Türk Lirası'nda "bir gecelik depremin" 3 nedeni

Türkiye yeni yılın üçüncü gününe Türk Lirası’ndaki değer kaybıyla uyandı.

Bir süredir 5,30 ile 5,40 aralığında seyreden Dolar/TL kuru, Türkiye’nin uyuduğu saatlerde Asya piyasalarında 5,8367'ye kadar yükseldi. Yurt içi piyasalarda işlemlerin başlamasıyla kur, 5,39’a kadar gerilese de tekrar 5,48 seviyesini gördü. 

Yastık altında dövizi olanın da parasını dolara yatırmayı düşünenin de aklında bir soru var: Dün gece ne oldu? 

Uzmanlar, bu sorunun cevabını genellikle okyanus ötesinde ararken gerekçelerde şu başlıklar öne çıkıyor: 

1) Çin'deki daralma 

ABD Başkanı Donald Trump’ın Ocak 2018’de Çin’e uyguladığı ek gümrük tarifleriyle başlayan, Çin’in de misillemeyle cevap verdiği, yıl boyunca ise şiddeti giderek artan ABD-Çin ticaret savaşı ilk meyvelerini veriyor. 

Savaşın yeni yıldaki ilk etkisi dünyanın ikinci büyük ekonomisinin imalat sektöründeki daralmayla kendini gösterdi. 31 Aralık’ta açıklanan ve şirketlerin satın alma taleplerini ölçen imalat sektörü satın alma yöneticileri endeksi (PMI), 49,6’ya gerileyerek 2016’dan bu yana en düşük seviyeyi gördü. Endekste 50’nin altı daralmayı işaret ediyor.

Bloomberg HT canlı yayınında açıklamalarda bulunan Para ve Sermaye Piyasaları Uzmanı Cumhur Örnek’e göre düşük PMI verisi, ticaret savaşlarıyla gelinen noktada üretim tarafında sanayicilerin ciddi anlamda olumsuz etkilendiğini gösteriyor. Örnek, bugün atılacak adımların tohumlarının ise 6-7 ay sonra ancak yeşereceğini söylüyor.

2) Apple 20 yıl sonra satış kaybında 

Çin’in sanayicisini olumsuz etkileyen, iç talebi daraltan bu savaş ABD’de başlayıp yine ABD’yi de vurmuş durumda. Bunun en belirgin örneği, dolardaki yükselişe de en fazla gerekçe olarak gösterilen Apple açıklaması oldu. 

Ağustos ayında 1 trilyon dolarlık piyasa değerine ulaşarak “Dünyanın en kıymetli şirketi” koltuğuna oturan Apple, 20 yıldan sonra ilk kez satış tahminini düşürdü. 

Şirket adına açıklama yapan CEO Tim Cook, 2018’in son çeyreğinde 84 milyar dolarlık satış geliri beklediklerini söyledi. Önceki tahmin ise 89 ile 93 milyar dolar arasındaydı. 

Cook’un yatırımcılara gönderdiği mektupta yer alan bu açıklamanın en kritik kısmı şu oldu: Bazı kilit gelişen piyasalarda bazı zorluklar algılıyorduk, ancak özellikle Çin'de olmak üzere ekonomik yavaşlamanın boyutunu önceden göremedik. 

58 yaşındaki CEO’nun açıklamasına göre satış rakamlarındaki düşüşün büyük payını iPhone üstleniyor. Şirket gelirlerinin üçte ikisini kapsayan iPhone, Apple’ın bayrak gemisi konumunda. 

Cook’a göre iPhone satışları yalnızca gelişmekte olan ekonomilerde değil bazı gelişmiş piyasalarda da düştü. 

Apple hisselerini yüzde 8,5 gerileten bu haberle birlikte yatırımcılarda “Küresel büyüme yavaşlıyor mu?” endişesi başladı. Bu durum gelişmekte olan piyasaların para birimlerini olumsuz etkiledi. 

“Yeni yıla Çin’le başladık” diyen Finans Uzmanı Doç. Dr. Enver Bolgün, Bloomberg HT’de yaptığı açıklamada Apple’a diğer teknoloji firmalarının da eklenmesi durumunda gelişmekte olan piyasalardaki olumsuzluğun ocak ayı boyunca devam edebileceğini söyledi. Bolgün, Dolar/TL kurunda geçen yılki kadar bir hareket olacağını düşünmediğini de sözlerine ekledi. 

Şekerbank Ekonomisti Dr. Gülay Elif Yıldırım ise “Sermayeye ihtiyacı olan bir ülke olarak bir hikâye yaratmak zorundasınız. Bu hikâyeyi yazamıyorsanız büyümeniz yavaşlar” diyerek büyüme ivmesinin 2018’de başlayan yavaşlamasının 2019’un ilk yarısına yansıyacağını söyledi. 

3) Japonya’nın robotları 

Dünyanın en büyük üçüncü ekonomisi Japonya, aynı ligde yarıştığı ABD ve Çin’den sonra Türk Lirası’ndaki oynaklığın diğer bir sebebi olarak gösterildi. 

Bunun en önemli nedeni Japon piyasalarının dört gündür tatilde olması, dolayısıyla piyasada likidite olmaması ve “robot işlemler” adıyla da bilinen algoritmaların devreye girmesi.

Apple’ın piyasalarda şok etkisi yaratan açıklamasının ardından yatırımcı, “güvenli liman” kabul ettiği Japon Yeni’ne doğru yöneldi. 

Düşük likidite, yani para akışının az olduğu bu ortamda kurun hareketlendiğini gören algoritmik işlemler şiddetlendi. Türk Lirası/Japon Yeni kuru yüzde 9,2 düşerek gelişen piyasa paralarının Asya işlemlerindeki kayıplarına öncülük etti.

Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak da TRT Haber'e yaptığı açıklamda "Asya'da açık olan piyasalara dayalı ve gelişmekte olan piyasalara yönelik bir dalgalanma. Kısa sürede dengelenme oldu" diye konuştu. 

Algoritma işlem nedir?

En basit tanımıyla yatırım kararlarını insanlar yerine bilgisayarların verdiği bir dünyayı ifade eden "yüksek hızlı işlemler" ya da başka tabirle algoritmik robotlar çok kısa sürelerde alım-satım yapabiliyor. 

Yüksek işlem hacimleri daha çok yatırımcıyı piyasaya çekiyor ve borsalara fayda getiren bir zincirin oluşmasını sağlıyor.

Merkez bankalarının kararları gibi önemli verilerin önceden tanımlanması imkânı sunan bu teknoloji, birden fazla emir gönderebiliyor, gerçek zamanlı fiyat simülasyonu yapabiliyor, piyasa verilerine göre göre piyasa şartlarını yeniden oluşturabiliyor.

Bir insanın en basit kararı alması ortalama 300 ila 700 milisaniye zaman alırken, algortimalar çoktan binlerce alım-satım emrini borsaya iletmiş olabiliyor.