Alman filozof Engels, Osmanlı Devleti'nin Afrika ile olan bağlarının Cezayir sultanı Selim Kutemi'nin İspanyol saldırılarına karşı Sultan II. Beyazıt'tan yardım istemesine dayandığını yazar. 1
Hakikaten 1492 yılında Endülüs'ün düşmesiyle Kuzey Afrika'ya hicret eden Endülüs Müslümanları gerek Memlükler gerek Osmanlı Türklerinin himayesine sığındılar.
Engels'in 1857 yılında ziyaret ettiği Cezayir'de görüp Fransız işgaline rağmen arz ettiği Osmanlı izleri, halen Kuzey Afrika'da hissedilmekteydi.
Osmanlı Devleti, Kuzey Afrika'yı sadece Batı sömürgecilerinin saldırılarından korumadı; ayrıca bölgeyi imar etti.
Bu manada 1568 yılında Portekizlilerin Hint Okyanusu'ndaki faaliyetlerine engel olacak ve Hac yolunun emniyetini sağlayacak Osmanlı donanmasının bu bölgeye hakim olması için Akdeniz ile Kızıldeniz arasına bir kanal açılması fikri Osmanlı Devleti'nin belki Mısır'daki en büyük projesi olarak addedilebilir. 2
Yavuz Sultan Selim Han'ın Mısır Seferi'yle Osmanlıların Afrika'ya ayak basması ise Türk-İslam dünyası adına meseleye başka bir boyut getirmiştir.
Bu tarihten on dokuzuncu yüzyıla kadar Osmanlı Devleti'nin Mısır'ı imar ve iskan ettiği anlaşılmaktadır. Tarihsel süreçte Mısır'da kurulan medreselerde derslerin okutulması için Şam, Bağdat ve İstanbul'dan Kahire'ye Osmanlı ulemasının gittiği aşikardır.
Bu konuda Osmanlı arşiv belgelerinin yanısıra bölgeyi gezip notlar alan Evliya Çelebi, seyahatnamesinde önemli bilgiler vermektedir. 3
Bunlardan birisi olan Șeyh Sinan el Kürdi tarihimizde unutulmuş bir Osmanlı alimi olarak dikkat çekmektedir.
Kürt Sinan Efendi Kimdir?
Osmanlı toplumundaki Kürt alimlerinin hizmetlerini anlamak için Sultan Ahmet'teki eski mezar taşlarına göz atmak kafidir.
Öte yandan Mehmet Süreyya Bey, eseri Sicili Osmani'de İstanbul'da vefat etmiş olan birçok Kürt aliminin ismini bahseder.
Fakat Kürt uleması üzerine çalışan yazarlar Mısır'da metfun Soranlı Kürt Sinan Efendi'yi gözden kaçırmışlardır. 4
Büyük Türk seyyah Evliya Çelebi'nin verdiği bilgilere göre, aslen Soran Kürtlerinden olan ve bu sebeple el Kürdi adıyla anılan Șeyh Sinan Efendi, takriben Osmanlı Devleti'nin Mısır'ı fethiyle bölgeye gelmiş ve Kahire'deki hizmetlerinden sonra orada vefat etmişti.
Evliya Çelebi eserinde Mısır'daki Osmanlı ulemasını sayarken onun hakkında verdiği şu bilgiler son derece önemlidir:
Ve kabri eş Şeyh Sinan Efendi Ulemayı Ekradı Suran'dandır. Ömrü nazeninlerinde tasadduk ve nezaret vazayifat kabul etmemişdir. Hemen alâ Babıulah olub cümleden ziyade ganimet üzre geçinirdi. Mısır'da Kürdî Mahallesi mescidin tamir ve termim idüb anda sakin olub anda medfundur Meşayihanı Mısır mabeyninde Şeyh Kü(r)dî deyu itibar idüb ziyaret iderler. Ve senede bir kerre Mevlûd olub cemiyyeti uzma olur. 5
Buradan da anlaşıldığına göre Sinan Efendi Mısır'da Şeyh Kürdi olarak nam salıp hayatını burada öğrenci yetiştirmeye adamıştı.
Evliya Çelebi'nin Mısır ve Sudan'ı 1672 senesinde gezdiği bilindiğine göre, Șeyh Sinan Efendi'nin o tarihten evvel vefat etmiş olması, onun on altıncı yüzyılın sonlarında Kahire'ye geldiğini ortaya koyar.
Șeyh Sinan Efendi'nin yaşarken tamir ettirdiği mescidin vefatından sonra kendi adıyla anılması ve her yıl adına mevlit okunması geride bırakmış olduğu tesiri ortaya koyar. Bu bahse konu mahalle mescidinin haziresinde metfundur.
Sinan Efendi Türbesi için ne yapılmalı?
Afrika'da Osmanlı kültür mirasını korumak için öncelikle Yavuz Sultan Selim döneminden bu yana tüm mezarların tespit edilip gerekli bakım-onarımın yapılması elzemdir.
Biz bu tür faaliyetleri imkanlar nispetinde Güney Afrika'da belli bir seviyeye getirebildik. 6 Kuzey Afrika'da Osmanlı mezar ve kitabeleri bakımından nelerin unutulduğu tahmin bile edilemez.
Mısır'da eski mescit ve camilerin konumları belli olduğu için Șeyh Sinan Efendi'nin mezarının yerinin tespit edilmesi zor olmayacaktır.
Sinan Efendi şüphesiz ilahi kelimetullah için Kahire'ye hicret etmiş ve orada vefat etmişti.
Böyle Osmanlı alimlerinin mezarlarının tespit ve onarımı için bölgede görev yapan büyükelçiliklerimize çok iş düşüyor.
Evliya Çelebi'nin bahsetmiş olduğu bu Osmanlı alimi Șeyh Sinan el Kürdi'nin Kahire'deki mezarının bulunup ortaya çıkarılması gerekir.
Şüphe yok ki bu tarihi Osmanlı mezarları Afrika'daki tapu senetlerimizdir.
Notlar:
1. Marx, Karl, and Friedrich Engels. 2016. On colonialism. Delhi: Aakar Books
2. A. DVNS. MHM. d. 7, hüküm no: 389, 17 Receb 975 / 17 Ocak 1568
3. Evliya Çelebi. 1938. Evliya Çelebi Seyahatnamesi: Misir, Sudan, Habeş, 1672-1680: onuncu cilt. Istanbul: Devlet Basimevi.
4. Yıldırım, Kadri. 2018. Kürt medreseleri ve âlimleri Cilt 1, İstanbul Avesta.
5. Çelebi. Seyahatname s. 616.
6. Gençoğlu, Halim. 2020. Ottoman cultural heritage in South Africa: Islamic legacy of the Ottoman Empire at the tip of Africa (archival records, photos, and documents) Güney Afrika'da Osmanlı kültürel mirası: Osmanlı imparatorluğu'nun Afrika'nın ucundaki Islam mirası (Arşiv kayıtları, resimler ve belgeler). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları
*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
© The Independentturkish
