Doğası itibarıyla her savaşta olduğu gibi, Rusya-Ukrayna savaşı da kimi ilişki alanlarında kapıların tamamen kapatılmasına, kimi alanlarda ise yeni kapıların aralanmasına neden olmasının yanı sıra, paradigmatik düzeydeki kimi ilişkileri daha da geliştirdi.
Başta ABD, Birleşik Krallık, AB, Japonya, Yeni Zelanda gibi ülkeler Ukrayna'ya desteği her geçen gün daha da güçlendirirken; zaten daha önceden Belarus'u yanına alan Rusya Federasyonu Devlet Başkanı Vladimir Putin, 22 Şubat 2022'de Azerbaycan Devlet Başkanı İlham Aliyev'le Kremlin'de imzaladığı 'Müttefiklik Anlaşması'yla işbirliği duygularını güçlendirmeye çalışırken, gelinen noktada çok güvenip ümit ettiği Orta Asya ülkelerinden koşulsuz destek alabilmiş değil.
Daha geçen şubat ayında Rusya'nın üzerine ekonomik ve finansal yaptırımlar yağmur gibi yağmaya başladığında parlamentonun alt kanadı Duma'nın finans piyasalarından sorumlu başkanı "Dost ve kardeş ülkelerinden finansal altyapılarını kullanacağız" diye açıklama yaparken, bu Rusya'nın günlük ödemelerine asla çare olamayacağı ortaya çıkmıştı.
Savaş halindeki Rusya'ya şimdiye kadarki en açık destek İran İslam Cumhuriyeti'nden geldi.
Geçen sonbaharda Ukrayna yöneticiler "İran dronlarının Ukrayna topraklarına saldırılar düzenlediğini" açıklayınca Tahran rejiminin bocalamasına rağmen işin gerçeğini bizzat Rus yöneticiler itiraf ettiler.
Şimdi ise iki ülke arasındaki askeri ilişkilerde yeni bir önemli muamele söz konusu: Evet, önümüzdeki ocakta Rusya Federasyonu'nun İran'a son nesil Su-35 jetleri satacak ve uçakları kullanacak İranlı pilotlar Rusya'da eğitim ve talim görüyorlar.
24 adet Su-35 jetinin İran'a satışına ilişkin ilk açıklamanın geçtiğimiz sene İranlı yetkililer tarafından yapılmasından tam 13 ay sonra uçakların siparişçisine teslimatı gerçekleşecek.
İran ile Rusya arasındaki İHA satışı alanındaki işbirliğinin ilk sonuçlarının Ukrayna'da görülmesinden sonra İran'ın aldığı Su-35 uçakları Tahran rejiminin ne derecede işine yarayıp ne elini derecede güçlendirecek? Bu satışın esas amacı nedir?
Independent Türkçe'nin konuyla ilgili sorunu Emekli Hava Pilot Korgeneral Erdoğan Karakuş, şu şekilde yanıtladı:
Tahran'ın çok istemesine rağmen Rusya yıllardan beri Su-35'leri İran'a vermiyordu. Ancak Ukrayna'ya açtığı savaşta çok zorlanması ve İran'ın dronlarına bile muhtaç hale gelmesi üzerine durum değişti. Ayrıca, Rusya Batı'ya ve ABD'ye karşı İran'ı elinde tutmaya ve Çin'le ilişkilerini geliştirmeye çalışıyor. Bir ara ABD, Ukrayna'dan bazı toprak parçaları vererek ateşkes yaparak Rusya'yı Çin'e karşı kullanma istedi ancak başarılı olamadı. Şimdi ise Ukrayna silahlı kuvvetlerini kuvvetlendirerek Rusya'yı caydırmak, masaya oturtmak istiyor. Ukrayna'ya yapılacak 5 milyar dolarlık yardım paketi bunu gösteriyor. Bunu dışında Rusya-İran ilişkisi Suriye'de değişik şekle bürünüyor. Ukrayna savaşından önce Rusya, Suriye'de İran'ın fazla güç kazanmasını istememekteydi. Ancak şimdi Ukrayna savaşı nedeniyle Rusya'nın Suriye'den güç çekerek zayıflaması, Suriye'de İran'ın daha güçlü olmasını gerektiriyor.
Ayrıca, "Azerbaycan'ın Karabağ'ı Ermeni işgalinden kurtarması İran'ı çok telaşlandırdı" diyen Erdoğan Karakuş, "İran'da ülke nüfusunun yarısından fazlasını teşkil eden 47 milyonluk nüfusun Türk kökenli oluşu Tahran rejiminde parçalanma korkusu yarattı. Onun için Tahran rejimi kendisine en önemli tehdit olarak Azerbaycan'ı görmeye başladı. Şu anda Ermenistan da özellikle Hindistan'dan silah alımını sürdürüyor. Amacı İran ve Rusya'nın desteğini arkasına alarak Azerbaycan'la yeniden savaşır hale gelmek. Yani Su-35 alımları İsrail ve NATO'dan ziyade iç ayaklanmalarda kullanmak ve icabında Azerbaycan'a karşı Ermenistan'ın yanında yer alma amacı taşıyor. Karşılarında ise; Türkiye-Azerbaycan birlikteliği ve birbirlerini tam anlamıyla koruma amaçlı Şuşa Beyannamesi var. O yüzden Türkiye hem Yunanistan'a karşı caydırıcılığı artırmak hem de çıkabilecek Ermenistan-Azerbaycan savaşında İran'ı durdurabilmek için ABD'den F-16 almak istiyor. Aynı zamanda bunun gerçekleşmeme ihtimalini göz önünde bulundurarak kendisinin ürettiği füze ve İnsansız Hava Araçlarını devreye sokarak üretimini artırıyor. İran'ın aldığı Su-35 uçakları ve genel olarak İran hava kuvvetleri İsrail için tüy sıklet sayılıyor, NATO için de bir önem ifade etmez" şeklinde konuştu.
Rusya-Ukrayna savaşında Tahran rejiminin Moskova'yla daha da yakınlaşması herkesten önce İran'ın Azerbaycan bölgelerindeki vatandaşları yakından ilgilendiriyor.
Çünkü bu işbirliğinin bir ucunda Azerbaycan bölgelerinde en basit haklardan mahrum ahalinin demokratik yollardan kendi haklarını isteme durumunun güçlenmesi işten bile olmaz.
Bölgeyi yakından izlemeyi sürdüren merkezi İsveç'te bulunan ANT TV kanalı Türkiye müdürü Elyar Kamrani'ye göre, Moskova'nın ocak ayında teslim edeceği Su-35 uçaklarının ana görevi ülke içindeki ayaklanmaları hedef almak olacak.
Elyar Kamrani, Independent Türkçe'ye şu değerlendirmelerde bulundu:
Bir dizi araştırmaların sonucunda Ukrayna cephesinde İran askerlerinin ölmesi ve İHA'ların vurulması olguları ortaya çıkarılınca savaşta İran'ın Rusya'ya gerek silah ve gerekse asker yardımı yaptığını onayladı. Dini Lider Hamaney açıklamasında Ukrayna'daki savaşı Batılıların başlattığını ifade ederek Moskova'nın saflarında yer aldığını açık şekilde göstermişti. İran medyası da Rusya'yı haklı göstererek desteklemekten geri kalmıyor ve farklı noktalarında Rusya'nın başarılı olduğuna ilişkin görüntüler yayımlayarak Ukrayna'yla adeta İran'ın kendisinin savaşa girdiğini itiraf ediyor. İnkar edilmesi imkansız olan asker ve İHA desteği zaten bunun açık kanıtları. İran bu savaşta Ukrayna'nın karşısında yer aldı. Uluslararası arenada AB'den ABD'ye kadar Batı medyasında yayınlanan haberlerde İran'ın bu adımlar ağır eleştirildi ve Tahran rejiminin cezalandırılması talep edildi. İran Dışişleri Bakanı Abdullahian da kimi açıklamalarında Rusya'ya bir miktar İHA verdiklerini itiraf etti. Bakanlık sözcüsünün bu açıklamaları yalanlamasına rağmen elde bulunan evraklar ve video görüntüler İran'ın Rusya'ya önemli sayıda İHA verdiğini ortaya koyuyor.
Elyar Kamrani'ye göre, bu durumda ortaya çıkan sorulardan biri şu:
Acaba Rusya'nın silah sıkıntısı mı var ki, İran'dan İHA tedarik ediyor?
Bunun birinci sebebi Rusya'nın savaş planlarını istediği şekilde ve zamanda gerçekleştirememesi olduğunu söyleyen Kamrani, "Onun için Ukrayna'daki savaşın hâlihazırken mağluplarının Rusya ve İran olduğunu söylememiz gerekir. Moskova bu sıkıntılı durumda İran'ı kendine en yakın müttefiklerden biri olarak gördüğü için daha da yakınına çekti. İran'ın ise içerde başı beladadır ve devam eden isyanları bastırmak için modern silahlara daha fazla ihtiyaç duyacak. Onun için Rusya'dan son model Su-35 uçaklarını alarak hem kendi vatandaşlarına ve hem uluslararası kamuoyuna modern silahlarının olduğunu göstermek istiyor. Yani sizin için tehlikeli olabilirim mealinde bir şey.
"İran Azerbaycan'ı bölgelerinin hakları uğruna mücadele veren insanların bu konuya bakışı ise işin başından belli" diyen Elyar Kamrani, sözleerini şöyle sürdürdü:
Rusya'nın Ukrayna'yı işgal girişiminin ta başında ulusal harekatımız Ukrayna'nın yanında yer alarak işgale karşı çıktı. Azerbaycan bölgemizin ileri gelenleri bu şekilde pozisyon almakla aynı zamanda Tahran rejiminin Rusya'yı desteklemesine karşı çıkarak, desteğe son verilmesini talep etti. Ukrayna'nın toprak bütünlüğü bizim için en önemli koşul olduğu için, Azerbaycan bölgelerinin haklarını savunan ileri gelenlerimiz İran'ın Rusya'ya verdiği İHA'ların insanlığa karşı kullanıldığını tüm platformlarda dile getirerek işbirliğinin durdurulmasını istedi. Aynı zamanda biz İran'ın Rusya'dan Su-35 uçaklarının almasına da kesinlikle karşı çıkıyoruz. Çünkü Tahran rejimi bu uçakları kendi vatandaşlarının ve dolayısıyla insanlığın aleyhinde kullanacak. Onun için Rusya ile İran arasındaki tüm askeri muamelelerin durdurulması bizim için çok önemli.
Elyar Kamrani son olarak, "Ukrayna savaşında büyük sıkıntılarla yüz yüze kalan Rusya'nın İran'la bu şekilde askeri muameleler içine girmesi İran'ın çok büyük tehlikelere sürüklenmesi anlamını taşırken, biz insanlarımızın bundan zarar göreceğini şimdiden tahmin ediyor ve Tahran rejimini bu tür silah alışverişten uzak durmaya davet ediyoruz. Rusya-Ukrayna savaşının uzamasını isteyen Tahran yönetimi bununla Kafkasya ve Ortadoğu bölgelerine barışın ve refahın gelmesini engellemeyi hedefliyor" ifadelerini kullandı.
"Moskova-Tahran işbirliği bölge için tehdit niteliği taşıyor"
Ukrayna, Kafkasya ve Ortadoğu bölgelerindeki gelişmeleri Amsterdam'dan izleyen askeri çatışma ve çözümler uzmanı Arif Yunus da Rusya'nın İran'a son model Su-35 uçakları satmasının ana hedefinin Azerbaycan, Türkiye ve İsrail olduğuna dikkati çekti.
Arif Yunus'a göre Rusya'nın Ukrayna'ya saldırısından sonra pekişen Moskova-Tahran işbirliği bölge için tehdit niteliği taşıyor.
Independent Türkçe'ye konuşan Arif Yunus, şunları söyledi:
Son dönemlerde Rusya-İran işbirliğinin geliştiğini herkes görüyor. Bir dizi ülke bu gelişmeleri çok yakından izliyor. Bunun sebepleri de belli. İran uzun süreden bu yana kendi nükleer programını geliştirmek ve İsrail'e karşı ithamlarının dozunu artırmak için, İran'ın desteğiyle İsrail'e karşı gerçekleştirilen eylemler rahatsız edici olduğu gibi Suriye sorununun çözümünde yapıcı değil bozucu rol oynadığını da görmeyen yoktur. Rusya ise özellikle Ukrayna'ya saldırısından sonra yakından takip ediliyor. İki ülkeye karşı yaptırımlar uygulanıyor. Onun için bu iki ülkenin zoraki bir işbirliği yapma durumu söz konusu. Bu işbirliği ve hatta kimi alanlardaki entegrasyon, komşu ülkeleri tedirgin ediyor. Çünkü burada özellikle İran'ın hem Azerbaycan'a hem Türkiye'ye hem İsrail'e ve hem de Batı'ya karşı saldırgan bir politikası söz konusu. Çünkü Ukrayna'yla girdiği savaşta İran'ın Rusya'ya dronlar verdiğini görüyoruz. Bunun gerek Ukrayna gerekse Azerbaycan için tehlike olduğunu görmemiz gerekir.
"Şimdi ise Rusya'nın verdiği Su-35 jetlerini yarın nasıl kullanacağını bilemiyoruz" diyen Yunus, "Hatırlatayım: 2006 yılında Hazar Denizi'nde Azerbaycan'ın petrol kaynaklarını bombalamak amacıyla İran uçakları denizin üzerinde uçuyordu. Ortaya çıkmış tehlike Türkiye ve ABD'nin Azerbaycan'a verdiği destek sayesinde ortadan kalkmış oldu. Ancak İran'ın savurduğu tehditleri bitmiş saymamız doğru olmayacak. Bana göre önümüzdeki senenin ilk çeyreğinde bölgede gerilim yükselecek. Yani biz İran'ın İsrail'e karşı tehditvari adımlarını göreceğiz, Rusya'nın Kafkasya ve Ortadoğu'daki tansiyonun yükselmesinde rolünün olacağını tahmin edebiliriz. Rusya 10 Kasım 2020'de gidip yerleştiği Karabağ'da da farklı girişimlerde bulunabilir. Herhangi bir noktada yeni çatışma alanlarının ortaya çıkması İran'ın da Rusya'nın yararına olup askeri politikaları da bunun üzerine kurulmuştur. Rusya istiyor ki, yeni bir çatışma alanı oluşturmakla dünyanın ilgisini Ukrayna'dan o alana kaydırsın. Ben Rusya-İran askeri işbirliğinin büyük tehlikeler doğuracak bir işbirliği olduğunu düşünüyorum" diye konuştu.
Ukrayna Cumhurbaşkanı Volodimir Zelenski'nin ABD gezisinden sonra savaşın seyrinin Karadeniz'e kayma ihtimali güçlenirken İran'a Su-35'lerin satışının bu bölgedeki gelişmelere hazırlanma amacı taşıdığı da seçenekler arasında değerlendirilebilir.
44 günlük savaşın sona ermesiyle Zengezur Koridoru da ciddi biçimde gündeme gelince, Tahran ile Delhi arasında Hint Körfezi'nden başlayarak Karadeniz'e kadar bir karayolu projesi gündeme geldi ve Hindistan tarafı finansmanın bulunduğunu da açıkladı.
Türkiye ve Azerbaycan, Zengezur Koridoru olayından vazgeçmezken, Rusya o yolun üzerindeki garantörlük hakkını 10 Kasım 2020 tarihli Putin-Aliyev-Paşinyan anlaşmasıyla temin etti.
Rusya-Ukrayna savaşı bağlamında olayların Karadeniz'e kayması durumunda şimdi Hazar Denizi'nden Kiev'e füzeler fırlatan Rusya'nın esas ümit yerlerinin Karabağ'daki kendi 'Barış Gücü' ve İran olacağı askeri alandaki son işbirliği örneğinden de görünüyor.
Türkiye'nin Fuzuli ve Zengilan'da yaptığı havaalanları, İsrail'in Zengilan'da kurduğu 'Akıllı Köy', İran'ın sınırın hemen ötesinde-Ermenistan'ın Kafan kentinde açtığı başkonsolosluk dar bir alandaki rekabetin ve perde arkası mücadelenin boyotunu da gözler önüne seriyor.
Zengezur'u kaybetmenin Rusya, İran ve Ermenistan'ın bakımından ne büyük bir olay olacağını hatırlatmaya da ihtiyaç kalmıyor.
İşte komünistlerin Azerbaycan'da iktidarı ele geçirmelerinden yedi ay sonra Zengezur bölgesini Ermenistan'a teslim etmelerinin ve İran ile Ermenistan arasında apar topar sınır kapısının açılmasının nedeni şimdi daha iyi anlaşılıyor, değil mi?
Az daha Azerbaycan komünistlerinin Zengezur'u Ermenistan'a peşkeş çektiği tarihi not etmeyi unutuyordum: Evet, 29 Kasım 1920…
28 Mayıs 1918'de ise Erivan Azerbaycan'ın değildi, muzaffer.
Bakü de hiç değildi.15 Eylül 1918'de Nuri Paşa kurtarıp milli hükümeti Gence'den başkent Bakü'ye taşınmaya davet etmişti…
*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
© The Independentturkish
