Fransız-ABD’li Nikki de Saint-Phalle (1930 - 2002) bir zamanlar “Sanatı keşfettiğim için şanslıydım çünkü psikolojik olarak terörist olmak için gereken her şeye sahiptim” demişti. İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra Fransa'nın en coşkulu sanatını icra eden bu cesur avangard sanatçıdan bizi şaşırtmayan ve aynı zamanda tehditkar bir açıklamaydı. Arkadaşları 1960'larda galerilerini endüstriyel atıklarla doldurarak ya da çıplak kadın bedenlerini resmederek sansasyon yaratırken, kültürel kurumlardan sorumlu olanların ilgisini çekmek için resimlerinde canlı mermiler kullandı. Sanatındaki şiddet daha sonraları azalsa bile, her zaman risk, gizli bir kükreme, her an patlayabilecek bir saatli bomba içeriyordu.
Ressamın görsel yenilikle dolup taşan ambiyansı (Medya)
New York Modern Sanat Müzesi'ndeki mevcut retrospektif sergisinin ziyaretçilerinin yorumları şu şekilde: Şiddet yüklü özgürlük, yıkım yoluyla yaratıcılık, korkuyla bağdaştırılan zevk... Kısacası, gerçek silahlarla performansları ve devasa boyutlarda heykelsi kadınları olan bir ustanın sanatsal çelişkileri, sanatsal avangardların evi olan Avrupa'da Amerika'dan daha fazla ilgi gördü. Çocukluğunu yaşadığı New York'ta hiçbir müze onun büyük bir sergisini düzenlemedi. Bu bağlamda 1960'lardaki kışkırtıcı prodüksiyonlarını gözardı ederek ve kamusal sergilemeye yönelik eserlerine odaklanarak bize onun parçalanmış bir resmini veren bu şehirdeki ilk retrospektifinde duruyoruz. Neyse ki New York Galerisi Salon 94, bahsi geçen müze ile bağlantılı olarak, önemli İsviçreli heykeltıraşın ikinci kocasıyla tamamladığı bir grup hareketli heykelin yer aldığı paralel bir sergi düzenliyor. Jean Tinguely’den yüzü olmayan, yuvarlak göğüslü, tombul vücutlu, sıcak renklere sahip kızları temsil eden "Shababat" serisinden üç totem heykel bulunuyor. Heykeller oldukça komik görünüyorlar. Ancak gerçekte onlar, herhangi bir ataerkil eğilim için şiddetli ve tehditkar figürler ve sanatçının kendi derinliklerinde gördüğü şey, yani bir terörist olma olasılığını yansıtıyor.
Biyografi
Nikki'nin karakterini ve kariyerine yön veren seçimlerini anlamak için, her ikisi de Katolik ve aynı zamanda oldukça dindar olan Amerikalı bir anne ve aristokrat bir Fransız babanın çoçuğu olduğu unutulmamalıdır. On bir yaşındayken babasının tecavüzüne uğradı ve sonra iki erkek ve kız kardeşi intihar etti. Gençliğinde kışkırtıcı davranışları nedeniyle Burleigh Katolik Okulu'ndan atıldı. Sonrasında model olarak çalışmaya başladı ve fotoğrafları genellikle Life ve Vogue dergilerinin kapaklarında yer aldı. On sekiz yaşında, yazar Harry Matthew ile evlendikten kısa bir süre sonra, doktorların tedavi olarak elektrokonvülsif yöntemi ve sanatı kullandıkları bir akıl hastanesine kabul edildi. Sanatoryumdan çıktıktan hemen sonra, Antoni Gaudi'nin mühendislik dehasına hayran kaldığı İspanya'ya yerleşti. Burada Gaudi’nin özellikle dalgalı kapıları ve mozaiklerle kaplı bankları ile tasarladığı Güell Park, sanatçının ilerideki bazı işlerinde önemli etkiler bırakacaktır.
1961'deki ilk Paris sergisi sırasında Nikki, arkasında boya dolu çuvallar olan bir duvara beyaz bir tuval astı, ardından bir tüfekle ona ateş etti. Tuvaldeki deliklerden akan renkler, türünün tek örneği bir soyut çalışma oluşturdu. Daha sonra kinetik resim sanatının sembolik bir cinayeti olan "Rimaya" adlı performanslarında babası ve tüm babalar için tekrarlayacağı şey bu oldu. Nikki performanslarında bazısı Başkan Kennedy şeklindeki heykellere ve haçlara ateş açtı. Bu sayede, üyeleri yenilikçi bir şekilde afiş tekniklerine ve endüstriyel malzemelere yatırım yapan ve özellikle Tangly, Danielle Spuri, Jacques Filogli ve Arman gibi alanlarda baştan çıkarıcı performanslar yaratan Fransız neo-realistler grubuna katılmaya davet edildi. Çalışmalarının Amerikalı çağdaşları Robert Rauschenberg, Lee Pontico, Noa Purevoy ve Bruce Conner'ın çalışmalarından çok farklı veya daha az değerli olmadığına dikkat çekerek Amerikan sanat sahnesinin sanatçıları hala görmezden geldiğini söyledi.
Nikki'nin MoMA'daki şu anki sergisi, emekleme dönemindeki çekim serisini hızla geçiyor, daha sonraki eşleri ve büyük beden canavarları temsil ettiği heykellerini tamamen görmezden gelerek, bir kez daha kendisini ifade ettiği Genç Kadınlar serisine ulaştı. Bu şişman kadın karakterleri yaratarak ataerkilliğe öfke, genellikle alçı ve polyesterden yapılmış tribünler, yüzeylerini renkli ve siyah çizgilerle, göğüslerinde veya karınlarında eşmerkezli dairelerle sanki hedef vuruyormuş gibi boyadı. Heykeller, en önemlisi, 1966 yılında Nikki tarafından Tangle ve Bear Olof Oltvet ile yapılan dev Hon, bacaklarının arasında bir kapı ile sırtüstü yatan bir kadını tasvir ediyor ve ilk kez, 70 bin İsveçlinin girmek için sıraya girdiği Stockholm Modern Müzesi'nin girişinde gösterildi.
Heykel Golem
Niki'nin Gaudi'nin binaları gibi dalgalı yüzeylere sahip, siyah beyaz, 1971 Golem heykeli gibi heykelleri kamusal alanda sergilenmesi ve izleyiciyle etkileşime girmesi amaçlanan eserlerinin önünü açan heykellerdir.
İçinde kaygan halkalar şeklinde üç dille temsil edilen korkutucu İncil yaratığı, gösterildiği her yerde ebeveynlerin bu eserden iğrenmesine neden olurken, çocukların büyülendiği eserler arasında bu ya da 1983'teki açılışından bu yana Pompidou Merkezi’nin girişlerinden birini süsleyen Stravinsky Çeşmesi yer alıyor.
Tangle tarafından tasarlanan gıcırtılı su atma makinelerinden, Nikki'nin yarattığı genç kadınlar ve rengarenk kuşlardan oluşan veya Toskana'da uzun yıllar ve onlarca işbirlikçinin tamamlanması gereken "tarot bahçesi" ve Güell parkının karşısında. Sergide sergilenen eserlez bunlarla ilgili resim veya belgeseller aracılığıyla.
Tinguely tarafından tasarlanan su püskürtme makineleri, Nikki'nin yarattığı genç kadınlar ve rengarenk kuşlardan veya Toskana'da uzun yıllar gerekli olan tarot bahçesinden oluşan Pompidou Merkezi’nin girişlerinden birini 1983'teki açılışından bu yana Güell Parkı’nın karşısında süslüyordu.
Sergide ayrıca sanatçının 1986 yılında "AIDS, El Sıkışınla Yakalayamazsın" başlığıyla İngilizce olarak yayınlanan AIDS'i önlemenin yolları hakkında yazdığı kitap için yaptığı çizimleri görüyoruz. Bir filmden alıntı yaptığı ve Genç Kadınlar dizisindeki dansçılara benzeyen dansçıları gördüğümüz, okuyucuyu farklı yöntemlerle prezervatif kullanmaya ve AIDS'li insanlarla ilgilenmeye çağıran bir kitap.
Sergi organizatörlerinin, sanatçının halka açık yerlerde sergilenmesi veya sosyal yükümlülükleri onaylaması ve desteklemesi amaçlanan eserlerine odaklanmasının, onu kaba benliğinde oynama ve eğlenme eğilimi ile nazik ve huzurlu görünmesini sağladığını belirtmek gerekir. Sanatın bir cinayeti veya bir nükleer bombanın patlamasını izlemek kadar güzel olmasını istediği Parisli zevkin katili Nikki’yi gizler. Bu nedenle Salon 94 galerisinde üç tanesini gördüğümüz melankolik heykellerin “Genç Kadınlar” serisinden onları çıkardı. Bunlardan en dikkat çekeni, New York'ta çift göğüslü ve taksi renginde genç bir kadını betimleyen "Sarı Tehlike" (1969) filmidir. O zamanlar ABD’nin Vietnam Savaşı destekçilerini şok eden bir heykeli bu ülkede MoMA büyüklüğünde bir müzenin sergilemekten kaçınması için hala sorunlu görünüyor!
*İçerik orijinal haline bağlı kalınarak çevrilmiştir. Independent Türkçe’nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
Independent Türkçe için çeviren: Esma Gül Kar
