CHP İstanbul Milletvekili ve TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu Başkanvekili Sezgin Tanrıkulu'nun hazırladığı rapora göre, 2020'nin ilk 9 ayında 29 gazeteci, yazar ve yayıncı mahkum oldu, 20 gazeteci tutuklandı ve 537 toplatma ve erişim engelleme kararı alındı.
Sezgin Tanrıkulu, Sınır Tanımayan Gazeteciler Örgütü ve İfade Özgürlüğü Derneği'nin (İFÖD) verilerine de yer verdiği "2020 Ocak-Eylül Düşünceyi İfade Özgürlüğü İhlal Raporu"nu açıkladı.
Türkiye, Dünya Basın Özgürlüğü Endeksinde 150. Sırada
Sezgin Tanrıkulu, ilk üç sırasında Norveç, Finlandiya ve Danimarka'nın yer aldığı Sınır Tanımayan Gazeteciler Örgütü'nün 2020 Dünya Basın Özgürlüğü Endeksi'nde Türkiye'nin 180 ülke arasında 50.02 puanla 154. sırada yer aldığı bilgisine yer verdiği raporda, Türkiye'nin daha önce listede 157. sırada yer aldığını, ancak bu 3 sıralık ilerlemenin Türkiye'de ifade özgürlüğü ile ilgili durumun düzelmesinden çok, diğer ülkelerdeki kötüye gidiş ve 1. Yargı Reformu Paketi düzenlemesi ile bazı gazetecilerin tahliye edilmesinden kaynaklandığını vurguladı.
Raporda, 2020 Ocak-Eylül döneminde yaşanan ‘düşünceyi İfade Özgürlüğü" ihlalleri şöyle sıralandı:
Mahkum Olan Gazeteci, Yazar, Yayıncı: 29
Tutuklanan Gazeteciler: 20
Dava/Soruşturma Açılan Gazeteciler: 57
Gözaltına Alınan Gazeteciler: 65
Gazetecilere Saldırılar: 20
Toplatma, Erişim Engelleme Kararları: 537
Düşünceyi İfade Nedeniyle Mahkum Olan: 16 (3'ü sosyal medya paylaşımı nedeniyle)
Sosyal Medya Paylaşımları Nedeniyle Dava/Soruşturma Açılanlar: 187
Sosyal medya gözaltıları
Raporun "Düşünceyi İfade Nedeniyle Gözaltına Alınan, Tutuklananlar" bölümünde Kovid-19 salgınına ilişkin sosyal medya paylaşımları nedeniyle gözaltına alınan kişilere dair İçişleri Bakanlığı'nın yaptığı resmi açıklamalara yer verildi.
Birçok durumda ve olayda kaç kişinin gözaltına alındığını ya da hapis cezasına mahkum edildiğini basına yansıyan olaylardan takip etmenin neredeyse mümkün olmadığına dikkat çekilen raporda İçişleri Bakanlığı'nın mart ve nisan aylarında yaptığı açıklamalara yer verildi.
Raporda, İçişleri Bakanlığı'nın açıklamalarına dayandırılan verilere göre, 25 Mart itibarıyla Kovid-19 salgınına ilişkin sosyal medya paylaşımları nedeniyle gözaltına alınan sayısının 410 kişi olduğu, 27 Nisan'da yapılan açıklamada ise bu sayının 402 kişi olduğu belirtildi. 42 günlük bu dönemde 6 bin 362 sosyal medya hesabı incelenirken 15-20 kişinin tutuklandığı bilgisine ulaşıldı. Ayrıca gözaltına alınanların büyük bir kısmına da dava açıldı.
Tutuklu gazeteci sayısı
Söz konusu dönemde gazetecilere yönelik 11 farklı fiili saldırının da sıralandığı raporda, tutuklu gazetecilere dair farklı veriler yer alıyor. Türkiye Gazeteciler Sendikasının verilerine göre 74, Çağdaş Gazeteciler Derneğinin verilerine göre 124, Bağımsız Gazetecilik Platformu verilerine göre ise 89 gazeteci halen cezaevinde bulunuyor. .
Tanrıkulu, "Aslında "düşünceyi ifade özgürlüğü ihlali" kapsamındaki durumlara, olaylara ilişkin verilere ulaşmanın zorluğu, hatta imkansızlığının da "düşünceyi ifade özgürlüğünün ihlali" olarak kabul edilmesi gerekir" diyor.
"Basın kartı iptalleri baskı aracı olarak kullanılıyor"
13 Aralık 2018 tarihinde "Basın Kartı Yönetmeliği"nde yapılan değişiklikle sarı basın kartlarının iptali kolaylaşırken, yönetmeliğin iptalle ilgili kısmına "Milli güvenlik ve kamu düzenine aykırı davranışlarda bulunması veya bu tür davranışları alışkanlık edinmesi" maddesi eklendiğini hatırlatan Sezgin Tanrıkulu, "Maddenin ne kadar muğlak olduğu ve AKP Hükümeti tarafından muhalif görülen gazeteciler üzerinde baskı kurmasını kolaylaştırdığı aşikardır" ifdelerini kullandı.
Yönetmelikte kartları veren Basın Kartı Komisyonu'nda da değişikliğe gidildiğini, değişiklikten önce basın işkolunda örgütlü tüm sendikaların temsilcileri komisyonda yer alırken, yeni yönetmelikle başkanlığın seçeceği tek bir sendika temsilcisinin komisyonda yer alacağı hükmünün getirildiğini belirten Tanrıkulu, ocak ayında 28 gazetecinin basın kartlarının Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı tarafından iptal edildiğini, ancak tepkiler üzerine birkaç gün içinde iptal kararının kaldırıldığına raporda yer verdi.
Bu konuda resmi bir açıklama yapılmadığı için daha sonraki aylara ilişkin veri bulunmadığını da belirten Tanrıkulu, ocak ayındaki basın kartı iptalleri toplu olduğu için haber basına yansıdığını, ancak tek tek iptallerin sürdüğünü ve bunun da bir baskı unsuru olarak halen kullanıldığını belirtti.
Tanrıkulu ayrıca, Cumhurbaşkanı Yardımcısı Fuat Oktay'ın soru önergesine verdiği yanıtta18 bin 650 kişinin 24 Temmuz 2018 ila 26 Ocak 2020 tarihleri arasında basın kartı almak için başvuruda bulunduğunu aktardığını belirtti.
3 ayda en az 347 internet haberi sansürlendi
Raporda, "İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanunda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun"un 1 Ekim'de yürürlüğe girmesi üzerine Sınır Tanımayan Gazeteciler Örgütü tarafından yapılan açıklamada, son 3 ayda Türkiye'de en az 347 internet haberinin sansürlendiği bilgisine yer verildi. 2018 ve 2019 yıllarında 150'ye yakın yasak getirildiği, internet üzerinden engellenen ve silinen haber sayısının ise binlere ulaştığı belirtildi.
Yine raporda yer alan bilgiye göre, mahkemeler aracılığıyla alınan yayın yasağı sayısı 2010'da 4 iken, 2015'te 37'ye, 2018'de ise 164'e ulaştı. Sadece 2020'nin ilk dört ayında alınan ve RTÜK'ün internet sitesinde belirtilen yasaklar ise 40 civarında gerçekleşti.
Tanrıkulu'nun İfade Özgürlüğü Derneği'nin (İFÖD) Engelli Web 2018 Raporu'na dayandırdığı verilere göre 2018'de en çok engellenen haber siteleri Sözcü, ve Cumhuriyet gazetelerinin internet siteleri oldu.
2014 ve 2018 yılları arasındaki dört yıllık süre dikkate alındığında ise, haberi en çok engellenen siteler listesinde 585 ile T24, 580 ile Sözcü 549 haber ile Cumhuriyet yer aldı.
İFÖD'ün BM 2020 Evrensel Periyodik İnceleme Mekanizması (EPİM) Kapsamında hazırladığı Türkiye Raporunda ise, 2015'te toplamda yaklaşık 80 bin olan engellenmiş internet sitesinin, 2019 yılında yüzde 358 oranında artarak toplamda 288 bine ulaştığı belirtildi.
Tanrıkulu: Gazetecilere yönelik baskı sistematik bir uygulama halini aldı
Rapor hakkında Independent Türkçe'ye değerlendirmede bulunan CHP İstanbul Milletvekili Sezgin Tanrıkulu şöyle konuştu:
AK Parti Hükümetleri döneminde artarak devam eden hak ihlallerini en çok gördüğümüz alanlardan biri de düşünceyi ifade özgürlüğü. Hükümetin muhalif gördüğü tüm basın yayın organlarına, haber içeriklerine, gazetecilere uyguladığı baskılar sistematik bir uygulama halini aldı. Kadına şiddet, çocuk istismarı, Çorlu Tren Kazası gibi Türkiye'de infial yaratan birçok olaya dair yayın yasağı gelmektedir.
İktidarın uyguladığı baskı politikaları sebebiyle düşünceyi ifade özgürlüğünün ihlaline dair verileri elde etmek giderek zorlaşırken, yetkili mercilerin bu konuda şeffaf olmaması izaha muhtaçtır. Gözaltı sayıları ve tutuklu gazetecilere ilişkin verilerin farklı olması da göz ardı edilmemelidir. Yetkili merciler ve kurumlar, verileri somut olarak açıklamadığı için ancak bunları haberlestiren basın yayın organları aracılığıyla veriler elde edilebiliyor. Bu dönemde hak ihalleri ile mücadele etmek başlı başına bir sorun iken, hak ihlallerini tespit etmek ayrı bir sorun hâline gelmiştir.
Independent Türkçe
