Dünya'da her yıl yaklaşık 1,5 milyar lastik, kullanım ömrü bittikten sonra israf ediliyor ve bu rakamın 2030 sonuna kadar 5 milyara çıkması bekleniyor.
Amerikan Çevre Koruma Örgütü (EPA), Amerika'da yılda yaklaşık 242 milyon atık araç lastiği üretildiği tahmin ediyor.
Her yıl yalnızca ABD'de 290 milyondan fazla lastiğin atıldığı anlamına gelirken, AB artı Norveç ve İsviçre'de yaklaşık 3,2 milyon ton kullanılmış lastik (kısmen aşınmış + ömrünü tamamlamış lastikler) üretiliyor ve bunların 2,5 milyon tonu ya geri dönüştürülüyor ya da geri kazanılıyor.
Türkiye'de 2021 yılında 22 milyondan fazla lastik satıldı.
2017 yılında 163 bin ton ve 2018 yılında da 178 bin ton ömrünü tamamlamış lastik toplandı.
Türkiye'de her yıl yaklaşık 180 bin ton ömrünü tamamlamış lastik oluşuyor.
2021'de dünyanın en büyük lastik mezarlığı yanıyordu.
Madagaskar adasının alanından biraz daha büyük olan 600 bin metrekarelik alanda 50 milyondan fazla kullanılmış lastik bulunuyor.
Kuveyt'te lastik mezarlığında bu yangın haftanın 7 günü yandı!
Bu yangının oluşturduğu kirlilik, İngiltere'de 10 yılda oluşturduğu kirlilikten daha fazla.
Lastikler 400oC sıcaklıkta yanar. Kendiliğinden yanma olasılığı çok düşüktür.
Lastik yangınları, genelde kundaklama veya açık ateşle uygunsuz manipülasyonun sonucu meydana gelir.
Lastiklerin geometrisi yangına bol miktarda havanın (oksijen) ulaşmasını sağlar.
Dünyada her yıl en az 1 adet büyük çaplı lastik yangını meydana gelir.
2023 Ekim ayında Antalya'da geçici depolama tesisinde 7 bin adet lastik yandı.
Peki, Ankara Hurdacılar Sitesi'nde çıkan yangında kaç adet lastik yandı?
Ve Türkiye'de yılda ne kadar kullanılmış lastik kaynaklı yangın meydana geliyor?
Yangının çıkış sebebi nedir?
Bunların bilimsel olarak ortaya konup çözümler üretilmesi gerekir.
Bir lastiğin tutuşabilirlik parametreleri;
- Alevlenme noktası: 288°C
- Kendiliğinden tutuşma derecesi: 315°C
- Isı değeri: lastik ürün gamına ve bileşimine bağlı olarak 29 ile 37 MJ/kilogram arasındadır.
Lastikleri, fiziksel, kimyasal ve biyolojik bozunmalara karşı oldukça dirençlidirler.
Küresel olarak her yıl tahminen bir milyar kullanılmış lastiklerin yani yaklaşık yüzde 75'i çöpe atılıyor.
Kullanılmış lastikler tehlikeli atık değildir.
Lastiğin ana bileşeni olarak neredeyse yüzde 13-27 oranında çelik bulunur.
Lastiklerin yanmasıyla atmosfere tonlarca zararlı bileşikler yayılır.
Siyah bir bulut gibi atmosfere yayılan bu maddeler içinde; karbon siyahı, uçucu organikler, yarı-uçucu organikler, çok halkalı hidrokarbonlar, yağlar, kükürt oksitleri, azot oksitleri, nitrosaminler, karbon oksitleri, uçucu partiküller ve As, Cd, Cr, Pb, Zn, Fe vb. gibi metaller bulunabilir.
Kullanılmış lastikler kontrolsüz, gelişi güzel yandığı zaman kalıcı ve kanser yapıcı (dioksinler, furanlar, benzo a pren, hidrojen klorür, poliklorlu bifeniller (PCB'ler) gibi kriter dışı tehlikeli kirleticiler oluşur ve çevreye dağılırlar.
Bu kirleticiler hâkim rüzgâr yönünde dağılır ve kirlenen bölgede oturanların sağlıkları risk altına girer.
Kanser yapıcı bu kirli gazlar bölgede ciddi hava kirliliği oluşturur.
Lastik yangınlar sonucu oluşan kirliliğin havada, toprakta, yüzeysel su kaynaklarında ve sebze ve meyvelerde kanser yapıcı kirleticiler (polinükleer aromatik hidrokarbonlar (PAH'lar), dioksinler, furanlar, hidrojen klorür, benzen, poliklorlu bifeniller (PCB'ler) gibi "kriter dışı" tehlikeli hava kirleticileri (HAP'ler); ve kadmiyum, arsenik, kurşun, nikel, çinko, cıva, krom ve vanadyum gibi ağır metal kirleticiler) ölçülmeli ve alınması gereken önlemler kamuoyu ile paylaşılmalı.
Ve bu kirleticiler, su ve toprakta kalıcı kirlenme oluşturur.
1 ton kullanılmış lastik yandığında;
- 2890 kilogram co2
- 71-123 kilogram co
- 6 kilogram nox
- 28 kilogram so2
- 65–119 kilogram tsp (toplam katı madde)
- 3,4–5,3 kilogram pah (oksijensiz şartlarda 7,2 kg, yani üç kat)
- 12–50 kilogram uçucu organik bileşikler (voc), (örneğin benzen, tolüen, ksilen)
emisyonları oluştuğu rapor edildi.
Şekil 2'de görüldüğü gibi tehlikeli kirleticiler havaya, suyu ve toprağa dağılıyor.
Lastikler oksijenin sınırlı olduğu koşullarda yandığında mutajenlik seviyeleri artar ve bu da PAH ve ilgili bileşiklerin daha fazla oluşmasına yol açar.
Lastiğin gelişi güzel yakılmasından kaynaklanan kirleticilerin çoğu toksik, kanserojen ve/veya mutajeniktir; birlikte önemli sağlık tehlikeleri sunarlar.
Kontrolsüz lastik yanmasının bir şöminede geleneksel odun yakmaya göre 16 kat daha mutajenik, yani genetik mutasyona neden olabileceği ve iyi yanma verimliliği ve ek kontrollere sahip kömür yakıtlı şebeke emisyonlarına göre 13 bin kat daha mutajenik olduğu kanıtlandı.
Lastiklerin açıkta yakılmasından kaynaklanan emisyonlar daha mutajenik olduğunu bildirildi.
Kullanılmış lastik kontrolsüz yandığında dioksinler ve furanlar gibi kanserojen kirleticilere istemeden yüksek oranda maruz kalan kişilerde klorakne adı verilen bir cilt rahatsızlığı, karaciğer sorunları ve yüksek kan lipitleri (yağlar) gelişti.
Lastik yangını koyu dumanına maruz kalma belirtileri genellikle gözlerde, burunda ve boğazda tahrişi veya solunum rahatsızlığını içerir.
Daha ciddi semptomlar göğüste sıkışma, hırıltı, nefes darlığı ve öksürüğü içerebilir.
Dumana maruz kalma astım, kronik akciğer hastalığı veya kardiyovasküler hastalık gibi durumları kötüleştirebilir.
Sağlık etkileri açısından risk altındaki diğer popülasyonlar arasında 65 yaş ve üzeri kişiler, hamile kadınlar ve küçük çocuklar yer almaktadır.
Çocuklar, fetüsler, emzirilen bebekler, yaşlılar, astımlılar ve bağışıklık sistemi baskılanmış kişiler, kontrolsüz yanan lastiklerin açığa çıkardığı kirletici maddelere karşı çok daha savunmasızdır.
Emziren bir kadın bile soluduğu kirliliği anne sütündeki yağ yoluyla bebeğe aktarabilir.
Emzirme sırasında bebekler, yaşamlarının daha sonraki herhangi bir döneminde olduğundan daha yüksek konsantrasyonlarda organik kirleticilere maruz kalır.
Kontrolsüz lastik yakma bu toksik yükü daha da artırır.
29 Ocak 2021 tarihinde, Amberley lastik yangınında yaklaşık 160 bin lastik içeren bir stok sahasında lastik yangını çıkmıştır. Yeraltı suyunun kirlenmesini önlemek için yangının su veya köpük eklenmeden yanmasına izin verilmiş. 7 gün boyunca yanan yangın daha sonra söndürülmüş ve yığının üzeri toprakla örtülmüş. Sonraki aylarda, kalan metal çıkarılmış ve yağmur suyunun yeraltı sularına sızmasını önlemek için yangın alanı (toprakla kaplı) su geçirmez bir astarla kapatılmıştır. Yangından önce çok az yağmur yağmış ve sonraki dönemde astar takılana kadar önemli bir yağış olayı yaşanmamıştır.
Lastiklerin geçici depolandığı yerde yangın söndürmek için yeterli su deposu, gölet ve benzeri ve kum deposu olmalı.
İtfaiyeden yangınla ilgili gerekli izinleri almalı.
Gerekli izinleri ve yangın söndürme ile ilgili gerekli önlemleri almayan geri dönüşüm tesisleri ve geçici lastik depolama derhal kapatılmalı ve çalışmalarına izin verilmemelidir.
Türkiye'de küçük ve orta ölçekte lastik kaynaklı yılda ortalama 10 yangın meydana gelir.
Sıcakların artması ile birlikte geri dönüşüm ve geçici depolama tesislerinde yangın çıkma ihtimali yüksek tesislerdir.
Kontrolsüz lastik yangınlarını söndürme işleminde çalışan itfaiyeciler en fazla olumsuz etkilenir.
Kanser yapıcı organik kirleticileri soluyan itfaiyecileri, zamanla kanser eder.
Yangın söndürmede çalışan itfaiyeciler, kesinlikle aktif karbonlu maske takarak çalışma yapmalılar.
Aksi bu kanser yapıcı kirleticilerden etkilenen itfaiyecilerin sağlıkları risk altına girer.
Bu yüzden yangın söndürmede çalışan itfaiyeciler mutlaka aktif karbonlu maske takmalılar.
Yangın projeleri itfaiye teşkilatının kontrolünden ve denetiminden geçmelidir ve onaylanmayan hiçbir proje uygulamaya konmamalı.
Yangının yapı, insan ve çevre üzerinde meydana getirdiği hasarın maliyeti hesaplanmalıdır.
Kullanılmış lastik yangının sağlık ve çevre üzerinde verdiği zarar ilgili firmadan tanzim edilmelidir.
Ömrünü tamamlamış lastikler, lastik değişim yerinden (firmasından) nihai geri dönüşümüne (çimento tesislerinde yakılmasına) kadar takip sisteminin kurulması ve kayıt alınması gerekir.
Kullanılmış lastikler, Şekil 4'te verilen işlemler sonrası geriye kalan kalorifik değeri yüksek atıklar çevresel iznini almış çimento tesislerinin yüksek fırınlarında kontrollü şekilde alternatif enerji kaynağı olarak yakılarak fosil yakıt kaynaklı sera gazı karbon emisyonu azaltılabilir.
1400oC gibi yüksek sıcaklıkta dioksin ve furan gibi kanser yapıcı kirleticilerin oluşması önlenir.
Türkiye'nin her yerinde yeterli çimento tesisi bulunuyor. Çimento gibi tesislerde lastik yakılması ile karbon nötr ayak izi dengelenmiş olur.
Kullanılmış lastiklerin, suni çim üretilmesi sonucu ciddi şekilde kirlilik oluşuyor.
Kullanılmış lastikler suni çim üretiminde kesinlikle kullanılmamalı.
Suni çimler açık ve sıcak havalarda suni çimler, mikro ısı adası oluşturuyor ve normalden 20 derece daha sıcak oluyor.
Suni çimdeki kimyasallar sporcular için tehlike saçıyor.
Suni çim atıkları ciddi çevresel sorun oluşturuyor.
Detaylar için "Suni çim tehlikesi!" başlıklı yazımızı okuyabilirsiniz.
Yangınla ilgili gerekli önlemleri almadığı ve havayı, suyu, toprağı kirlettiği için tesise ciddi yaptırım uygulanmalı ve yangın söndürme bedeli ilgili firmadan tahsis edilmelidir.
Ve dünyada yılda 1 milyar lastik israf ediliyor.
Doğal kauçuk üretimi, 1993 yılından bu yana Güneydoğu Asya'da 4 milyon hektardan (40 milyar metrekare) fazla ormanı yok etti.
Ve dünyada yılda 1 milyar lastik israf ediliyor.
— Prof. Dr. Mustafa ÖZTÜRK (@ozturk_mustafa) April 24, 2024
Doğal kauçuk üretimi, 1993 yılından bu yana Güneydoğu Asya'da 4 milyon hektardan fazla ormanı yok etmiştir. pic.twitter.com/A7CIgXZbES
*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
© The Independentturkish
