Şecerüddür (ö. 655/1257), Eyyûbî Sultanı el-Melikü's-Sâlih olarak bilinen Necmeddin Eyyûb'un câriyesiydi.
Bir erkek çocuk dünyaya getirince Sultan ile nikahlandı.
Şecerüddür'ün hikayesi, kocası el-Melikü's-Sâlih'in, Fransa Kralı IX. Saint Louis'e karşı Dimyat'ta savaşırken ordugâhında vefat etmesiyle başladı.
Şecerüddür, kocasının ölümünü bir süre saklamayı başarsa da askerler bu durumu bir şekilde öğrendi.
Hızlı bir şekilde yayılan haber, Haçlı karargahına ulaştı. Bu ani bir taarruz için iyi bir fırsattı.
Haçlıların hücumuyla başlayan ve aylarca devam eden savaşın sonunda haçlılar yenilgiye uğratıldı ve Fransa Kralı IX. Saint Louis esir alındı.
Bu süre zarfında tahta, ölen sultanın oğlu Turan Şah geçti.
Turan Şah'ın, tahta çıkmasında büyük katkıları olmasına rağmen üvey annesi Şecerüddür ile araları açıldı.
Yaşanan bu kavgada Bahrî Memlük emîrleri Şecerüddür'ün tarafını tuttular ve Turan Şah'ı öldürerek Şecerüddür'ü Sultanlığa getirdiler.
Bu olayı Mısır'da Memlükler döneminin başlangıcı olarak gören tarihçiler esas alınırsa Şecerüddür Memlüklerin ilk sultanıdır.
Hutbe okutma ve para basma
Hükümdarlığın önemli alametlerinden ikisi kendi adına hutbe okutmak ve para basmaktır.
Seçerüddür'ün, "İsmetüddin vâlidetü-Halîl es-Sâlihiyye, İsmetü'd-dünyâ ve'd-dîn Ümmü Halîl el-Müsta‘sımiyye, Sâhibetü'l-Meliki's-Sâlih" sıfatlarıyla anıldığı hutbeler okutulmuş ve adına para basılmıştır.
Tahta çıktıktan sonra ilk iş olarak Haçlı tehdidini ortadan kaldırmak isteyen Melike, esir ettiği Fransa Kralı IX. Louis'i Dimyat'ın tahliye edilmesi de dahil bir dizi şartın yerine getirilmesi şartıyla serbest bıraktı. Dimyat bu şekilde kurtarıldı.
Vergilerle ilgili düzenlemeler de ekonomik açıdan Melike'nin belirli başarılar elde etmesini sağladı.
Ancak Şecerüddür'ün bu yükselişi Bilâdü'ş-Şam'daki Eyyûbî meliklerini rahatsız etti.
Bunun sonucu olarak Şam'a atadığı nâibi görevine başlayamadı ve Şam'da Şecerüddür adına hutbe okunmadı.
Bilâdü'ş-Şam'ın Melike'nin elinden tamamen çıkmasının ardından Mısır'da da isyanlar başladı. Bahrî Memlükler çareyi Bağdat'daki Abbâsî halifesi Müsta‘sım-Billâh'tan menşur istemekte buldular.
Ancak Halife, bir kadın olduğu için Şecerüddür'ün hükümdarlığını reddetti. Bunun üzerine Şecerüddürr, Atabeg İzzeddin Aybeg et-Türkmânî ile evlenerek Sultanlığı ona bıraktı (3 Temmuz 1250).
Gölge Sultan
Şecerüddür'ün hükümdarlığı hicrî takvime göre 56 gün, miladi takvime göre tam iki ay sürdü.
Ancak hükümdarlığı devrettikten sonrada yönetimde etkili olmaya devam etti. Önemli kararların alınmasında rol oynadı.
Uzun yıllar Sultan olan kocasıyla iyi ilişkiler sürdürmesine rağmen Sultan'ın Musul hâkimi Bedreddin Lü'lü'ün kızıyla nişanlanması Şecerüddür'ü kızdırdı ve 9 Nisan 1257'de İzzeddin Aybeg'i hizmetçilerine boğdurttu.
Şecerüddür kendi Memlüklerinden birisini tahta çıkarmayı başaramadı.
İzzeddin Aybeg'in memlükleri iktidarı ele geçirdiler ve Şecerüddür'ü bir kaleye hapsettiler.
Daha sonra tahta çıkan el-Melikü'l-Mansûr Nûreddin Ali tarafından 28 Nisan 1257'de öldürtüldü.
Naaşı, önceden kendisi tarafından yapılan türbeye defnedildi.
Şecerüddür'ün sultan olması İslam tarihinde istisna olarak görülen durumlardan biridir.
O dönem bir kadının hükümdar olup olamayacağı üzerine uzun tartışmalar yapılmıştır. Karşı olanlar olduğu gibi destekleyenler de olmuştur.
Şecerüddür'ün hükümdarlığı sürecinde oğlunun ve kocasının isimlerini kullanarak meşruiyet sağlaması onun tam manasıyla bir Sultan olarak görülüp görülemeyeceği tartışmasına yol açmıştır.
Bağdat'daki Abbasi halifesinin Şecerüddür'ün hükümdarlığına karşı çıkması halihazırda isyanlar sebebiyle zor durumda olan Sultan'ın meşruiyetini tamamen ortadan kaldırıyordu.
Bunun üzerine hükümdarlığı kocasına bıraktı ancak "Gölge Sultan" olmaya devam etti.
Kaynaklar:
Cengiz Tomar, "Şecerüddür", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/seceruddur.
D. Fairchild Ruggles (2020). Tree of Pearls: The Extraordinary Architectural Patronage of the 13th-Century Egyptian Slave-Queen Shajar al-Durr. Oxford University Press.
*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
© The Independentturkish
