UNESCO, 2001’de düzenlenen 31. Genel Konferansı’nda 10 Kasım’ı Barış ve Kalkınma için Dünya Bilim Günü ilan etti. 2001’den bu yana 10 Kasım, "Genç zihinlerin bilimle tanıştırılması, deney ve gözlem ağırlıklı eğitime yönlendirilmesi" amacıyla dünyanın birçok yerinde bilim günü olarak kutlanıyor.
Barış ve Kalkınma için Dünya Bilim Günü'nün Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk’ün ölüm yıldönümüne denk gelmesiyse hoş bir tesadüf. Zira “Manevi mirasım bilim ve akıl” diyen Mustafa Kemal, Cumhuriyet’in ilk yıllarındaki politikaları ve 1937’de yazdığı Geometri kitabıyla matematik terimlerini Türkçeleştirerek, bilim ve eğitime verdiği önemi gözler önüne sermişti.
İşte bu nedenle Mustafa Kemal Atatürk, ülkemizde her yıl bilimle de anılıyor. Örneğin Türkiye'nin sağlık alanındaki ilk tematik araştırma merkezi İzmir Biyotıp ve Genom Merkezi (İBG), her 10 Kasım’da İBG Bilim Günü isimli bir etkinlik düzenliyor ve ülkemizin genç bilim insanlarına madalya veriyor.
Bizler de bu 10 Kasım’da yıl boyunca okurlara en iyi ve en güvenilir kaynaklardan aktarmaya özen gösterdiğimiz birbirinden renkli ve çarpıcı bilim haberlerinin yer aldığı 10 maddelik bir liste hazırladık. Son bir yılın en çok okunan haberlerini sıraladığımız listede hem teknik açıdan güvenilir olmaya hem de terimlere boğulmadan anlaşılır kılmaya çalıştığımız, bilim dünyasının farklı alanlarından haberler bulunuyor.
Hayvanlar alemiyle ilgili çalışmaların zirveye oturduğu listenin büyük kısmını astronomi haberleri oluştururken, arkeoloji haberleri de okurlardan büyük ilgi toplamış gibi görünüyor. 4 astronomi ve 2 arkeoloji haberinin yer aldığı listenin ilk sırasında köpekbalıkları ve balinalar arasındaki bitmeyen savaş yer alıyor.
İşte yılın en çok okunan bilim haberleri...
10- 50 yıldır sergilenen iki mumyanın içinden çıkanlar bilim insanlarını şaşırttı
Antik Mısır mumyaları, yalnızca popüler kültürde değil, bilim camiasında da çok ilgi çekiyor. Son bir yılda bilim insanları, mumyalarla ilgili onlarca keşif yaptı. İşte o keşiflerden biri, okurlarımızın ilgisini özellikle cezbetti. Zira 50 yıldır sergilenen mumyaların insana ait olmadığı ortaya çıktı.
Yaklaşık 50 yıldır Hayfa Müzesi'nde sergilenen mumyaların içinde sanıldığının aksine insan kalbi bulunmuyordu. Mumyalardan birinde çamur ve tohum taneleri bezlerle sarmanlanmıştı. Diğerindeyse bazı organları ve vücut parçaları eksik şekilde bir kuşun, muhtemelen bir şahinin kalıntıları bulunuyordu.
9- Elon Musk: Mars kolonicileri muhtemelen ölecek ama proje çok ihtişamlı olacak
Okurlar dünyaca ünlü teknoloji milyarderi Elon Musk’a yönelik haberlere hem geçen yıl hem de bu yıl büyük ilgi gösterdi. Bu yıl ilk insanlı uçuşunu gerçekleştiren Musk, şirketi SpaceX’in uzay aracıyla Uluslararası Uzay İstasyonu’na iki NASA astronotunu gönderdi. Bu gelişme uzay uçuşunda bir dönüm noktası olarak görülürken, milyarderin sansasyonel açıklamalarının da ardı arkası kesilmedi.
İşte o açıklamalardan birinde Musk, korkutan sözler sarf ederek gündem oldu. SpaceX ve Tesla CEO'su, Kızıl Gezegen’de koloni kurma projesine katılanların "büyük ihtimalle öleceğini" ancak projenin "ihtişamlı" olacağını söyledi.
Bunun çok zor ve tehlikeli olacağını vurgulamak istiyorum. Zor bir şey ve korkaklara göre değil. Büyük ihtimalle öleceksiniz, çok zor geçecek. Ancak gerçekleşirse epey ihtişamlı olacak.
8- Uzaylıları bulma amacıyla 10 milyon yıldızı tarayan gökbilimciler sonuçları açıkladı
Gökbilimciler, Dünya dışı yaşama dair izler aramayı bu yıl da sürdürdü. Bu çaba kapsamında Venüs’te fosfin gazının keşfi gibi “uzaylıların” varlığına dair umutları artıran gelişmeler yaşandı. Ancak tüm gelişmeler Venüs kadar olumlu değildi. Bilim insanları okurların büyük ilgi gösterdiği geniş çaplı çalışmalardan birinde eli boş döndü.
Uzaylı arayışındaki gökbilimcilerin yeni ve büyük ölçekli çalışmasında 10 milyon yıldız incelendi ama uzaylı teknolojilerine dair hiçbir iz bulunamadı.
7- Bilim insanlarının yeni teorisine göre uzaylılar zaten burada ama onları fark etmiyoruz
Dünya yakınlarında yaşam arayışı en azından bu yıl için kesin bir zafer elde edemedi. Ancak bazı bilim insanları, “Uzaylıları uzakta aramayın” diyor. Okurların büyük ilgi gösterdiği ve listede 7. sıraya taşıdığı bu şaşırtıcı teori, aslında epey basit bir olguya dayanıyor.
Foothill College’ın astronomi bölümü başkanı Andrew Franknoi’ye göre gelişmiş medeniyetler, uygun koşullarla karşılaştığında büyümeye programlanmış, kuluçka halinde yaşam kaynağı taşıyan binlerce küçük kap göndermiş olabilir.
6- Bilim insanları müzik zevki ve IQ ilişkisini inceledi: Rap dinleyenlerin durumu vahim
Hem 2019 hem de 2020’nin en çok okunanları arasında yer alan bu habere konu olan araştırmalar, rap dinleyicilerini kızdıracak nitelikte. Zira bilim insanları, müzikal tercihlerini Mozart ve Bach’dan yana yapanların, sözlü şarkıları tercih edenlerden daha zeki olabileceğini söylüyor.
Şüphelenildiği gibi klasik müziği tercih etmek zekayla önemli ölçüde pozitif yönde ilişkilendirildi. Big band müziği tercih etmekse zekayla çok daha güçlü şekilde pozitif yönde ilişkilendirildi.
Diğer yandan şüphelenildiği gibi rap müzik tercihi zekayla önemli ölçüde negatif yönde ilişkilendirildi. Gospel müziği tercih etmekse zekayla çok daha güçlü şekilde negatif yönde ilişkilendirildi.
5- Konyalı çiftçi Anadolu’nun büyük kayıp krallığını buldu
2020’nin en çok rağbet gören arkeoloji haberi, Konya’da bir çiftçinin tesadüfen yaptığı büyük keşif oldu. MÖ. 1400 ila 600 yılına ait kayıp krallığın keşfi, söz konusu çiftçinin bölgedeki bir sulama kanalında tuhaf yazıların bulunduğu büyük bir taş gördüğünü söylemesiyle mümkün oldu.
Bunun ardından arkeologlar, Kral Midas önderliğindeki Frigya’yı savaşta yendiği düşünülen gizemli krallığı gün yüzüne çıkardı. Zira çiftçinin bulduğu taşta söz konusu savaşta kazanılan zafer anlatılıyordu.
4- Britanyalı gökbilimci: Jüpiter’in uydusunda ahtapot benzeri uzaylılar var
Listenin 4. sırasında Liverpool Hope Üniversitesi Rektörü Monica Grady’nin çarpıcı açıklamaları yer alıyor. Jüpiter’in uydusunda büyük olasılıkla uzaylıların yaşadığını söyleyen Grady, okurların ilgisini cezbetmeyi başardı. Öyle ki bu çarpıcı açıklama, günlerce en çok okunan haberler listesinin zirvesindeki yerini de korudu.
Bilim insanının ahtapot benzeri uzaylıların yaşadığını söylediği uydu, zaten Dünya dışı yaşam arayışındaki en önemli adaylardan biri. Europa isimli bu uydunun yüzeyi buz tabakasıyla kaplı. Ancak bilim insanları, tabakanın altında büyük bir okyanus olabileceğini söylüyor. Grady de bu okyanusların yaşam barındırdığından neredeyse emin:
Mars’ta yaşam varsa muhtemelen mikrobik ölçektedir. Ama Europa'da belki de ahtapotlarla benzer zekaya sahip, daha gelişkin yaşam formları bulma şansımız yüksek.
3- Nobel ödüllü İsrailli biyofizikçi: Salgının sonuna yaklaşıldı
2020’de ses getiren birçok bilimsel keşif yapıldı. Ancak ne yazık ki yıla damgasını vuran, koronavirüs pandemisi oldu. Etki alanı bu denli büyük bir salgınla hayatında ilk kez karşılaşan okurlar, pandeminin geleceğine dair fikir edinmek için uzmanların ortaya attığı teorilere büyük ilgi gösterdi. O teorilerden biri de İsrail asıllı ABD’li biyofizikçi Michael Levitt’ten geldi.
2013 Nobel Kimya Ödülü’ne layık görülen bilim insanı, hesaplamaları sonucunda virüsün Çin’de muhtemelen mart kaybolacağını tahmin etmişti. Ve görünüşe göre Levitt haklı çıktı. Zira Çinli yetkililer mart ortasında pandemiyi kontrol altına aldı, nisanda da tecrit önlemlerini kaldırdı.
Ancak dünyanın geri kalanı için aynı şeyi söylemek mümkün olmadı. Özellikle Batı ülkeleri, şu sıralar pandeminin ikinci dalgasıyla savaşıyor.
2- Avustralyalı bilim insanları: Sığırların poposuna göz çizin
Listenin zirvesine yaklaşırken, karşımıza epey renkli bir haber çıkıyor. Okurlar yıl boyunca hayvan haberlerine büyük ilgi gösterdi. Ancak Avustralyalı bilim insanlarının sığırları popolarını boyadığı bu haber, hepsini geride bıraktı.
Sığırların popolarına göz çizmek, ilk bakışta çok tuhaf ve komik görünüyor. Ama aslında Güney Afrika'daki çiftçilerin hayvanlarını aslanlardan ve diğer yırtıcılardan korumak için başvurduğu bir yöntem. Araştırmacı ekibinin lideri Neil Jordan, bunu şöyle açıklıyor:
Aslanlar iz sürerek ve tuzak kurarak avlanan avcılardır. Avlarını sürpriz şekilde yakalarlar. Dolayısıyla bir ineğin onlara baktığını zannetmeleri avı terk etmelerini sağlayabilir.
1- Ölü bulunan köpekbalıklarına yapılan otopsi "katili" ortaya çıkardı: "Ciğerlerini, kalplerini ve testislerini yemiş"
Geldik listenin birinci sırasına… Listenin zirvesinde hayvanlar aleminin en ürkütücü canlıları arasındaki bitmeyen savaş yer alıyor: Katil balinalar ve köpekbalıkları.
fazla oku
Bu bölüm, konuyla ilgili referans noktalarını içerir. (Related Nodes field)
Okurların büyük ilgi gösterdiği haberde bahsi geçen olayda katil balinalar, Güney Afrika açıklarında büyük beyaz köpekbalıklarına saldırıyor ve karaciğerlerini yutuyor. Aynı zamanda iki köpekbalığının kalbini ve bir erkeğin de testislerini yiyor.
Bilim insanları işte bu ürkütücü sahneyi gün yüzüne çıkmak için kıyıya vuran 6 köpekbalığına otopsi yaptı. Otopsinin sonucunda 6 vahşi hayvanın katilinin, katil balinalar olduğu ortaya çıktı. YouTube kanalı Shark Talk’a konuşan deniz biyoloğu Alison Towner saldırıyı şöyle anlattı:
Karaciğeri yırtılıp açılmış, neredeyse yetişkin bir diğer beyaz köpekbalığının sahilde olduğunu duymak, tam anlamıyla şaşırtıcı ve inanması güçtü.
2021'de yine çığır açan gelişmeler ve heyecan yaratan bilim haberleriyle görüşmek üzere...
© The Independentturkish
