KOVİD aşılarının daha etkili olabilmesi için iyi uyku şart

Prof. Dr. Ahmet Rasim Küçükusta Independent Türkçe için yazdı

Fotoğraf: Isabella ve Louisa Fischer/Unsplash

Bir pandeminin, yani dünya çapında salgının sonlanabilmesi iki şekilde mümkün olabilir.

Ya toplumun en az yüzde 70'inin enfeksiyon geçirerek veya aşılanarak toplum bağışıklığının (buna sürü bağışıklığı denmesi yanlıştır, sürü hayvanlar için kullanılan bir tabirdir) sağlanması ya da mutasyonlar sonucu virüsün bulaşma ve hastalık yapma kudretinin azalması veya bitmesi.

Hastalık geçirenlerin sayısı her gün artmakla beraber nüfusu çok az bazı yerler dışında bugün için genel bir toplum bağışıklığından bahsetmek mümkün değil.

Virüsün geçirdiği binlerce mutasyona rağmen henüz bulaşıcılığı ve hastalık yapıcı etkisi de azalmadı.

Koronavirüse karşı hazırlanan aşılar da birkaç aydır uygulanmaya başladı ama bir taraftan yeterli miktarda aşı olmaması, bir taraftan binlerce mutasyona uğrayan virüslere karşı aşıların kifâyetsiz kalması toplum bağışıklığının sağlanmasını da imkânsız kılıyor.

Henüz tek bir doz aşıya bile ulaşamayan ülkeler yanında ihtiyaçlarının birkaç misli aşı anlaşması yapan ülkeler de var ama ne yazık ki ortada yeteri kadar aşı yok. 

Bu durumda aşılar toplum bağışıklığını sağlamaktan ziyade esas olarak aşı olanlara şahsi korunma sağlamada işe yarıyor.

Bizde yapılmakta olan Çin'den getirilen CoronaVac isimli inaktif aşılar virüsün tamamını, yani tüm antijenlerini ihtiva ettiği için başka metotlarla (mRNA, vektör, protein aşıları gibi) üretilen aşılara göre mutant virüslere karşı da etkili olabilirler.


Aşıların daha etkili olması için yeterli ve kaliteli uyku çok önemli

Aşı yapılan günün gecesi iyi uyumanın ve aşının sabah saatlerinde yapılmasının aşıların etkinliklerini artırabileceğini gösteren çok sayıda çalışma var.

Uyku sırasında bağışıklık sistemi hücreleri tarafından sitokin adı verilen proteinler salgılanır, bunların bazıları uykuyu teşvik eder.

Vücut uyku sırasında hücresel seviyede onarım ve restorasyon yapar. 

Uyku eksikliğinde bu koruyucu sitokinlerin üretimi, antikor ve bağışıklık hücre cevapları yanında gece uykusu sırasında yani karanlıkta sentez edilen ve koronavirüsten korunmada çok önemli olduğu anlaşılan, hatta tedavi amacıyla da kullanılan melatonin isimli hormon da azalır.

İdeal uyku süresi erişkinler için gece 7-8 saat, gençler için 7-9 saat, çocuklar için 10 saat veya fazladır. Uykunun fazlası da sağlıklı değildir.

Bizde kaylûle, şekerleme, siesta gibi isimlerle bilinen kısa süreli gündüz uykularının da bağışıklık ve vücut savunmasına müspet tesirleri vardır.

Uykusuz olanlarda soğuk algınlığı 3 misli fazla görülür. 5 saat veya daha az uyuyanlarda pnömoni riski de yüzde 70 yüksektir.


Pek çok araştırma uykunun aşıların etkinliğini artırdığını gösteriyor

Bir araştırmada, grip aşısı yapıldıktan 10 gün sonra IgG sınıfı antikor seviyeleri birbiri ardına 4 gece sadece 4 saat uyumalarına müsaade edilenlerde bu tür uyku eksiklikleri olmayan bireylerde ölçülenlerin yarısından daha az bulunmuştur.

Uyku süresi ile hepatit B aşısına antikor cevabı azalması arasında da benzer bir münasebet olduğu tespit edilmiştir.

Uyku sadece antikor cevabını değil hücresel bağışıklığı da etkileyebilir.

Uyanıklıkla karşılaştırıldığında, hepatit A'ya karşı aşılamanın ardından gece uykusunun, bağışıklık cevabında önemli rolü olan virüse özgü yardımcı T hücrelerinin nispi oranını ikiye katladığı gösterilmiştir.

İlk aşılamadan sonraki gece uyuyan kişilerde, 0-8. haftalarda interferon-gama-pozitif bağışıklık hücrelerde artış, o gece uyanık kalanlara göre önemli ölçüde daha belirgin bulunmuştur.

IFN-gama, virüs çoğalmasını doğrudan baskılar ve virüsleri ortadan kaldırmayı sağlayan immün tepkileri aktive eder.

2009 H1N1 influenza virüsüne karşı aşılamadan sonra gece uykusuzluğun erkeklerde H1N1'e özgü antikorların erken faz üretimini azalttığı ancak kadınlarda azaltmadığı gösterilmiştir.

Gece uykusunun,  interlökin-12 üreten monositlerin sayısını artırdığı ve aynı zamanda interlökin-10 üreten monositlerin sayısını azalttığı tespit edilmiştir. 

Hepatit A'ya karşı aşılamadan sonraki gece uyumayan sağlıklı genç yetişkinlerde bireylerin küçük bir alt örneği 20. haftada klinik olarak önemli antikor düzeyine ulaşamadığı bildirilmiştir.

Çoğu sağlıklı insan için, aşılamadan sonraki gece uyku kaybı, aşının etkinliği açısından önemsiz bir endişe kaynağı olabilirse de bağışıklığı baskılanmış olan kişilerde aşıdan sonraki gece uyku süresinin uzatılması aşılara cevabı artırabilir.

Bağışıklık sisteminin sirkadiyen ritminden dolayı aşının yapıldığı zaman da önemli olabilir.

Mesela hepatit A ve grip aşılarının erkelere öğleden sonra yerine sabah yapılması 4 hafta sonraki antikor seviyesini 2 misli artırmıştır.


Gelelim neticeye

Mutasyon gösteren varyantların tüm dünyaya yayıldığı ve aşıların bunlara karşı yeteri kadar etkili olamadıkları da dikkate alındığında KOVİD aşılarının bilhassa bağışıklığı baskılanmış kişilere sabah yapılması ve aşılananların o gece iyi uyumalarının sağlanması daha yüksek antikor seviyeleri sağlayabilir, aşıların koruyuculuğu artabilir.

 

 

*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe’nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.

© The Independentturkish

DAHA FAZLA HABER OKU