Zehirlenme olayları gündelik hayatta sık görülüyor. Sağlık Bakanlığı Ulusal Zehir Danışma Merkezi (UZEM) 2020 Faaliyet Raporu bu sorunun boyutlarının sanılandan daha ciddi olduğunu ortaya koydu.
Açıklanan verilere göre son 3 yılda 285 bin 14 kişi zehirlenme vakası yaşandı.
Sadece 2020 yılında 80 bin 852 kişi zehir yoluyla hayatına son vermek istedi.
Raporda ayrıca intihar amacı dışındaki zehirlenme olayına dair verilere de yer verildi.
Bildirilen vakaların yüzde 37,18'i (70 bin 852) kaza, yüzde 6,13'ü (11 bin 494) yanlış kullanım, yüzde 3,10'u (6 bin 937) besin zehirlenmesi, yüzde 2,35'i (4 bin 407) çevresel zehirlenmeden kaynaklandı.
En çok zehirlenme vakası yüzde 65,50 oranıyla insan sağlığı ürünleri nedeniyle yaşanırken 21 bin 142 vaka ile ev kimyasalları takip etti.
Zehirlenme ve intihar olaylarının ardından ilk başvurulan yerler hastanelerin acil servisleri.
Raporu ve zehirlenmeden kaynaklanan intihar olaylarını Acil Tıp Uzmanı Prof. Dr. Özgür Karcıoğlu değerlendirdi.
"En çok zehirlenme vakası Adana'da"
Öncelikle rapordaki verileri değerlendirmek gerekirse açıklanan veriler sahadaki durumu yansıtıyor mu?
Toplumda zehirlenme sayısı özellikle bizim gibi kayıt sistemleri gelişmemiş ülkelerde gerçeğin küçük bir kısmını yansıtacaktır. Açıkçası ağırlıkla ciddi zehirlenme ve intihar girişimleri istatistiklere yansımaktadır. Kayıtlarımıza göre acil servislere başvuran hastaların yüzde 1 ile 3'ü zehirlenme olgusudur. Gelişmiş ülkelerde korunmaya verilen önem ve getirilen düzenlemeler sonucunda sayılar azalmıştır. Coğrafi farklılıklar da ilginçtir. Örneğin Adana'da oran daha yüksektir. Güney ve Güneydoğu Anadolu'da akrep ve yılan sokması yoluyla yaşanan zehirlenmeler, Doğu Karadeniz'de deli bal zehirlenmesi gibi bölgeye özgü rastlanan zehirlenmeler de önemlidir.
"Çocuk zehirlenmelerinde istismar ihtimali de göz önünde tutulmalıdır"
Zehirlenmeler en çok hangi nedenlerden kaynaklanıyor?
Genel anlamda zehirlenmeler istemli ve kaza alım olarak ayrılır. Çocukların tamamına yakını kazara alım sınıfında olsa da çocuk istismarı da göz önünde tutulmalıdır. Örneğin kostik ajanlar, temizlik malzemeleri, tarım ilaçlarının çocukların erişebileceği yerlerde bulunması basit bir hata olmayabilir. Bu ciddi olarak incelenmeli ve aile hakkında işlem yapılmalıdır. Kitle iletişim araçları, magazine, celebrity’ye ayırdığı süre ve enerjinin küçük bir bölümünü bu tür bilgilere ayırsa onlarca kişinin, özellikle çocukların yaşamı kurtulacaktır. Örneğin kilitli kapaklı ilaç kutuları dışında hiçbir yerde ilaçlar depolanmamalıdır. Reçetesiz ilaç satılmaması da bu tür önlemlerdendir.
Peki ergenlerde durum nedir?
Çocuklar kaza ile alır desek de adolesanlar (ergenlik çağındaki çocuklar), ergenler burada farklı özellikler taşır. Dünyayı tanımanın bir parçası olarak yeni maceralara açık olan gençler değişik maddeleri denemekte, bunun sonucu olarak (ensik) metamfetamin, bonzai, esrar, eroin gibi maddelerle tanıştıklarında zehirlenme bulguları gelişmektedir. Yetişkin ve yaşlılar ise daha çok istemli (intihar amaçlı) alım sonucu getirilir. Ayrıca özellikle yaşlılarda tedavi ajanlarının zaman içinde doz aşımı ya da zehirlenme bulguları gelişebilmektedir.
"Çocuk düşürmek için vajinal yollardan tarım ilacı alımı da oluyor"
En çok zehirlenme vakası neden oluyor? Kendini bilerek zehirleyenler neler kullanıyor?
İntihar girişimine yol açan en önemli durum major depresyondur. Şizofreni durumunda da rastlanabilir. İlaç olarak bildiğimiz tedavi edici ajanların ağız yoluyla alınması en sık kullanılan yoldur. Ayrıca damar yolu, kas içi gibi diğer yollardan ilaç alımı, karbonmonoksit gibi zehirli gazlara maruziyet, yangın da kalma, tarım ilaçlarının cilt ve diğer yollarla vücuda emilerek kalınması gibi çok çeşitli yollar da vardır. Yine çevre kirliliğinin artması ile günlük kullanımdaki sular, solunan havadaki gazlar gibi daha çok kronik maruziyet kapsamına giren zehirlenmeler de vardır. Çocuk düşürmek için vajinal yolla tarım ilacı alımı gibi seyrek ama ölümcül olabilecek yollar da kaydedilmektedir.
"2001 ve 2008 krizlerinde intiharlarda büyük sıçramalar gerçekleşti"
İntihar olaylarının ekonomik krizlerle bağlantısı var mı?
Yukarıda söz ettiğimiz bireysel durumların dışında, büyük toplumsal çalkantılar, ekonomik krizlerde intiharlarda belirgin artışlar olmaktadır. Ülkemizde 2001 ve 2008 krizlerinde bu sayılarda büyük sıçramalar gerçekleşmiştir. Ekonomik nedenli intiharlar daha çok üretken yaştaki erkeklerde, evi geçindirme sorumluluğunu yüklenme sonucunda görülmektedir. Kovid-19 pandemisi ile ilgili de gelişmiş ülkelerden başlayarak bu tür bir artış bildirilmekte ise de ülkemizde ancak önümüzdeki yıllarda net verilere ulaşabileceğiz.
"Yaşlı intiharları gençlere göre daha fazla ölümle sonuçlanmaktadır"
Zehirle intihar olayları hangi yaşlarda ve kesimlerde yaygın görülüyor?
Zehirlenmeyi etkileyen birçok faktör vardır. Bireysel olarak bakarsak major depresyon başta olmak üzere psikiyatrik tanılar, intihar için kullanılabilecek araçlara ulaşımın kolaylığı (polis, asker, anestezi uzmanı/hemşiresi gibi) intihar etme eğilimini etkilemektedir. Toplumsal olarak incelendiğinde ise coğrafi ve kültürel farklar dikkat çekmektedir. Kuzey Avrupa’da orta yaş ve üzeri, bireysel intiharlar ön planda iken gelişmekte olan ülkelerde toplumsal dalgalanmalar, ekonomik alt üst oluşların etkisi öne çıkmaktadır. Japonya’daki onur intiharları harakiri ise birçok kültürden bu anlamda ayrılabilmektedir. Yaşlı intiharları gençlere göre daha fazla ölümle sonuçlanmaktadır.
"Kadınlar daha çok intihar ediyor ama erkeklerde ölümle sonuçlanan intiharlar daha fazla"
Kadınlarda mı erkeklerde mi intihar vakaları daha yaygın görülüyor?
Kadınlar toplamda erkeklere göre kabaca iki kat fazla intihar girişiminde bulunmakla birlikte ölüme sonuçlanan intiharlarda erkeklerin gerisinde kalmaktadır. Özellikle toplumsal baskılar nedeniyle kadının kendini ifade etmesinde’ sesini yükseltmesinde rahat olmadığı ülke ve topluluklarda intihar girişimi bir imdat çığlığı olarak öne çıkmaktadır. Erkekler birçok alanda kendini daha kolay ifade ettikleri için böyle bir imdat çığlığına gereksinimi olmamakta, gerçekten ölmeye kararlı olarak girişimde bulunmakta, aynı zamanda ateşli silah, motorlu araç kullanma gibi intihar yollarına daha kolay ulaşmaları da eklendiğinde sonuçta erkeklerde kadınlardan iki kat fazla başarılı intihar görülmektedir.
"Yoğurt yedirmenin çok işe yarayacağı yaygın bir yanlış bilgidir"
Toplum zehirlenmeye müdahaleyi bilmiyor mu?
Birçok konuda olduğu gibi büyük oranda yanlış ve yetersiz bilinç düzeyi oldukça yaygındır. Örneğin bir zehirlenme durumundaki yoğurt yedirmenin çok işe yarayacağı yaygın bir yanlış bilgidir. Doğrusu zehirlenme şüphesi oluştuğu anda profesyonel yardım alınmalı, 112 çağrısı ile hastaneye ulaşım sağlanmalıdır.
"Tuz ruhu, çamaşır suyu ile zehirlenene kusturma yapılmaz"
Zehirlenene ilk müdahale nasıl olmalı?
Uzun sözün kısası, 112’yi arayın, hastaneye götürün. Bu arada ek travmadan, düşme-çarpmadan koruma gerekir. Asit-alkali alımlarında (Örnek: Kostik, tuz ruhu, çamaşır suyu) kusturma yapılmaz. Bilinci iyi olmayan kişiye bir şeyler yedirme-içirmeye çalışılmaz. Kaldırılıp yürütülmeye zorlanmaz.
© The Independentturkish
