Maşrık (Doğu İslam dünyası) ve Mağrib (Batı İslam dünyası) merkezî iktidarları tarih boyunca çeşitli yerel isyanlarla karşı karşıya kalmış; ancak bunlar arasında "mehdi" inancı taşıyanlar daha fazla zorlayıcı ve yıkıcı olmuştur.
Birçok yerel güç odağı, merkezî otoritenin sahip olduğu meşruiyeti ortadan kaldırmak ve kendi yönetim haklarını meşru bir zemine oturtmak için kıyametten önce geleceğine ve Müslümanların "kurtarıcısı" olduğuna inanılan mehdinin, kendisi olduğunu iddia etmiştir.
Fas, mehdi hareketlerinin yoğun olarak görüldüğü coğrafyalardan biridir.
Çok uzun süreden beri Hz. Muhammed'in soyundan gelen hanedanların yönettiği ülkede 20'nci yüzyılın başlarında Mahzen (merkezî yönetim) karşıtı hareketler güçlenmiştir.
Bu hareketlerden biri de "Bu Himara" olarak bilinen Cîlâli b. İdris el-Yusufî ez-Zerhunî tarafından başlatılmıştır.
Bu Himara, Fas Sultanı Abdülaziz'in ağabeyi Mevlay Muhammed olduğunu iddia etmiş ve tahtın kendi hakkı olduğunu ileri sürmüştür.
Bu iddiası sebebiyle ona "Sahtekar" da denmiştir.
Kimlik hırsızlığı
Fas'ın önemli şehirlerinden Miknâs'ın kuzeyindeki Zerhûn dağı bölgesinden gelen Bu Himara, Fes şehrinde mühendislik okumuş ve Mahzen'de görev almıştır.
Bu görevi sırasında sahtekarlık yaptığı için 2 sene hapis cezası almıştır.
Daha sonra Cezayir ve Tunus'a da giden Bu Himara, Miknâs'a -bir eşek üstünde- geri dönmüş ve verdiği vaazlarla insanları etrafına toplamaya başlamıştır.
Bu Himara'ın kendisini Mevlay Muhammed, olarak tanıtmasının sebeplerinden biri halkın, Mevlay Muhammed'in küçük kardeşi Abdülaziz tarafından oyuna getirildiğine inanmasıdır. Bu durum ona önemli bir destek ve şöhret getiriyordu.
İkinci önemli sebep ise şerif olan Alevî (Filâli) hanedanına mensup olmanın doğrudan yönetim meşruiyeti manasına gelmesidir.
Fez şehrinde sarayda tutulan Mevlay Muhammed'in hiç halk içine çıkmaması Bu Himara'nın onun kimliğine bürünmesini kolaylaştımıştır.
Mahzen'de iki sene boyunca devam eden görevi sayesinde de hanedan üyelerinin nasıl davranması gerektiğini iyi biliyordu.
Keramet, kehanet ve rüya: Mehdilik iddiasının evrensel esasları
İddiasını bir adım ileri taşıyan Bu Himara, kerametler gösterdiğini iddia etmiş ve kehanetler de bulunmuştur.
Tüm bunları görüldüğü söylenen rüyalar takip etmiş ve sonunda mehdiliğini ilan etmiştir.
Günde üç defa yüzünün renk değiştirdiğini iddia eden "Sahtekar", sabahları yeşil, öğlen sarı ve gece siyah tene sahip olduğunu öne sürmüştür.
İsyan ve emperyalistlerle işbirliği
Ekim 1902'de Taza şehrinde Araplaşan Berberi (Amazigh) kabilelerin desteğiyle başlayan isyan Mart 1903'e kadar devam etmiştir.
6 aylık mücadele sonucunda kesin bir şekilde kazanan bir taraf olmasa da Bu Himara Taza şehrinden çıkmış ve Rif bölgesinin doğusunda bulunan Selvan köyüne çekilmiştir.
1909 yılına kadar Bu Himara'nın hareketi Mahzen için sorun olmaya devam etmiştir.
Ancak Bu Himara'nın İspanyol otoritelerle yaptığı anlaşmalar ve ticaret onun bölge halkı tarafından aldığı desteği azaltmış ve sonunda tahtı kardeşinden alan Mevlay Abdülhafiz tarafından yakalanarak idam edilmiştir.
İktidarın temel meşruiyet kaynağının şeriflik olduğu ve şerif ailelerinden birine mensup olmayanların herhangi bir otorite iddia edemediği bir dönemde Bu Himara, hem sahte şeriflik iddiası hem de mehdilik kandırmacasıyla merkezî yönetime yönelen isyan dalgasının kendi lehine dönmesini sağlamıştır.
Zayıflayan merkezî yönetime karşı kuzey kabileleri Bu Himara'yı bir fırsat olarak görerek uzun süre onun taht iddiasını desteklemiştir.
Mehdilik, daha geniş çevrelere ulaşmak ve takipçilerin bağlılığını artırmak için kullanılmıştır.
Bu şekilde belirli bir hedefi gerçekleştirmek için motive olmuş yığınlar "Sahtekar"ın menfaatleri doğrultusunda rahatça kullanılabilmiştir.
Aynı hikaye farklı coğrafya ve farklı zamanlarda tekrarlanıp durmakta.
Kaynaklar:
Dunn, R. E. (1981). The Bu Himara rebellion in northeast Morocco: Phase I. Middle Eastern Studies, 17(1), 31–48.
Miller, S. (2013). A History of Modern Morocco. Cambridge: Cambridge University Press.
*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
© The Independentturkish
