Hannah-Louise Clark, "The Islamic origins of the French colonial welfare state: hospital finance in Algeria" adlı makalesinde Osmanlı yönetimi ve Fransız sömürgesi altında Cezayir'deki sağlık sistemini incelemektedir.
Makalenin odak noktası Osmanlı tarafından Cezayir'de uygulanan ve vakıf sistemini esas alan finans sisteminin Fransızlar tarafından nasıl yeniden üretildiğidir.
Bu yazı, ilgili makalede ele alınan Fransız yönetiminin Osmanlı'dan devraldığı Fêtes 'Eurs' (resm-i 'arus) vergisinin "illegal" ilan edilmesine rağmen Fransız otoritelerince İslami gelenek olduğu ileri sürülerek toplanmaya devam etmesi ve usulsüz kullanımıyla ilgili tespitleri içermektedir.
132 yıl boyunca (1830-1962) Cezayir'de hakim olan Fransız sömürge yönetimi, sağlık sistemini finanse edecek bir sistem kurdu.
Her ne kadar hastanelerin Fransızlara ait olduğu söylense de finansman sistemi Osmanlı döneminden tevârüs edildi.
Kuzey Afrika'da "Habûs" olarak da adlandırılan vakıf sistemi aracılığıyla hastanelerin finanse edilmesi sağlandı.
Osmanlı yönetimi altında Cezayir'de güçlü bir vakıf sistemi kurulmuştu. Vakıflar çeşitli alanlarda etkili olduğu gibi sağlık sisteminde de etkiliydi.
Tüm vakıf faaliyetlerinin tek bir merkezden kontrol edilmesi için "Vakfü'l-Haremeyn" kuruldu.
Halkın çoğunluğu Mâliki olmasına rağmen getirdiği kolaylıklar sebebiyle vakıf sisteminde Hanefi mezhebi esas alındı.
İşgalden sonra Fransız yönetiminin Cezayir'deki önemli gelirlerinden biri vakıf oldu. Özellikle aile vakıflarının mallarının vakıf kurucusu öldükten sonra sömürge yönetimine devredilmesi gibi işlemler gerçekleştirildi.
26 Temmuz 1873 yılında İslamî mülkiyet hukuku kaldırıldıktan sonra vakıflar da geçersiz hale geldi.
Fêtes 'Eurs'
Fransız sömürge yönetimi "infirmeries indigènes" (yerli revirler) adı verilen yerel halkın sağlık hizmetleri için açılan kurumların finansmanında kullanılmak üzere Fêtes 'Eurs' adı verilen ve düğünler ve benzeri toplantılarda toplanan bir vergi topluyordu.
Yetkililerce illegal olarak ilan edilse de siyasiler ve sömürge yetkililerince İslami gelenek olduğu ileri sürülerek bu vergi toplanmaya devam etti.
Fêtes 'Eurs', Osmanlı tarafından toplanan belgelerde resm-i 'arus (gelin/güvey vergisi) olarak anılan bir vergiydi.
Bu vergi daha sonra 12 Mayıs 1888'de Fransızların "taxe sur les spectacles/eğlence vergisi" altında toplanmaya başlandı.
1890'larda mali denetimleri inceleyen makale yazarı, yerel yöneticilerin bu gelirleri olması gerektiği gibi fakir halkın ihtiyaçları için kullanmadığını kaydetmektedir.
Çeşitli şehirlerde toplanan verginin çok altında fakir halka harcanan para olduğu hesaplanmaktadır.
Bu tespitleri destekleyecek şekilde, sömürge genel valisi Jonnart, 1904 yılında bu vergilerin usulsüz kullanımının araştırılması için genelge çıkarır.
Ayrıca, Denetçi Labeyric hazırladığı bir raporda şu sözlere yer verir:
1906'da 'revirlere' aktarılan gelir 450F iken toplanan vergilerin tutarı 835F idi.
Sonuç itibarıyla Osmanlı'nın vakıf anlayışı çerçevesinde toplanan "düğün vergisi", Fransızlar tarafından toplanmaya devam etmiş; ancak İslami mülkiyet hukukunun lağv edilmesi sonucunda illegal hale gelen verginin meşruiyeti İslami geleneğin devam ettirilmesi olarak açıklanmıştır.
Yerel otoritelerin kolayca suistimal ettiği ve olması gerektiğinin aksine ihtiyaç sahipleri için kullanılmayan vergi gelirleri usulsüzce harcandı.
Halka ücretsiz sağlık hizmetleri sağlanmak yerine vergilerle halk daha da ezildi.
Sömürgecilik, bir imparatorluk mirasını suiistimal etti. Bir vakıf geleneği seçkinlerin sömürü aracı haline getirildi.
*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
© The Independentturkish
