Rus ordusu, Ukrayna cephelerindeki kayıplar ve komuta değişikliği nedeniyle sıkıntı yaşarken, 'Wagner' olarak bilinen Rus özel askeri şirketin kuvvetlerinin, Ukrayna savaşındaki çabalarından dolayı geçtiğimiz günlerde Kremlin'in efendisi tarafından onurlandırılması dikkat çekiciydi.

İran modeli

Vladimir Putin, Moskova'nın stratejisinde özel kuvvetlerin oynadığı önemli role dikkati çekerken, İran Dış Politika Analizi Enstitüsü Madain tarafından yayınlanan bir rapor, İran rejimi tarafından halk protestolarını bastırmak için kullanılan gayri resmi gücün ve Suriye, Libya ve Ukrayna'daki kıtalararası maceralarında Rusya için savaşan meçhul güçlerin yöntemleri arasında karşılaştırma yaptı. 

Enstitü, İran ve Rusya'nın yaklaşımlarının arasındaki yakınlaşmanın kendiliğinden olmadığını belirtti.

Öyle ki Rusya, on beş yılı aşkın bir süredir Tahran rejimine şiddetle bağlı olan Besic'in performansını yakından takip ediyor.

Besic, doğrudan Dini Lider'e rapor veren paramiliter bir gönüllü güç olarak biliniyor. 

Raporda, Rusya'nın gayri resmi güçlerini örgütlemek için İran'dan Besic kuvveti fikrini ithal ettiği belirtiliyor.

Rusya İçişleri Bakanlığı'ndaki kaynaklara göre Besic'in İran'daki performansı ve kuvvetlerinin 2008 ve 2009'daki organizasyonu Rus hükümetinin dikkatini çekti.

Bu durum, Tahran'daki Rus büyükelçiliğine bu güçlerin yönetimini, askere alma yöntemlerini, eğitim ve misyonları incelemek için bir grup uzman göndermeye sevk etti.

Rus hükümetinin güvenilir, ideolojik olarak bağlantılı milisler yetiştirmeye ve gerektiğinde onlara yurt içinde ve dışında görevler vermeye niyetli olduğu belirtildi.

Bu çerçevede İran'da camilerin yerini spor salonları alırken, ilk etapta dar gelirli bölgeler hedefleniyor.

Spor salonlarından ücretsiz yararlanma, Rus ordusuna ve istihbarat servislerine bağlı vücut geliştiriciler tarafından yönetilen Rusça spor kulüplerinin kurulmasıyla sağlanıyor. 

Bu çevrelerde Rus karşıtı ve Ortodoks Hristiyan karşıtı unsurların bulunmaması, kabul için temel bir kriter.

Bireyler, Rus aşırı sağından ideolojik bir eğitim aldıktan sonra orduda görevlendiriliyor.

Bu çerçevede raporda, "Bu kuvvetler, daha sonra Ukrayna savaşında önemli bir rol oynayan Rus genel seferberlik gücünün çekirdeğini oluşturdu. Bu gayri resmi güçlere eğitim ve organize bir mevcudiyet için özel mali kaynaklar verilmemesine rağmen askerlere askeri operasyonlara katıldıkları için maaş veriliyor" ifadelerine yer verildi.

Rus milliyetçiliği

Rapora göre grup, Ukrayna'da ilk resmi operasyonunu gerçekleştirdi.

Grup, burada Rusya'yı Moskova'nın telkinlerine göre Avrupa kontrolü altındaki Ukrayna'ya karşı savunmakla görevlendirildi.

Başlangıç, Rusya'nın 2014'te kontrol altına aldığı Kırım yarımadasından oldu.

Rapora göre bu güçler, 'Ukrayna'nın stratejik merkezler üzerindeki kontrolünü kırmak, kontrol noktaları kurmak, işgalin ilk döneminde kamu güvenliğini sağlamak, işgal altındaki topraklarda güvenliği sağlamak, cephe hattında Ukrayna güçleriyle çatışmak ve olası protestoları bastırmak' amacıyla örgütlendi. 

Araştırma, Özel Kuvvetlerin varlığının her zaman askerlerinin kimlik kartı veya logo gibi tanımlayıcı herhangi bir işaret taşımaması şartına bağlı olduğunu ortaya koydu.

Aynı şekilde araştırmaya göre birçok Ukraynalı gazeteci, ön saflarda konuşlanmış ve işgal altındaki bölgeleri yöneten askeri nişanları olmayan kişiler gördüklerini belirtti.

Daha sonra aynı şey uluslararası yazılı belgeler ve Rus ordusuyla açık bir bağlantısı olmayan kişilerden gelen raporlarda da ifade edildi. 

Raporlar, resmi olmayan güçlerin Rusya adına ve emrinde operasyonlar yürüttüğünü ortaya koydu.

'Yeşil adamlar' olarak bilinen bu güçlerin üyelerinin artan varlığı, Ukrayna'nın Donbas bölgesinde belirgindi.

Ayrıca Rusya'nın geçen yıl ilhak ettiği dört bölgeden ikisinin bulunduğu bu bölgede iki tarafın gerçekleştirdiği çatışma ve cinayetlerin yoğunluğu ortasında bazı kişiler, kimlik taşımayan ölülerin varlığından bahsetti. 

İran nüfuzu

Rusya'nın Ukrayna'da düzenli ordusunu desteklemek için oluşturduğu resmi olmayan güçler, Rusya'nın İran'la sahip olduğu ortak paydalardan biri.

Tahran, Arap dünyasındaki nüfuzunu artırmak için Lübnan'daki Hizbullah, Irak'taki Haşdi Şabi ve kendisine bağlı diğer milisler gibi bir dizi silahlı grubu destekliyor.

Washington Yakın Doğu Çalışmaları Enstitüsü'ne göre 2019 yılından bu yana Irak, Lübnan ve Suriye'de 100'den fazla Şii grup ve alt grup faaliyet gösteriyor ve bunlar İran nüfuzunun ana itici güçleri sayılıyor. 

ABD Ulusal İstihbarat Teşkilatı tarafından yayınlanan 2019 Küresel Tehdit Değerlendirmesi, İran'ın Suriye'de Şii yabancı savaşçılardan oluşan bir ağı korumak isteyebileceğini ortaya koydu.

Değerlendirmeye göre şu anda Suriye, Irak ve Lübnan'da faaliyet gösteren vekilleri, sayısız terör faaliyetinde bulundular ve ABD ve bölgesel müttefiklerine şiddetle karşı çıkan pozisyonlar aldılar.

Büyüyen bu tehdit ortasında Washington Enstitüsü, 2019 yılında İran milislerinin yayılmasını gösteren bir harita yayımladı.

Irak hükümetinin 2014 yılında Haşdi Şabi güçlerini oluşturmasından bu yana bu haritaların hazırlanmasının önem kazandığına dikkati çeken Enstitü, "Bu güçler, İran destekli grupların hâkim olduğu, genellikle Şii milislerden oluşan bir şemsiye gruptur" dedi. 

Wagner kuvvetleri

Rus stratejisine geri dönersek özellikle Wagner güçlerinin Libya ve Suriye'deki kayda değer katılımı ve bu tür bir gücün varlığını gösteren Afrika'daki farklı Rus hareketlerinden sonra Rus ordusunun, hedeflediği bölgelerde varlığını güçlendirmek için gayri resmi güçler kullandığı ortaya çıktı. 

BBC'nin Rusya'nın Libya'daki operasyonları hakkında bilgi aldıktan sonra yayımladığı bir rapora göre Wagner'in eski üyeleri olarak bilinen kaynaklar, Ukrayna'da paralı asker olarak çalışmaya başlayanların çoğunun petrol zengini Libya'da para kazandığını belirtiyor.

Öyle ki bir kaynak, BBC'ye Eylül 2019 ile Temmuz 2020 arasında Libya'da 12 ila 14 aylık askeri operasyonlar sırasında binden fazla Wagner savaşçısının bulunduğunu söyledi. 

Eski üye, paralı askerlerin doğrudan Wagner tarafından istihdam edilmediğini, bunun yerine Libya'daki petrol sahalarında işçi olarak veya Wagner'e ait güvenlik şirketlerinde çalışmak üzere kısa vadeli sözleşmelerle işe alındıklarını açıkladı.

Başvuru yapanlar, Rusya'nın güneyindeki Krasnodar yakınlarındaki bir askeri üssün yanında resmi olmayan bir eğitim alanına taşınmadan önce fiziksel uygunluk testlerinden ve güvenlik kontrollerinden geçiyor. 

Washington Post'a göre öyle görünüyor ki Rusya, Moskova'nın Ukrayna'daki operasyonlarında resmi olmayan güçlerine ve Wagner grubuna daha fazla güvenme yönünde ilerliyor.

Rusya'nın savaşta verdiği kayıplara rağmen savaşmaya hazır Rus kuvvetlerinin sayısı savaşın başladığı Şubat ayından bu yana iki kattan fazla arttı. 

ABD değerlendirmelerine göre Moskova'nın hapishanelerdeki binlerce hükümlünün serbest bırakılmasına izin veren geçen sonbahardaki tartışmalı seferberlik kampanyası sayesinde Wagner grubu, Ukrayna'da düzenli Rus kuvvetleriyle birlikte savaşan yeni üye topladı. Ayrıca son aylarda ülkenin dört bir yanından 40 bin mahkûm, Wagner'in saflarına katıldı.

ABD sınıflandırması

Wagner'in Ukrayna savaşındaki rolünün artmasıyla birlikte ABD, geçen hafta grubu 'uluslararası suç örgütü' olarak sınıflandırdı.

ABD Ulusal Güvenlik Konseyi sözcüsü John Kirby, Rus örgütünün 'Ukrayna ve diğer yerlerdeki zulüm ve insan hakları ihlallerinden sorumlu olduğunu' vurguladı. 

Wagner unsurları, Rus madencilik şirketlerine ve onlarla çalışan şirketlere destek ve güvenlik sağlamak için Afrika ülkelerinde konuşlandırılıyor.

Ancak Moskova, daha önce Suriye, Libya, Sudan, Mali ve Madagaskar gibi ülkelerdeki siyasi işleri ve çatışmaları etkilemenin yanı sıra 'grubu Afrika'daki doğal kaynakları kontrol etmek için kullanmakla' suçlanmıştı. 

Wagner, 2014 yılında kurularak, Kırım'da aleni ilk görevini yürüttü.

Bazıları üniforma giyen üyeleri, Rus destekli ayrılıkçı güçlerin adanın kontrolünü ele geçirmesine yardım etti. 

Almanya merkezli 'Deutsche Welle' gazetesinin haberine göre grup, çoğu iyi eğitim almış gaziler ve seçkin askeri birliklerin eski üyeleri olduğuna inanılan birkaç bin paralı askerden oluşuyor.

Rusya'nın Ukrayna'ya yönelik askeri operasyonunun başlamasıyla birlikte Wagner güçleri, özellikle Soledar çatışması da dahil olmak üzere belirleyici savaşlarda, ön hatlarda konuşlanmış Rus kuvvetlerine verdikleri desteği güçlendirdi.

Rusya-İran işbirliği

Rusya'nın protestoları sınırlı bir şekilde bastırmak için resmi olmayan güçlere itimat eden İran modelini taklit ettiğine dair söylentiler var.

Ancak Ukrayna savaşında iki ülke arasındaki işbirliği, Kiev'in İran'ı 'Rusya'ya insansız hava aracı sağlamakla' suçlaması ortasında geniş bir ilgi gördü.

Ukrayna ordusuna göre Rusya, İran yapımı saldırı uçağı kullanıyor.

ABD'li yetkililer, geçen ağustos ayında CNN'e Rusya'nın bir grup Şahed uçağı satın aldığını ve güçleri, bu uçakları kullanmak üzere eğittiğini açıkladı.

Ukrayna Devlet Başkanı Vladimir Zelenski'ye göre Rusya, Tahran'dan 2 bin 400 adet Şahed-136 İHA talep etti.

Ukrayna, daha önce kuvvetlerinin geçen Ekim ayında ilk kez Harkov bölgesinde İran yapımı Şahed uçağını düşürmeyi başardığını duyurdu.

O günden itibaren benzer açıklamalar daha yapıldı. Ancak Tahran, Moskova'ya silah tedarik ettiğini yalanladı.

İran'ın resmi haber ajansı IRNA'ya göre İran Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Nasır Kenani, "İran, Rusya ile Ukrayna arasındaki savaşa taraf olmadığını defalarca beyan etti ve iki tarafa da silah göndermedi" açıklamasında bulundu.

Aynı şekilde Ukrayna Devlet Başkanı'nın danışmanı Mykhailo Podolak'ın Tahran'ın İsfahan'da İran Savunma Bakanlığı'na ait bir fabrikayı hedef alan saldırıda Ukrayna'nın parmağı olabileceğine dair şüphelerine dikkat çekmesi sonrasında İran ile Ukrayna arasındaki anlaşmazlık, tırmandı.

Twitter üzerinden açıklamada bulunan Podolak, "Savaşın mantığı ölümcül ve dayanılmaz. Savaş ağaları ve suç ortakları tazminat ödemek zorunda kalacak" dedi. 

Tahran, saldırıya ilişkin açıklamalarının ardından Kiev büyükelçisini Dışişleri Bakanlığı'na çağırdı.

Ayrıca, İran Dışişleri Bakanı Hüseyin Emir Abdullahiyan, geçen pazar günü İsfahan kenti yakınlarındaki bir askeri fabrikayı hedef alan bombalı saldırı hakkında açıklamada bulundu.

Bakan, saldırıyı 'ülkede güvensizlik yaratmayı amaçlayan korkakça bir saldırı' olarak nitelendirdi.

Kremlin ise yaşananları analiz ettiğini söyleyerek İsfahan saldırısını kınadı.

Kremlin Sözcüsü Dimitriy Peskov, gazetecilere yaptığı açıklamada "Egemen bir ülkeye karşı yapılan bu tür eylemleri ancak kınayabiliriz" dedi.