Geçmiş her zaman merak konusu olmuştur.
Pek çok insan kökenine dair soruyu kendi aile büyüklerine en azından bir kere sormuştur.
Son yıllarda DNA araştırmaları yalnızca kimi sağlık sorunlarının çözümü için yeni tedavi yöntemlerini geliştirmekle kalmıyor aynı zamanda etnik grupların kökenleriyle ilgili de yeni bilgiler sunuyor.
Bunun sonucunda kişilerden alınan DNA verileriyle o kişinin hangi kökenden geldiğini tespit edebildiklerini iddia eden birçok firma türemiş durumda.
İnsanlar ne kadar güvenilir olduğu bilinmeyen bu firmalara 1000 liraya ulaşabilen ücretler ödeyerek merak ettikleri soruların cevaplarını bulmaya çalışıyor.
Yine etnik gruplar arası akrabalıklara dair DNA araştırmalara dair haberler de medyada çok okunurken, tarihçiler DNA araştırmalarıyla kültürler arası ilişkileri ve tarihsel göç yollarını da anlamaya çalışmakta.
Türklerle ilgili olarak da DNA araştırmalarına dayanılarak ortaya atılan kimi iddialar da zaman zaman tarihçiler arasında tartışma konusu olmakta.
Kimi araştırmalarda Türkiye Türkleri ile Orta Asya Türkleri arasında genetik olarak iddia edildiği oranda bir akrabalık ilişkisi olmadığı, Türkiye Türkleri’nin daha çok buradaki yerli halkların Türkleşmesi sonucu ortaya çıktığı iddia edilmekte.
Turkish DNA Project Grubu, merak edilen bu sorularla ilgili araştırmalara sosyal medyada ve kendi kişisel sitelerinde yer veriyor.
Projenin iletişim sorumlusu olan Tarihçi / Türkolog Denizcan Dede, elde ettikleri sonuçlarla ilgili olarak Independent Türkçe’nin sorularını yanıtladı.
"Amacımız Türkiye Türkleri'nin gen haritasını çıkarmak"
Turkish DNA Project nasıl kuruldu? Amacınız nedir?
Turkish DNA Project, esas olarak 2015 yılında Family Tree DNA bünyesinde "Oghuz Turks" adı ile gönüllüler tarafından kuruldu ve faaliyetlerine başladı. Popülasyon genetiği ile ilgilenen yedi kişiden oluşuyoruz. Sürekli genetik makaleleri takip ediyoruz. Özellikle modern ve tarihi Türk halklarını ilgilendiren makalelerdeki verilere odaklanıp Türk halklarının etnogenezleri hakkında ipuçları topluyoruz.
Amacımız test yaptıran Türklerin sonuçlarını derleyerek istatistik oluşturmak ve Türkiye Türklerinin gen haritasını çıkarmak. Türkiye'de bu işi aktif olarak yürüten en büyük bağımsız proje konumundayız.
Projemizin daha önce faaliyet göstermiş/hâlen faaliyet gösteren benzer projelerden farkı, odak noktasının Türkiye'deki etnik Türk nüfusu olmasıdır. İstatistiklerimizde kullandığımız örnekler için en az 3 nesil memleketlerinin yerlisi olmaları ve bilinen şecerelerinde Türk dışı herhangi bir etnisiteden şahıs olmaması gibi belli başlı kriterlerimiz var.”
Genetik araştırmalar ile insanların kökenini tespit mümkün mü?
Popülasyon genetiği çalışmaları ile günümüzdeki etnik/demografik grupların benzerlik ve farklılıklarını tespit etmek mümkün. Bunun için kullanılan çok farklı yöntemler var. Örneğin farklı toplumlara ait otozomal DNA verilerini çeşitli metodlar vasıtası ile biyocoğrafi özelliklerini karşılaştırabiliriz.
Bu yöntem hangi popülasyonda hangi otozomal bileşenler, ne oranda bulunuyor görmemizi sağlıyor. Mesela Anadolu Türkleri’nde %5-%20 arasında seyreden Doğu Avrasya bileşenleri komşu etnisitelerde hiç görülmüyor.
Ya da Kafkasya bileşeni gibi kıtalar arası paylaşılan otozomal bileşenlerin oranları etnik gruplar arasında önemli farklılıklar gösteriyor.
Tüm bunlar hesaba katılarak kim hangi oranda hangi etnisiteye ya da coğrafyaya yakın, genetik profili kime daha çok benziyor görebiliyoruz.
"Etnik gruplara özgü genler yok"
Yani özel olarak bir Türk, Kürt ya da İngiliz geni yok mu?
Çoğu kişinin yanlış bildiği üzere etnik gruplara özgü genler yok. Yani bir Yunan geninden, Türk geninden, Ermeni geninden vs. bahsedemeyiz. Ancak bu etnik gruplara özgü gen havuzları var. Bir Türk’ü Kürt’ten ayırt etmek mümkün. Türkler genetik olarak orta çağ modeli ile Anadolu Rumları ile Oğuz/Türkmenlerin karışımı iken Kürtler Zagros-Mezopotamya yerlileri ile Demir Çağında bölgeye İrani dilleri getiren göçebelerin karışımı.
Orta Asya'dan geldik mi gelmedik mi?
Türkiye Türkleri’nin genetik olarak Orta Asya Türkleri’yle yakın olmadığı, buradaki mevcut halkın Türkleşmesinden oluştuğu iddiaları var. Bunu destekleyecek ya da yalanlayacak bir sonuç var mı?
Türkiye Türklerindeki Orta Asya genetik mirasını ölçerken günümüzdeki Orta Asya Türk halklarını kullanmak geçerli bir yöntem değil. Anadolu Türkleri’nin etnogenezi Oğuz/Türkmenler ve ekseriyatı Rumlar olmak üzere Anadolu'nun yerli halklarının karışması suretiyle ortaya çıkmış vaziyette. Antik DNA örneklerinin henüz olmadığı veya çok yetersiz olduğu yıllarda bazı akademik çalışmalarda Türkiye'deki Orta Asya genetik mirası Kırgızlar gibi Anadolu Türkleri ile tarihleri ve göç yolları çok farklı bazı Orta Asya Türk Halkları ile ölçülmeye çalışıldı. Buna rağmen elde edilen sonuçlar günümüz Türk halkının "Türkleştiği" ya da asimile olduğu yönünde bir iddiayı destekleyecek nitelikte değildi.
"Orta Asya genetik mirası yüzde 25 ile 45 arasında"
Peki daha doğru sonuçlara ulaşabilmek için ne gerekiyor?
Elimizde artık başta Hunlar ve Orta Çağ Türk Halkları olmak üzere (Göktürk, Karluk, Kıpçak, Karahanlı, Kimek) çok sayıda antik DNA örneği mevcut. Bu örneklerle yapılan genetik modellemeler günümüz Anadolu Türkleri’ndeki Orta Asya genetik mirasının ortalama %25 ilâ %45 arasında değiştiğini bize gösteriyor. Bireysel sonuçlarda ise bu oranlar genel olarak %15 ilâ %60 arasında değişmekte.
Aralığın bu kadar fazla olmasının sebebi ise Orta Çağ Türk halklarının genetik yapısının homojen olmaması ile ilgili. Ancak yine de daha doğru oranlar için Selçuklu döneminden Oğuz/Türkmenlere ait DNA sonuçları alınması şart. Ne yazık ki Türkiye'de bu konu ile kimse ilgilenmedi.
Doğu Karadeniz’de Doğu Avrasya geni az, Muğla en yüksek
En yüksek ve en az Doğu Avrasya geni nerelerde?
Oğuzların genetik mirasının Anadolu’nun her yerine eşit olarak dağılmadığını da belirtelim. Trabzonlu ve Rizeli Türklerin çoğunda Doğu Asya genetik mirası ihmal edilebilir seviyelerde mesela. Doğu Avrasya genetik mirasının en belirgin olduğu il ise mevcut verilere göre Muğla. Yakın zamanda bu soru ile ilgili internet sitemiz (turkishdnaproject.com) üzerinden kapsamlı bir yazı yayınladık. Yazıda Türkiye üzerine yapılan çalışmalara, metodlarına ve sonuçlarına değindik.
“Hititlere genetik olarak çok uzağız”
Genetik araştırmalara göre geçmiş dönemlerde Anadolu'da yaşamış halkların soyunun bu topraklarda genetik olarak devam edip etmediğini ispatlayabiliyor muyuz? Örneğin Hitit soyu devam ediyor diyebilir miyiz?
İskender döneminde Anadolu'da var olan halkların çoğunun Helenleştiğini görmekteyiz. Ancak halen başlıca Anadolu medeniyetlerine ait (örn. Frigler, Luviler, Galatlar v.d) DNA örnekleri yok. Anadolu’nun birçok bölgesinden Bizans dönemine ait veya günümüze ait Rum örnekleri de bulunmamakta. Dolayısıyla bu soruya kesin cevaplar vermek şu an için mümkün değil. Ama Hatti ve Hitit döneminden örnekler var elimizde ve Kapadokya Rumları ile büyük benzerlik gösteriyorlar.
Anadolu son ve büyük genetik değişimini 11-13. yüzyıllarda meydana gelen Türk göçleri ile geçirmiş. Anadolu Türkleri bu Rumlaşan/Helenleşen teba vasıtası ile geçen Hitit genetik mirasına da sahipler. Ancak bu çok seyrelmiş vaziyette. Hititlere genetik olarak çok uzağız.
Genetik araştırmalara göre Türkiye Türkleri kimlere yakın?
Anadolu Türklerine genetik olarak en yakın olan halklar Azerbaycan Türkleri, Kumuklar, Karaçaylar, Balkarlar, Çerkezler ve İranlılar.
Bu yakınlık Batı Avrasyalılar ile Doğu Avrasyalılar arasındaki genetik mesafeden kaynaklanıyor. Popülasyon genetiğindeki Batı Avrasyalı kavramı antropolojideki Caucasoid’i, Doğu Avrasyalı kavramı ise Mongoloid’i temsil ediyor.
Kuzey Kafkasya’daki Kumuk, Balkar Karaçay ve Çerkezler de temel bileşenler analizinde Anadolu Türkleri gibi Batı Avrasyalılar ile Doğu Avrasyalılar arasında, Batı Avrasyalılara daha yakın olacak şekilde konumlanıyorlar.
Bu da Anadolu ve Azerbaycan’daki Oğuz, Kuzey Kafkasya’daki Kuman-Kıpçak genetik mirası ile izah edilebilir.
Hangi halk genetik olarak kime yakın?
Kürtler:
Zazalara, Talışlara, Lurlara, Farslara, Azerbaycanlılara, Süryanilere ve Ermenilere yakınlar.
Lazlar:
Hemşinlilere, Trabzonlu ve Rizeli Türklere, Gürcülere, Abhazlara ve Ermenilere yakınlar.
Hemşinliler:
Ermenilerden çok Lazlara yakınlar
Boşnaklar:
Hırvatlara, Karadağlılara ve Sırplara yakınlar
Adigeler:
Osetlere, Karaçaylara, Balkarlara ve diğer Kuzey Kafkasyalı halklara yakınlar
Arnavutlar:
Balkanlar'daki Slav halkarından ziyade Yunan anakarasında yaşayanlara ve İtalyanlara yakınlar
"Türkler ve Moğollar genetik olarak birbirlerine uzaklar"
Genetik araştırmalar hangi tarihi bilgileri doğrularken, hangilerini tedavülden kaldırıyor?
Dünya çapında genetik araştırmalar aslında yanlış bildiğimiz veya bilmediğimiz bir çok konuyu açıklığa kavuşturdu. Ancak bizi ilgilendiren en önemli gelişme, Orta Çağ Türk halklarından alınan DNA örnekleri ışığında Anadolu Türklerindeki Orta Asya genetik mirasının daha önce söylenenlerden çok daha fazla olması. Ayrıca Orta Çağ Türklerinin de sanılanın aksine Moğollar gibi tamamen Doğu Asyalı olmadıkları ortaya çıktı.Türkler ve Moğollar Orta Çağ’da ve öncesinde genetik olarak birbirlerine çok uzaktılar.
“DNA ile soy tespiti yapıyoruz diyen firmaların güvenilirliği düşük"
İnsanların soyunu tespit ettiğini iddia eden firmalar var. Bunlar güvenilir mi?
Evet, hem de çok sayıda. Ancak bunun artı yönleri olduğu gibi büyük dezavantajları da var. Ticari firmaların verdiği raporların güvenilirliği çok düşük ve her firma farklı rapor veriyor. Genetikten anlamayan ve bu algoritmaların nasıl işlediğini bilmeyen insanlar bu sonuçları olduğu gibi alıyorlar. Bu da atalarının arasında İskandinav, Japon, Yahudi, İtalyan v.s. olduğunu sanan insanların türemesini sağlıyor.
Proje olarak karşılaştığımız en büyük sorunlardan biri de bu. Her yeni test yaptıran ve bize danışan insanlara sonuçlarını nasıl yorumlaması gerektiğini anlatmak ve doğru metodlara yönlendirmek zorunda kalıyoruz. Ortaya çıkan bilgi kirliliği muazzam boyutlara ulaşmış durumda.
© The Independentturkish
