Kadınların, toplum içinde saygın bir yer edinebilmek ve değer görebilmek için tarih boyunca çabaladıklarını söylemek pek iddialı bir ifade olmaz.
19'uncu yüzyılın Kuzey Nijerya'sında da kadının konumu farklı değildi. Katı gelenekler ile çarpık bir İslam anlayışının birleşmesi neticesinde İslam'ın kendisine verdiği haklardan mahrum bırakılarak dört duvar arasına sıkıştırılan kadın, bir kişilik sahibi olmaktan öte bir nesne olarak konumlandırıldı.
Böylesi bir dönemde, bir kadın âlim, şair ve öncü bir öğretmen olan Nana Asma'u, köy köy gezerek yaşadığı topraklardaki genç, yaşlı, Müslüman ya da gayrimüslim tüm kadınları eğitmeyi, onlara İslam'ı ve insanlığı anlatmayı ve kadının değerinin anlaşıldığı, kabul edildiği bir toplum inşa etmeyi hedefledi.
Sokoto Halifesi Osman Dan Fudyo'nun kızı
Şüphesiz bu öncü kadın figürü tanıtmadan önce, onu yetiştiren babayı, Osman Dan Fudyo'yu da kısaca tanıtmak gerekir.
Batı Afrika İslam tarihinin önemli âlimlerinden biri kabul edilen Fudyo, dönemin en güçlü siyasi ve ekonomik sistemini Sokoto bölgesinde kurarak 19. yüzyıla damgasını vurdu.
1804 yılında Hausa cihat hareketiyle kurduğu Sokoto Halifeliğinin başına geçti ve vefat ettiği yıl olan 1817 yılına kadar görevini ifa etti.
Sokoto halifesi Osman dan Fudyo'nun gayretleriyle oluşturulan dindar Degel toplumunda yetişen kızı Nana Asma'u, çok küçük yaşta aldığı terbiye ve kapsamlı eğitimler sayesinde, ülkesine hizmet etmeye erken yaşlarda başladı.
Kadınların neredeyse çocuk yaşta evlendirildiği, eğitimden mahrum bırakıldığı ve omuzlarına taşıyabileceklerinden çok fazlasının yüklendiği bir toplumda, Asma'u örnek teşkil edecek vasıflara sahipti.
İslam hukuku, Kur'ân ve Hadis ilimlerinde eğitim görmenin yanı sıra, Yunan ve Latin edebiyatına da hâkimdi. Asma'u, Arapça dâhil dört dili akıcı bir şekilde konuşup yazabilmekteydi. (Hausa, Fulani, Tamaçek)
Eğitim, Nijerya toplumunda pek az kadının sahip olduğu imkânlardandı.
İslam dininde eğitimin kadınlara babalar ve kocalar tarafından sağlanması gereken bir hak olduğunu savunan Osman dan Fudyo, kızı Nana Asma'u'yu yaşadığı topluma örnek olacak şekilde yetiştirdi.
Asma'u eğitimci vasıflarının yanı sıra, siyasette de etkindi. Babasının ölümünden sonra halife olan kardeşi Muhammed Bello'nun danışmanlığını da yaptı.
Örnek bir eğitim sistemi: Yan Taru
Nana Asma'u'yu bugün başta Nijerya olmak üzere tüm Afrika'da hatırlanır kılan en önemli faktör, ülke çapında uyguladığı eğitim sistemi oldu.
Hausa dilinde "bir araya gelmek" anlamında kullanılan "Yan Taru" adını verdiği muazzam eğitim sisteminde, tüm eğitimciler Asma'u'nun tedrisatından geçen kadınlardan oluşuyordu.
Bu eğitimciler yalnız bulundukları bölgedeki kadınları eğitmekle kalmıyordu, kasabalara ve köylere giden kadın öğretmenlerin hedefinde, toplumun en zayıf ve güçsüz kadınlarına ulaşmak vardı.
"Jaji" olarak adlandırılan kadın öğretmenler, her ne kadar önce toplumun sosyo ekonomik açıdan dezavantajlı durumda olan kadınlarını hedeflemiş olsa da bu eğitimlerden erkekler de faydalanabiliyordu.
Nana Asma'u, okuma yazma oranının hayli düşük olduğu bir toplumda, eğitimi kolay ve keyifli hale getirebilmek için şiiri kullandı.
Bu şiirler, İslam'ın temel prensiplerini, imanın esaslarını ve daha nice elzem konuyu en akıcı şekilde aktarmanın ve öğretmenin bir yolu oldu.
Asma'u'nun sağladığı dinî eğitimlerin mahiyetinden ve muhteviyatından da muhakkak bahsetmek gerekir.
Fıkhî meselelerin yanı sıra, hatta belki daha da ötesinde, insanı insan yapan ahlaki değerler onun eğitim sisteminde her zaman büyük yer kapladı.
Nitekim şiirlerinde ve diğer eserlerinde bu ahlaki değerleri ve karakter inşasını görmek mümkündü. Ezberlenmesi kolay şiirler ile İslam'ın ana esaslarını ve Müslümanın şahsiyetini anlattığı mısralar dilden dile aktarıldı.
Asma'u bedeni ve elbiseyi temiz tutmaktan ilim peşinde koşmaya, iftiranın, dedikodunun ve yalanın getireceği günahlardan, kendi için dilediğini Müslüman kardeşi için de dilemeye kadar ne varsa şiirlerinde en akıcı üslupla işledi.
Hz. Ayşe, Fatıma, Zeynep gibi diğer Müslüman kadın şahsiyetleri anlattığı şiirler sayesinde, Nijeryalı kadınlar kendilerine örnek yaşantılar ve davranışlar buldu.
İslam dini, ilmi hem kadın hem de erkek için eşit şekilde farz kılar. Lakin çoğu toplumda kadınlar, kültürel kıstaslar kadar sözde dinî gerekçelerin de öne sürülmesiyle bilgiden ve eğitimden mahrum bırakılmıştır.
İşte böylesi bir mahrumiyet altında ezilen kadınları (ve erkekleri) eğiterek toplumu dönüştüren ve geliştiren Nana Asma'u kadar kendisini bu mücadelesinde destekleyen abisini, eşini ve en önemlisi de babası Osman Dan Fudyo'yu bir kez daha anmak gerekir.
Halife Osman Dan Fudyo'nun günümüzde bile kadınları kışkırtmakla suçlanması muhtemel şu sözlerinin o dönemde nasıl karşılandığını hayal etmek zor değil:
Ey Müslüman kadınlar, size Allah'a ve Resulüne itaat etmenizi söylemek yerine, kocalarınıza itaat etmenizi emredip, sizleri saptırmaya çalışan sapkınların sözlerine kulak asmayın. Onlar bir kadının mutluluğunun kocasına itaat etmekten geçtiğini söylerler. Bu, onların ihtiyaçlarını karşılamanızı sağlayacak bir kamuflajdan başka bir şey değildir. Size, ne Allah'ın, ne de Resulünün yüklediği görevleri yüklüyorlar. Allah'ın ve Resulünün sizin için yazdığını size öğretmezken, yemek pişirmenizi, çamaşır yıkamanızı ve arzu ettikleri diğer şeyleri yapmanızı emrediyorlar. Oysa ne Allah, ne de elçisi size böyle bir görev yüklemiştir.
Bugün Boko Haram ile ilgili haberlerin basında geniş yer bulduğu Nijerya'nın çok yakın bir tarihte eğitim ve kadın gibi hassas konularda ne denli olumlu bir örnek teşkil ettiğini hatırlamak ve hatırlatmak şart.
Nana Asma'u, günümüz Nijerya'sında gerçekleşen nice eğitim çalışmasında hâlâ saygıyla anıldığı gibi, kurucusu olduğu Yan Taru eğitim sistemi de kıtanın sınırlarını aşarak Amerika'da dahi yüzlerce kadının eğitimine katkı sağlamaya devam ediyor.
Kaynaklar:
https://www.almadina.org/studio/articles/muslim-women-in-leadership-nana-asmau-daughter-of-the-shehu
https://muslimheritage.com/ode-to-nana-asmau-voice-and-spirit/
*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
© The Independentturkish
