmadığı kesin olarak bilinmese de) bir sürgün olma noktasına ulaştı?

Ne olduğuna dair farklı teoriler var; Rostov şehrinin Wagner güçleri tarafından işgal edilmesinin ve ardından Wagner'in Moskova'ya doğru yürüyüşe geçmesinin, iktidarı ele geçirmeye yönelik bir darbe girişimi gibi göründüğünü söyleyenler var.

Kimisi de yaşananların, Putin'in kendisini Ukrayna'daki askeri operasyonu sonuçlandırmak konusunda kendilerine güvendiği ve bel bağladığı, ama sözlerini tutmayan ve ulusa ihanet eden kişilerin kurbanı gibi göstermek amacıyla planlanmış bir iş olduğunu söylüyor.

Böylece suçlu kurban olurken, başarısızlığın sorumluluğu hainlere yüklenecek. Başka bir teoriye göre, İngiliz ve Amerikan istihbaratı Prigojin üzerinde kontrol kurarak (CIA Direktörü William Burns geçen hafta Londra'da ülkesinin bununla hiçbir ilgisi olmadığını söyledi), onu Moskova'ya saldırma, Savunma ve İçişleri Bakanlıklarını işgal etme ve kapsamlı bir iletişim kesintisi ile Kremlin'i kuşatma ve böylece Putin'i devirme planına ikna etti.

Wagner lideri ikna oldu ve planı uygulamaya koydu, ancak Moskova'ya 400 kilometre uzaktayken tereddüde kapıldı ve Belarus Devlet Başkanı Aleksander Lukaşenko'nun kendisine Minsk'te siyasi sığınma hakkı verilmesi teklifini Putin'in onaylaması karşılığında geri çekildiğini duyurdu.

Ayrıca, hepsi spekülasyondan öteye gitmeyen başka teoriler de var. Ancak kesin olan şey, Putin rejiminin başının büyük belada olduğu, bu durumdan yara almadan çıkabileceği konusunda şüphelerin bulunduğu ve Putin'in aylarca, hatta yıllarca Ukrayna bataklıklarında saplanıp kalacağıdır.

Prigojin'in geçen hafta sonu Moskova'ya doğru yürüyüşü, Avrupa siyasetinin en deneyimli gözlemcilerini bile şaşırttı.

Prigojin ile Rusya Savunma Bakanlığı arasındaki gerilim birkaç aydır aşikar olmasına rağmen, 24 Haziran'da Rusya'nın güneyindeki Rostov şehrinin özel askeri şirket Wagner tarafından aniden ele geçirilmesi, birçok analisti Rus devletinin istikrarı hakkındaki varsayımlarını yeniden değerlendirmeye zorladı.

Ayrıca Prigojin'in kısa sesli mesajı ve Putin'in halka açık konuşmaları, çoğu şey belirsizliğini korusa da krizin bu aşamasının sonunu işaret ediyor gibi görünüyor.

Lukaşenko, Prigojin'in Minsk'te sürgünü seçtiğini duyurdu. Putin de Wagner güçlerine grupta kalma ya da Rus ordusuna entegre olma arasında bir seçim yapmayı teklif etti.

Ancak şu ana kadar, Wagner kuvvetlerinin üslerine dönmesinin ötesinde bu konuda herhangi bir somut görsel doğrulama bulunmuyor.

Rus savcılar, sözde uzlaşma sürecinin bir parçası olarak Prigojin ve diğer Wagner liderlerine yönelik vatana ihanet suçlamalarını düşürdü, fakat bu sürecin başarı şansı hâlâ net değil.

24 Haziran'da olanlarla ilgili çılgın spekülasyonlar ile krizin daha sonra yatıştırılma hızı arasındaki tezat, Putin'in Prigojin'in bu pozisyonu nedeniyle zayıfladığı iddialarının fazlasıyla abartıldığını tartışan bazı gözlemciler arasında şiddetli karşıt tepkiye yol açtı.

Putin'in güvenlik servisleri, askeri birlikler ve iş ağları içinde ayrılmaları ve Prigojin'in kampına katılmaları önleme becerisi, bir ölçüde, Rus seçkinlerin çoğunun, en azından şimdilik, daha fazla istikrarsızlık riskine girmektense beladan kaçınmayı tercih ettiğini gösteriyor.

Putin'in Ukrayna savaşındaki birçok hatası hakkında kapalı kapılar ardında ne kadar eleştiri yapılırsa yapılsın, Rusya'nın derin bir hüsrana uğramış seçkinleri arasında hiç kimse Wagner'in meydan okumasını destekleme riskini almaya istekli değildi.

Prigojin'in açıklamalarına daha yakından bakıldığında, askeri başarısızlıkları eleştirirken Savunma Bakanlığı'nın beceriksizliğine odaklandığı görülüyor.

Ne var ki, o gün içinde ve özellikle Rostov'da üst düzey askeri figürlerle yapılan toplantı sırasında, gerilim sarmalı, Wagner'in manevrasını hızla Putin'in otoritesine doğrudan bir meydan okumaya dönüştürdü.

Ancak Prigojin, Putin rejiminin meşruiyetine meydan okumadığını belirtti. En son ses kaydında, iyi "çarların" -bu durumda Putin oluyor- Savunma Bakanı Sergey Soygu veya Genelkurmay Başkanı Valeri Gerasimov gibi "kötü" danışmanlar tarafından nasıl yanıltılabileceğine dair eski tarihi anlatımları tekrarladı.

Ayrıca, Prigojin'in ilk planının, Şoygu'nun açıkladığı Wagner'i Savunma Bakanlığı'na dahil etme planını engellemek için yeterli nüfuz elde etmek olduğu da ortaya çıktı.

Yine de bu tür uyarılara rağmen, Wagner'in neredeyse Moskova'ya ulaşan ve savaş uçaklarının ve helikopterlerin düşürülmesine yol açan isyanı, Rusya'nın büyüyen yapısal zayıflığının açık bir sembolü olmaya devam ediyor.

Wagner gibi yarı resmi bir gücün, devlet iç güvenlik servisi FSB'nin veya diğer güvenlik servislerinin dikkatini çekmeden Moskova'ya bir yürüyüş planlayacak özerkliğe ve kaynaklara sahip olması, Putin'in rejim güvenliğini sağlama yaklaşımının zayıflığının ve Rus seçkinleri arasındaki tehlikeli gerilimlerin bir göstergesi.

Başka bir deyişle kriz, Putin'in iktidar üzerindeki kontrolünün zayıfladığını kanıtlamayabilir, ancak kontrol ettiği Rus devletinin gücünün zayıfladığını kanıtlıyor.

Dolayısıyla, Wagner ve Prigojin'in kaderi önümüzdeki birkaç hafta boyunca, Putin'in kaderi ise belki de çok daha uzun süre belirsiz kalacak olsa da Rusya'nın uzun vadeli gidişatı hakkında, o hafta sonu yaşananların ortaya çıkardığı kaostan hâlâ sonuçlar çıkarılabilir.

Putin, Prigojin'in oynadığı kumarı engellemeyi ve Rus seçkinleri arasında daha fazla bölünmenin su yüzüne çıkmasını önlemeyi başardı.

Bu, bu tür bir istikrarsızlığın devletin bütünlüğüne yöneltebileceği tehdide ilişkin yaygın endişelerin, Putin'in kendisini Rusya'nın vazgeçilmez lideri olarak tasvir etmesine hâlâ olanak sağladığını gösteriyor.

Bununla birlikte, rejimin tırmanan krizle karşı karşıya kaldığında uğradığı felcin boyutu, Wagner macerasının ortaya çıkmaya devam edecek olan uzun vadeli yapısal eğilimlerin bir belirtisi olduğunu gösteriyor.

Bir rejimin rakip gruplar arasında arabuluculuk yapması için tek bir lidere güvenir hale gelmesi ve birkaç bin kişilik bir kuvvetin başkenti tehdit etme gücüne ulaşması, Putin gittiğinde ortaya çıkabilecek kaosu akla getiriyor. Bir veraset krizinin yaşanması söz konusu olduğunda, okunması en zor faktör, Rus halkının olası tepkisi.
 

Wagner güçleri şehre yaklaşırken bile Moskova'da görülen yaygın kayıtsızlık, Putin rejiminin daha geniş nüfus gruplarını parçalama ve soyutlama çabalarının, bu tür bir kriz yaşandığında, çoğu Rus'un kenarda oturup, katılmaktan kaçınmasını sağlayacağının olası bir göstergesi.

Liberal muhalefetin Prigojin'in Moskova yürüyüşü sırasında bununla ne kadar alakasız olduğunu kanıtlaması, baskı ve kitlesel göçün demokrasi yanlısı muhalefet hareketlerinin herhangi bir yakın zamanda Rusya'daki olayları etkileme yeteneğini yerle bir ettiğinin işareti.

Bununla birlikte, Rostov'da bazı insanların Wagner'e karşı gösterdikleri coşku, iç savaş senaryosunun şu anda pek çok analistin beklediğinden çok daha fazla insanı harekete geçirebileceğini ima ediyor.

Prigojin ve Çeçenistan lideri Ramazan Kadirov'un yükselişi, beceriksizlikleri Ukrayna savaş meydanlarında açığa çıkan Şoygu ve Gerasimov'un zayıflığını yansıttı.

Putin, şimdilik Wagner'in ortaya koyduğu meydan okumanın üstesinden gelmiş gibi görünse de, Prigojin'in oynadığı kumarın ardından yaşanan karışıklık, daha geniş yapısal eğilimlerin Rus toplumu genelinde gerilimleri nasıl körüklediğine dair bir ipucu sağladı.

Eninde sonunda Putin'in yerini alacak olan Rus liderliği, bunun Rusya'ya verdiği zararı hızla onaramazsa, Putin'in gidişinden sonra ortaya çıkması muhtemel toplumsal kıyım, ihtişamını geri kazandırmak istediği ülkeyi yok edebilir.

 

 

*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir. 

Independent Türkçe için çeviren: Beyan İshakoğlu

Şarku'l Avsat