Afganistan'dan son aylarda Türkiye'ye gelen sığınmacıların sayısında bir artış olduğu iddia ediliyor.
Taliban'ın ülkeyi ele geçirmesinin bu göçü ne yönde etkileyeceği önümüzdeki günlerde belli olacak.
Avrupa Birliği (AB) yeni beklenen göç öncesinde gözünü Türkiye'nin alacağı tavra dikmişken, Türkiye de İran'ı takip ediyor.
Çünkü Afganistan'dan yola çıkanlar Türkiye'ye varmadan önce bu ülkede 2 bin 400 kilometrelik yolu geçmek zorunda.
Halihazırda İran'da birçoğu oturuma sahip olmamakla birlikte 2 ile 3 milyon arasında Afgan'ın yaşadığı iddia ediliyor.
Afganistan'da sükunetin sağlanıp, şartların normalleşmemesi halinde göçmenlerin ilk duraklarından biri Pakistan'la birlikte İran olacak.
Pakistan'a geçen göçmenlerin bir kısmının da sonradan İran'a geçtiğini unutmamak lazım.
Dolayısıyla İran'ın yeterli önlemleri almaması halinde Türkiye'nin sınırlarında daha fazla Afgan göçmen görmesi yüksek ihtimal.
Peki İran'ın Afgan sığınmacı politikası ne?
İddia edildiği gibi Türkiye yönüne geçişlere karışmıyor mu?
"İran'da yaşayan Afganistanlılar, Türkiye'ye nasıl gidebileceklerini soruyorlar"
İran'ın başkenti Tahran'da yaşayan ve bir turizm acentesi sahibi olan Hosein Aliaghdam (Hüseyin Ali Ağdam) Indepentdent Türkçe'ye açıklamalarda bulundu.
Aliaghdam, son süreçlerde ülkedeki Afganistanlıların ülkeyi terk etmeye çalıştığını bir kısmının ülkelerine dönerken, bir kısmının Türkiye'ye ve Batı'ya gitmeye çalıştığını söyledi.
Bunun en temel nedeninin yaptırımlar nedeniyle İran'da yaşanan ekonomik sıkıntılar olduğunu aktaran Aliaghdam, "Afganistanlıların burada kazandığı para yeterli olmuyor. Ülkelerindeki ailelerine para gönderemiyorlar. Bu nedenle birçok Afganistanlı sığınmacı, İran'ı terk ederek başka ülkelere gitmek istiyor. Hatta bir gazetede okuduğuma göre 2020'nin sonuna kadar 800 bin Afgan, İran'ı terke derek ülkesine dönmüştü. Şimdilerde ise turizm acentesi sahibi olmamdan dolayı İran'da yaşayan Afganistanlılar, bana Türkiye'ye nasıl gidebileceklerini dair çok sorular soruyorlar. Çünkü Afganistanlıların çoğu İran'da oturum izni olmadan oturuyor. Afganistanlıların açısından Türkiye vizesi almak zor ve pahalı" diye konuştu.
"Afgan halkına ilk kapı Humeyni açtı. 2 bin Afganistanlı, İran-Irak savaşında öldü"
Türkiye'de yaşayan Afganistanlı akademisyen gazeteci Lal Muhammed Lame ise İran'ın Afganistan ile 936 kilometre sınırı bulunduğunu ifade ederek, Afganların İran'a olan göçü ve bu ülkedeki durumlarına dair şu bilgileri verdi:
Sınırın çoğu geçiş yolları zor olan dağlık bölgelerden oluştuğu için her zaman kaçak geçişlerin engellenmesini zorlaştırmaktadır. Afganistan Mülteciler ve Geri Dönüşler İşleri Bakanlığı'nın verdiği verilere göre 840 bin 520 Afganistan uyruklu İran'da göçmen kartına sahiptir. 30 bin kişi uzun dönemli oturma izni, 450 bin kısa dönemli pasaport ve 735 bin 622 kişi ise kayıtsız şekilde İran'da yaşamaktadır. Afganistanlıların çoğunluğu Afganistan'da patlak veren iç savaşlardan dolayı İran'a göç etmişlerdir. O zamanda İran, diğer komşusu Irak ile savaşırken 1979 yılında Sovyet işgali nedeniyle Afganistan'dan gelen göçmenlere açık kapı politikası izledi. İran lideri Ayetullah Humeyni verdiği talimat ile Afganistan'dan gelen Afganistanlılara yardım etmek adına ülkeye girişlerine izin verildi. İran-Irak savaşında 2000'den fazla Afganistan vatandaşını savaşa katılarak öldüğüne dair bilgiler mevcuttur.
"İran'daki iş gücünün yüzde 10'nunu Afgan göçmenler oluşturuyor"
Lame'nin verdiği bilgiye göre Afgan göçünün artışında en büyük etken 2001'deki ABD müdahalesi oldu.
Lame, bu süreci şöyle anlattı:
İran-Irak savaşının bitimi ve Afganistan'da komünist rejiminin çöküşü ile İran'da Afganistan göçmenlerinin sayısında düşüş yaşandı. Ancak 1996 yılında Taliban ülkeyi eline geçirince ve daha sonra 2001 yılında ABD Afganistan'a müdahale ettiğinde yasal yollar ve kaçak yollarla İran'a geçen Afganistan vatandaşlarının sayısı 3 milyon üzerine yükselmiştir. 2001 sonrası dönemde Amerika-Taliban savaşından kaçanlar ve İran'a geçişleri kontrol altına almaya çalışmıştır. İran'daki Afgan göçmenleri çoğunluğu inşaat işleri olmak üzere, bahçıvanlık, tarım ve diğer ağır işlerde çalışmaktadır. Şu an yaklaşık 2 milyon iş gücüne sahip olan Afgan göçmenleri İran'daki iş gücünün yüzde 10'u ve inşaat sektöründeki işgücünü yüzde 30'unu oluşturuyor. İranlıların tabiri ile Afgan göçmenleri İran'daki inşaatların mimarlarıdır. Ucuz işgücünün İran ekonomisine olumlu katkısı olduğu iddia ediliyor.
"Afgan göçmenlerin bir kısmı İran'dan ülkelerine döndü, bir kısmı Türkiye'ye harekete geçti"
Son yıllarda yaptırımlar nedeniyle zorlanan İran'ın ekonomisindeki sıkıntılar ve parasının değer kaybetmesinin İran'daki Afganları da olumsuz etkilediğini dile getiren Lame, "Bu nedenle birçok Afgan, ülkedeki savaş ve istikrarsızlığa rağmen Afganistan'a geri dönmüşlerdir. Bunların bir kısmı da Türkiye ve Batı ülkelerine geçmek için harekete geçmiştir" dedi.
İran'ın Afgan göçmenlerini bir politika aracı olarak kullanmasına dair iddiaların olduğunu vurgulayan Lame, "Kimi zaman Afganistan-İran arasındaki su sorunu gündeme geldiğinde İran, Afgan göçmenlerini ülkeden çıkaracağı gibi konuları gündeme getirmektedir. ABD ambargoları söz konusu olduğunda yine Afgan göçmenlerin artık ülkede kalmasına izin veremeyeceğini dillendirmeye başlamıştır" ifadelerini kullandı.
fazla oku
Bu bölüm, konuyla ilgili referans noktalarını içerir. (Related Nodes field)
"İran'da bir süre çalışıp yol parası biriktirip Türkiye'ye geçmeye çalışıyorlar"
"İran'da oturma izni, geçici belge ve mülteci belgesi olan Afganlar, ülkede kalıcı olarak yaşamaktadır" diyen Lame, şöyle devam etti:
"Bunların çoğunluğu 80-90'lı yıllarda ülkelerini terk edip İran'a yerleşenlerdir. Daha sonra İran'a geçen Afganların çoğunluğu herhangi bir belge olmadan yaşıyorlar. Belgesiz yaşamanın zorluklarını baz alırsak bu kişiler fırsat bulunca Türkiye ve Avrupa'ya geçmeye çalışıyorlar. ABD ambargosu nedeniyle ekonomisi olumsuz etkilenen İran, şu anda Afgan göçmenlerin çoğu için güzergâh olarak kullanılıyor. Türkiye' ve Avrupa'ya geçmek için yola çıkanların bir kısmı ise bir süreliğine İran'da çalışıp yol parası biriktirip Türkiye ve Avrupa'ya geçmek için yola düşerler."
"İran-Afganistan sınırında kontroller çok sıkı değil"
İran'ın Afgan göçmenlerin ülkesine geçmesini engellemek için sınır kontrollerinin çok ciddi olmadığını öne süren Lame, "İnsan kaçakçıları kolaylıkla bu sınırları geçebilirler. Ayrıca İran, Afgan vatandaşları için kolay vize veriyor. İran vizesi karaborsa da 300-500 USD karşılığında alınabiliyor" dedi.
"Pakistan'da 2,8 milyondan fazla Afgan yaşamakta"
Lame, Afganların bir diğer ülkeye Pakistan'a göçünü şöyle anlattı:
Pakistan, Afganistan göçmenleri için ev sahipliği yapan ülkelerden biridir. 1979 yılında Sovyet işgali ile beraber Afgan göçü, Pakistan'a giderek artmıştır. Verilere göre Pakistan'da 2,8 milyondan fazla Afgan göçmeni yaşamaktadır. BMMYK'nın verdiği verilere göre Pakistan'da Afgan göçmenlerinin sayısı 1.4 milyondur. Buradaki farklılık, birçok Afgan göçmenin ülkede kayıtsız yaşadığından kaynaklanmaktadır. Pakistan'a geçen Afganlardan az sayıda kişi BMMYK tarafından üçüncü ülkelere yerleştiriliyor. Diğer bir kısmı ise sahte belgeler düzenleyerek Avrupa ülkelerine geçebilirler. Ayrıca Afganların bir kısmı için sahte Pakistan kimliği düzenleyerek Arabistan ve diğer Körfez ülkelerine iş vizesi alarak geçenler bulunmaktadır. Bunun nedeni Arabistan gibi ülkeler Afgan vatandaşları için çalışma vizesi vermemektedir, çalışma vizesi alabilmeleri için Pakistan'da sahte Pakistan pasaportları düzenleniyor kaçakçılar tarafından.
"İran, Afganların Türkiye'ye geçişlerine göz yumuyor"
İran uzmanı Arif Keskin ise İran'da 2,5 ile 3,5 milyon arasında Afganistan vatandaşının yaşadığın ancak bu ülkedeki zor ekonomik koşullardan dolayı memnun olmadıklarını ve ülkelerine ya da başka ülkelere gitmek istediklerini belirtti.
Aynı şekilde İran'ın içinde bulunduğu ekonomik koşulların da etkisiyle daha fazla göçmen istemediğini ve Afganların geri dönmesini ya da ülkeyi terk etmesini istediğini öne süren Keskin, bu nedenle İran'ın Afganların bir şekilde Türkiye'ye geçmesi için alt yapılarını hazırladığını iddia etti.
İran'ın Türkiye ile Afganistan arasında 2 bin 400 kilometrelik yolda çok ciddi güvenlik önlemleri olduğunu, Afgan göçmenlerin bu yolu İran devletinin onayı olmadan geçemeyeceğini iddia eden Keskin, "İran'ın Afgan göçmenlerin Türkiye'ye geçişine göz yumduğunu söyleyebiliriz" dedi.
İran, sığınmacı kozu ile ikili ilişkilerde belirleyici pozisyona sahip olmak istiyor
İran'ın Afgan sığınmacı konusunu Türkiye'ye karşı koz olarak kullandığını öne süren Keskin, bunun nedenlerini şöyle sıraladı:
- İran topraklarına sığınmacı yığılmasını engellemek istiyor.
- Türkiye - İran ilişkilerinde sığınmacı kozu ile belirleyici pozisyona sahip olmak istiyor.
- Sığınmacı kozu ile bunun yarattığı tartışmalar ile Türkiye iç siyasetini dizayn ediyor.
- Türkiye'nin Suriye ve Ortadoğu siyasetini dizginlemeye çalışıyor. Çünkü sığınmacı sayısı arttıkça iç siyasette Suriye ve Ortadoğu politikaları daha çok gündeme geliyor.
- Türkiye'nin Afganistan'da etkili olmasını, ilişki geliştirmesini zorlaştırıyor.
"Türkiye'nin AB'ye karşı kullandığı göçmen kozunu İran'da Türkiye'ye karşı kullanıyor"
İran uzmanı Savash Porgham ise Afgan göçmen olgusunun yeni bir konu olmadığını, uzun yıllardır sürdüğünü sadece son dönemde ABD'nin çekilmesiyle sayılarda bir artış olduğunu kaydetti.
Türkiye'nin Avrupa Birliği'ne (AB) karşı kullandığı göçmen kozunu İran'ın da Türkiye'ye karşı kullandığını öne süren Porgham, "Bu politik baskı aparatıdır. Zaten Afgan sınırından geçip Türkiye'ye kadar gelmek İran devletinin bilgisi olmadan mümkün değil. O nedenle İran devleti göçmenleri Türkiye'ye karşı koz olarak kullanmıştır. Daha önce de Türk sınırına göçmenleri gönderiyordu yine daha fazlasını gönderecektir" iddiasında bulundu.
"Türkiye'ye artık sadece eli cebinde erkekler değil, cihatçılar da gelebilir"
İran'ın uzun süreden beri Taliban varlığını kabul ettiğini ve politik tavrını Taliban'a doğru kırdığını öne süren Porgham, bundan sonraki süreçte Taliban ve İran arasındaki ilişkilerin Türkiye'ye yönelik göçmen akışının da niteliğini belirleyeceğini öne sürerek, iddialarını şu şekilde tamamladı:
Artık sadece eli cebinde erkekler gelmeyebilir ve birçok radikal cihatçı militan da geçiş yapabilir. Taliban'ın iktidara gelmesiyle Türkiye'ye yönelik göçün hem niteliği hem niceliği değişebilir? Bundan sonra asıl soru Afganistan'daki cihatçılar da Türkiye'ye gelebilir mi? Çünkü Türkiye'nin içinde zaten çok ciddi bir cihatçı alt yapısı var. Daha önce Çeçenistan'a, Suriye'ye, Irak'a, Afganistan'a gidip savaşmış kişiler gruplar mevcut. Taliban sözcüsünün 'İslami kuralları bütün ülkelere yayacağız bunun için acelemiz yok' sözü bu kapsamda önemlidir.
© The Independentturkish
