İran; ABD ve İngiltere tarafından kuşatılmayacak

Hint gazeteci Vijay Prashad'ın Cebelitarık'ta ve Hürmüz Boğazı'nda yaşanan tanker kriziyle İran'ın uluslararası konumunu değerlendirdiği Asia Times'taki yazısını Independent Türkçe okurlarına sunuyoruz

(AFP)

Mayıs sonlarında, Panama'daki denizcilik makamları iki milyon varil İran ham petrolünü Akdeniz'e taşıyan Afrika kıyılarındaki petrol tankeri Grace 1'in kaydını silmişti. Panama bandırasını kaybetmiş gemi İran bayrağı çekmek zorunda kalmıştı.

Geminin kaydının silinmesi ciddi provokasyon yarattı. Kraliyet Deniz Piyadeleri Cebelitarık kıyılarında gemiyi alıkoymuş, İngiltere de tankerin Suriye'ye doğru ilerlediğini söyleyip bunun Avrupa Birliği (AB) yaptırımlarını ihlal ettiğini dile getirmişti. İran ise bunu reddetmişti.

Brezilya:

İran gemilerine ev sahipliği yapan diğer ülkeler üzerindeki yaptırım ve diplomatik baskılar da son zamanlarda arttı. Daha geçenlerde Bavand ve Termeh isimli iki İran gemisi, Brezilya devletine ait petrol şirketi Petrobras'ın yakıt ikmali yapmayı reddetmesi yüzünden haftalarca Paranaguá, Brezilya'da demirlemek zorunda kalmıştı. Bu, ABD baskısının doğrudan sonuçlarından biriydi.

Bu noktada karmaşık bir durum söz konusu. İran, başta mısır, et ve soya olmak üzere Brezilya'dan yıllık iki milyar dolarlık mal ithal ediyor. İran'ın Brezilya büyükelçisi Seyid Ali Segaiyan Brezilya yetkililerine Petrobras'ın İran gemilerine yakıt ikmalini reddetmeye devam etmesi halinde İran'ın ithalat için başka yerlere yöneleceğini söylemiş, bunun üzerine Brezilyalı tüccarlar da İran'la aranın açılmaması yönünde hükümete baskı yapmaya başlamıştı.

Sonunda Brezilya Yüksek Mahkemesi Başkanı Dias Toffoli, Petrobras'a gemilere yakıt ikmali yapmasını emretmişti. Yüksek Mahkeme, gemilerin Eleva Química adlı Brezilyalı şirketle sözleşmesi olduğunu, bunun da ABD yaptırımlarına tabi olmadığını belirtmişti. Daryabar, Delruba ve Ganj isimli üç diğer gemiyle birlikte bu iki gemi İran'a mısırla dönmek üzere Brezilya'ya üre taşıyordu.

Amerika Birleşik Devletleri'nden gelen baskı yüzünden Panama da bandırasını İran veya Suriye'ye bağlı 59 gemiden çekmişti. Uluslararası bandırası olmayan bir gemi sigorta satın alamaz, bu da geminin derhal başka bir bandıra bulması gerektiği anlamına gelir. ABD Sierra Leone ve Togo gibi ülkelere de bandıralarının İran'ın petrol ihracatının parçası olan gemilerde kullanılmasına izin vermemeleri yönünde baskı yapıyor. Sigorta şirketleri üzerindeki Amerikan baskısı yüzünden İran bayrağı taşıyan gemiler sigorta almakta büyük zorluk çekiyor.
İran bayraklı gemiler daha detaylı aranmaları konusunda uyarılan gümrük yetkililerinin de radarında. Yolculuklarında gecikmelere yol açan sıkı gümrük kontrolleri İran petrolünün taşınma maliyetini de yükseltiyor.

Tahran'ın önde gelen din adamı Ayetullah Seyyid Ahmet Hatemi geçen Cuma İngiltere'nin Akdeniz'in ağzındaki Cebelitarık kıyısındaki eylemlerinin İran'a yine İngiltere'nin sömürgeci geçmişini hatırlattığını söyledi. Hatemi, İngiltere'nin “kurnaz ve sömürgeci bir tilki” olduğunu söyledi. İran Meclisi Ulusal Güvenlik Komisyonu başkanı Mücteba Zünnur da İngiltere’nin eylemlerinin “zorbalık ve korsanlık” olarak tanımlanması gerektiğini ifade etti.

Kırılma noktası:

Grace 1'in alıkonulmasına cevaben İran Devrim Muhafızları (İDM) İngiliz bandıralı petrol tankeri olan Stena Impero'yu alıkoymuştu. İran geminin tutarsız seyri nedeniyle devrim muhafızlarının gemiye çıktığını ve ardından gemiye el koyduklarını iddia etmişti. Stena Impero ve 23 kişilik mürettebatı İran'ın Bandar Abbas limanına götürülmüştü.
İDM ayrıca Liberya bayraklı İngiliz gemisi MV Mesdar'a da çıkmıştı. İran, MV Mesdar'a rotası İran kıyılarına doğru saptığı için müdahalede bulunduğunu söylemişti. Birkaç saat sonra MV Mesdar'ın yoluna devam etmesine izin verilmişti.

İran'ın Birleşmiş Milletler (BM) Daimi Temsilcisi, BM yetkililerine Tahran'ın Stena Impero vakasıyla ilgili görüşünü ileten bir mektup gönderdi. Mektupta tankerin İranlı bir balıkçı teknesiyle çarpıştığı ve daha küçük gemideki mürettebatın bir kısmının ciddi biçimde yaralandığı dile getirildi. İranlı yetkililer, uyarılarını görmezden gelen ve yetkililerin önerdiği rotadan sapan Stena Impero'ya telsizle haber verdiklerini iddia ediyor. İran çarpışmaya dair soruşturma yürüttüğünü de söylüyor.
Ancak İngiliz hükümeti gibi Stena Impero'nun sahipleri de bu anlatıyı reddediyor. Gemi İsveç merkezli Stena Bulk adında bir şirkete ait.  İsveç hükümeti boğazda seyrüsefer serbestisini korumak amacıyla, İran ve diğer ülkelerle görüşmeler başlattı.

 

 

Komuta ve kontrol:

İngiliz Kraliyet Donanması'nın İran ve Umman arasında bulunan Hürmüz Boğazı'ndaki devriyeleri son zamanlarda saldırgan bir hale büründü. Donanma fırkateyni HMS Montrose da İDM gemilerini takibe almış durumda. İngiltere hükümeti, bütün İngiliz ticari gemilerine artık Kraliyet Donanması fırkateynlerinin eşlik edeceğini ve HMS Montrose'a katılmak üzere Kraliyet Donanması'na ait başka gemilerin de Basra Körfezi'ne doğru hareket ettiğini duyurdu.

ABD, Hürmüz Boğazı'nda devriye gezmek için bir deniz gücü oluşturma sürecine öncülük ediyor. Hatta diğer ülkelerin refakat gemilerini koordine etmek amacıyla “komuta ve kontrol” gemileri göndereceğini açıkladı. Hürmüz Boğazı'ndaki askeri hareketlilik daha da arttıkça İngiltere’nin ABD’yle uyum içinde çalışması muhtemel.
Ne var ki uluslararası koalisyonda da çatlaklar yok değil.

Mesela Japonya ABD liderliğindeki askeri operasyona katılmayacağını dile getirdi. Japon Savunma Bakanı Takeshi Iwaya ve Baş Kabine Sekreteri Yoshihide Suga, Japonya'nın ABD'ye katılacağını belirttikten sonra bile Başbakan Shinzo Abe Japonya'nın durumu alevlendirmekten kaçınmak ve gerginliği azaltmak istediğini söylemişti. Abe şimdi de askeri hareketliliğe ara verilmesi gerektiğini söylüyor ve İran'la olan anlaşmazlığı çözmek istiyor. Diğer Asya ülkeleri de buna katılıyor.

Esas sorumluluk:

İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, Umman'ı kast ederek “Hürmüz Boğazı'nı ve Basra Körfezi'ni koruma konusunda esas sorumluluk en çok İran'a ve komşu ülkelere aittir” dedi. İddilara göre Ruhani ayrıca, gerginlik yaratmaya çalışmaları durumunda diğer ülkelerin “İran'dan uygun bir cevap alacaklarını” da söyledi.

Ruhani bu yorumu yaptığında Fransa'daki özel delegesi Dışişleri Bakan Yardımcısı Abbas Irakçi de İran'ın, Hürmüz Boğazı'ndaki operasyonlarını rahatsız edecek herhangi bir müdahaleye izin vermeyeceğinin altını çizmek için Fransız Dışişleri Bakanı Jean-Yves Le Drian ile buluştmuştu.

Al-Jazeera'ye konuşan İranlı Tuğgeneral Hüseyin Dehkan “Hürmüz Boğazı'nın statüsündeki herhangi bir değişiklik tehlikeli bir karşılaşmanın önünü açar” dedi. Açıkça görülüyor ki İran, dünya petrolünün 5'te birinin taşındığı, hayati role sahip 21 deniz mili genişliğindeki boğaz üzerinde iddia ettiği rolden vazgeçmeye hazır değil. Karakas, Venezuela'da düzenlenen Bağlantısızlar Hareketi'nin dışişleri bakanları toplantısında, birçok ülkenin kırılma noktasının açık savaşa dönüşmesinden kaçınmak istediği açıkça ortaya çıktı.

Uluslararası baskılar veya eylemlerle kuşatılmayı göze alamayan İran da artık kendi deniz taşımacılığı konusunda yaratıcı davranıyor. Reuters'a göre 3 Haziran'da İran gemisi Hayan, Pakistan'ın Karaçi şehrine gitmek üzere Bandar Abbas limanından hareket etmişti. Dört gün sonra geminin adı Mehri II olarak değiştirilmişti ve gemi Samoa bayrağını taşımaktaydı. Bundan bir hafta sonraysa Mehri II, kargosunu bilinmeyen bir gemiye aktardı. Bunun ardından gemi İran'a Hayan olarak geri döndü.

Bu makale, Bağımsız Medya Enstitüsü'nün (Independent Media Institute) projesi Globetrotter tarafından hazırlanmıştır.

Vijay Prashad kimdir?

Vijay Prashad Hint bir tarihçi, editör ve gazetecidir. Bağımsız Medya Enstitüsü'nün projesi Globetrotter'da yazar ve baş muhabirdir. LeftWord Books'un baş editörü ve Tricontinental: Sosyal Araştırmalar Enstitüsü (Tricontinental: Institute for Social Research) direktörüdür. 20'den fazla kitap yazan Prashad'ın kitapları arasında The Darker Nations: A People's History of the Third World, The Poorer Nations: A Possible History of the Global South, Ulusun Ölümü ve Arap Devrimi'nin Geleceği ve Red Star Over the Third World bulunuyor. Prashad, Frontline, The Hindu, Newsclick, AlterNet ve BirGün'de düzenli olarak yazmaktadır.
 

 

*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe’nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.

https://www.asiatimes.com

Independent Türkçe için çeviren: İrem Oral

© The Independentturkish

DAHA FAZLA HABER OKU