ABD’nin Ulusal Radyo Astronomi Gözlemevi’nde (NRAO) gerçekleştirilen yeni bir araştırma, çoklu yıldız sistemlerin etrafında dolaşan ötegezegenlerin yer aldığı düzlemin, yıldızların biribiri etrafında döndüğü birincil yörünge düzleminden çok fazla sapabileceğini gösteriyor.
Her ne kadar uzaklıkları nedeniyle gökyüzüne çıplak gözle bakıldığında tekmiş gibi görünse de, Dünya’dan görünen Güneş’imize benzeyen anakol grubu yıldızların büyük kısmı ikili yıldız sistemleri içinde yer alıyor. Yıldızların birbiri etrafında “birincil yörünge düzleminde” dönerken yıldız çiftinin yörüngesindeki gezegen, öngezegen ve daha küçük parçacıklar bir disk oluşturuyor. Ancak bu düzlem ve disk her zaman aynı hizada bulunmuyor.
Universe Today’in haberine göre, araştırmacılar Şili’nin Atacama Çölü’nde bulunan ve çok sayıda radyo teleskopun bir araya gelmesiyle oluşan ALMA’yı kullanarak birbirleri etrafında dönüş süresi uzun ikili yıldızlar etrafındaki 19 öngezegen diskini ve Kepler Uzay Teleskopu’nun gözlemlerinden yararlanarak da birbiri etrafında 40 günden daha uzun sürede dönen ikili yıldızların yörüngesindeki ötegezegenleri inceledi.
Gezegenler, genç yıldızların etrafındaki öngezegen disklerindeki küçük parçaların yavaşça bir araya gelmesiyle ortaya çıkarlar.
Universe Today’a konuşan Kaliforniya Üniversitesi, Berkeley’den (UC Berkeley) astronom Ian Czekala şunları söyledi:
Bu çalışma, Kepler (uzay) görevinin bulduğu ikili yıldızı çevreleyen disk gezegenlerini anlamak için ihtiyaç duyulan çerçeveyi sağlıyor. İkili yıldızı çevreleyen öngezegen disklerinden hangi gezegenlerin oluşacağına dair radyo gözlemlerinden gelen bağımsız verileri de kullanarak, artık kaç tane ikili yıldız yörüngesindeki gezegenin ikili yıldız düzlemine göre hizasız olacağını somut biçimde söyleyebiliyoruz.
Bir çoklu yıldız sisteminin yörüngesinde bulunan ötegezegen ilk kez 2011’de keşfedildi. O günden bu yana keşfedilen ötegezegenlerin sayısı her gün artarken, iki veya daha fazla yıldızlı sistemlerin karmaşıklığı fark edilmeye başladı.
Czekala ikiden fazla yıldız içeren sistemlerle ilgili şunları ekledi:
GW Orionis ve GG Tauri (gibi) etrafında öngezegen diski bulunan üçlü ya da dörtlü yıldızların yalnızca birkaç örneğini biliyoruz. Dolayısıyla bu konuda kesin konuşmak için yeterli veri yok. Dinamik çevre üçlü sistemler için ikili sistemlere göre daha karmaşık, bu nedenle benim beklentim daha fazla sayıda garip yörüngenin varlığını göreceğimiz yönünde.
Araştırma ikili yıldız çiftinin birbirleri etrafındaki dönüş süreleri uzadıkça, etrafındaki küçük parçalardan oluşan diskin içerdeki yıldızların yörünge düzleminden sapma ihtimalinin daha fazla olduğunu gösterdi. Diğer yandan ikili yıldızın birbirleri etrafındaki dönüş süresi 40 günden azsa, yıldız düzlemiyle diskin hizalı olma ihtimali daha yüksek. Ancak çiftin etrafındaki disk yörüngesinin daha yavaş olması da zamanla hizanın bozulması eğilimi gösteriyor.
Dünya’mız tek bir yıldızın etrafında diğer gezegenlerle aynı düzlemde ve eliptik bir yörüngeyle dönerken, yeni keşif Evren’de ne kadar farklı gezegen sistemleri bulunabileceğini de bir kez daha gösterdi. İkili yıldızlar yörüngelerindeki dış diski saptırabiliyor. Bunun uç örneklerinden birini yaklaşık 150 ışık yılı uzaklıktaki HD 98800 b ikili yıldızı gösteriyor, 2019’da Warwick Üniversitesi’nden araştırmacılar yıldız çiftinin yörünge düzleminin etrafındaki diske dik olduğunu gösterdi.
fazla oku
Bu bölüm, konuyla ilgili referans noktalarını içerir. (Related Nodes field)
Bilim insanları yalnızca diskleri değil ikili yıldızların etrafındaki gezegenlere ilişkin verileri de artırıyor. NASA’nın Geçiş Halindeki Ötegezegen Araştırma Uydusu (TESS) yakın zaman önce bir ikili yıldızın yörüngesindeki kendisinin ilk ötegezegen keşfini yaptı.
Araştırmacılar, ötegezegenleri saptamak için genellikle TESS’in de yaptığı gibi gezegenleri yıldızların önünden geçerken oluşturdukları gölge (gelen ışığın azalması) sayesinde tespit ediyor, bu ikili yıldız sistemler için ikisinin de önünden uyumlu geçmesini gerektiriyor.
Hizalı olmayan böyle bir ötegezegenin üzerinde görülecek manzaralar ve yaşanacak mevsimler de aynı derecede ilginç olabilir. Yılın bazı zamanlarında iki güneş birbirine çok uzakken, bazı dönemlerde birbirlerinin önüne geçerek birleşmiş görünebilir. Farklı konumlar gelen ışık miktarını etkileyeceğinden gezegenlerde Dünya’da alışık olmadığımız tarzda mevsimler yaratabilir.
20. Yüzyılın sonlarında Güneş Sistemi dışında hiçbir gezegen bilinmiyordu ve keşfedilemeyeceğini düşünen pek çok astronom vardı. Ancak bugün 4 binden fazla ötegezegen biliniyor ve sayı her gün artıyor. Bilim insanları artık buna farklı yıldız sistemlerindeki gezegenleri ve onların sıradışı yörüngelerini de eklemeye başladı.
Independent Türkçe, Universe Today
Independent Türkçe için çeviren: Umut Can Yıldız
